W marcu 2021 r. Komisja zapowiedziała w Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych realizację projektu pilotażowego, w ramach którego do 2023 r. przeanalizowana miała zostać wykonalność rozwiązania cyfrowego ułatwiającego interakcję między przemieszczającymi się obywatelami a organami krajowymi oraz korzystanie z praw do zabezpieczenia społecznego za granicą (europejski dowód zabezpieczenia społecznego, ESSPASS). ESSPASS powinien ułatwić mobilność transgraniczną dzięki temu, że właściwe organy i inne podmioty będą mogły cyfrowo zweryfikować zabezpieczenie społeczne przemieszczających się obywateli i zakres przysługujących im uprawnień.

Pierwszy etap dotyczy głównie transgranicznej weryfikacji ważności i autentyczności dokumentu przenośnego A1. Ten dokument przenośny wskazuje, którego kraju przepisy zabezpieczenia społecznego mają zastosowanie do posiadacza dokumentu. Dokument jest stosowany na przykład w przypadku, gdy pracownik zostanie tymczasowo oddelegowany do pracy do innego państwa członkowskiego niż to, w którym jest ubezpieczony. Dokument ten pozwala uniknąć podwójnego opłacania składek, ponieważ stanowi dowód na to, że składki na ubezpieczenia społeczne są opłacane w innym kraju UE. Wyniki pierwszego etapu potwierdzają, że ESSPASS mógłby uprościć życie przemieszczających się obywateli i przedsiębiorstw świadczących usługi za granicą, w tym małych i średnich przedsiębiorstw, dzięki usprawnieniu procedur i zmniejszeniu obciążeń administracyjnych.

Na podstawie pierwszego etapu dwa konsorcja instytucji państw członkowskich prowadzą dalszy pilotaż wydawania i weryfikacji dokumentu przenośnego A1 oraz europejskiej karty ubezpieczenia zdrowotnego – otrzymują na to wsparcie finansowe z programu „Cyfrowa Europa”. Projekt ten rozpoczął się w połowie 2023 r. i potrwa dwa lata.

Kolejny projekt pilotażowy jest realizowany przez instytucje z 12 krajów (AT, BE, CZ, DK, DE, IE, IT, NL, PL, PT, ES, SE), które wchodzą w skład dwóch konsorcjów finansowanych w ramach programu „Cyfrowa Europa”.

EESSI to system bezpiecznej i szybkiej wymiany informacji między instytucjami (np. w celu obliczania uprawnień emerytalnych osoby, która pracowała w kilku państwach członkowskich). Dostęp do systemu EESSI mają wyłącznie instytucje zabezpieczenia społecznego. W ramach projektu pilotażowego ESSPASS bada się, jak można uzupełnić EESSI, aby ułatwić interakcję między przemieszczającymi się obywatelami a właściwymi organami publicznymi i innymi podmiotami w dziedzinie koordynacji zabezpieczenia społecznego (np. między inspektorami pracy czy świadczeniodawcami opieki zdrowotnej), a mianowicie przez umożliwienie weryfikacji w czasie rzeczywistym praw do zabezpieczenia społecznego i ich zakresu również przez podmioty, które nie mają dostępu do systemu EESSI.

3 czerwca 2021 r. Komisja opublikowała wniosek dotyczący europejskich ram tożsamości cyfrowej. Inicjatywa ta zmienia obowiązujące transgraniczne ramy prawne zaufanej tożsamości cyfrowej (rozporządzenie w sprawie europejskiej identyfikacji elektronicznej i usług zaufania – rozporządzenie eIDAS). 29 czerwca 2023 r. Parlament Europejski i Rada osiągnęły porozumienie polityczne w sprawie tego wniosku. Rozporządzenie prawdopodobnie wejdzie w życie w drugiej połowie 2023 r.

Dzięki zharmonizowanym unijnym portfelom tożsamości cyfrowej (w ramach nowych europejskich ram tożsamości cyfrowej) obywatele będą mogli na zasadzie dobrowolności przechowywać i udostępniać dane i cyfrowe dokumenty/poświadczenia dotyczące wszelkiego rodzaju usług (np. prawo jazdy, recepty lekarskie czy dyplomy i świadectwa). W ramach projektu pilotażowego ESSPASS badane są sposoby wykorzystania tych ram, a także europejskiego portfela tożsamości cyfrowej.

Każda nowa inicjatywa musi być zgodna z unijnymi przepisami o ochronie danych, zwłaszcza z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych, oraz z przepisami bezpieczeństwa. Planowany system ESSPASS, umożliwiający w przyszłości weryfikację uprawnień do zabezpieczenia społecznego przemieszczających się obywateli i pracowników za granicą, będzie musiał być zgodny z tymi przepisami, a także będzie musiał spełniać wymogi dostępności i być zaprojektowany z myślą o wszystkich – zwłaszcza o osobach z niepełnosprawnościami, osobach starszych i osobach nieposiadających umiejętności cyfrowych.

W rozporządzeniu w sprawie jednolitego portalu cyfrowego wprowadzono dla państw członkowskich obowiązek pełnego udostępnienia online kluczowych procedur administracyjnych z dniem 12 grudnia 2023 r. Jedna z tych procedur dotyczy wniosku o określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa (wynikiem tego wniosku jest dokument przenośny A1), a inna – wniosku o wydanie europejskiej karty ubezpieczenia zdrowotnego.

Oznacza to, że te wnioski, a także odpowiedzi na nie (tj. dokument przenośny A1 i karta EKUZ) powinny być dostępne dla obywateli w internecie.

W uzupełnieniu do tego w ramach projektu pilotażowego ESSPASS bada się, w jaki sposób można zweryfikować autentyczność i ważność takich (elektronicznych) dokumentów w sytuacjach transgranicznych.

W ramach projektu pilotażowego ESSPASS bada się, w jaki sposób można uprościć koordynację procedur w systemach zabezpieczenia społecznego. Celem nie jest zmiana zakresu przedmiotowego ani podmiotowego zasad koordynacji. Odbywająca się obecnie w formie papierowej wymiana informacji między przemieszczającymi się osobami i mobilnymi przedsiębiorstwami a administracjami, świadczeniodawcami lub inspektorami pracy zostałaby w możliwie największym stopniu zastąpiona środkami elektronicznymi.