10 mitów i faktów dotyczących polityki spójności UE

Środki unijne na rozwój regionalny i społeczny są ważnym źródłem finansowania najważniejszych projektów inwestycyjnych.

W krajach UE, które dysponują ograniczonymi środkami, fundusze unijne finansują do 80 % inwestycji publicznych. Jednak wydatki na rozwój regionalny UE nie służą jedynie do pomocy biedniejszym regionom. Inwestycje prowadzone są w każdym regionie i kraju UE, pobudzając całą gospodarkę UE.

Polityka spójności jest korzystna dla każdego regionu i kraju w UE. Duże korzyści czerpią z niej wszystkie regiony Unii, a nie tylko jej najbiedniejsze obszary.

Bez względu na kraj zamieszkania warto rozejrzeć się uważnie wokół siebie. Z pewnością każdy bez problemu znajdzie szkołę, most, szpital, port lub jakikolwiek inny obiekt objęty projektem finansowanym ze środków UE, który zmienił życie ludzi na lepsze. To jedynie niewielka część tego, co przynosi nam polityka spójności. Przykłady jej pozytywnych efektów są niezliczone, a jej wpływ zwiększa się wraz z upływem czasu.

Podczas oceny przeprowadzonej przez niezależnych ekspertów stwierdzono, że inwestycje prowadzone w ramach polityki spójności w latach 2007–2013 przyniosły znaczące i wymierne rezultaty. Składają się na nie m.in. tworzenie miejsc pracy, wprowadzanie na rynek nowych produktów, pozytywny wpływ na zmniejszanie różnic między regionami oraz wzrost produktu krajowego brutto (PKB).

Podczas oceny stwierdzono na przykład, że zwrot z inwestycji do 2023 r. wyniesie 2,74 EUR na każde 1 euro zainwestowane w latach 2007–2013 — jest to zwrot wynoszący 274 %. Oznacza to, że do 2023 r. polityka spójności spowoduje zwiększenie PKB o dodatkowy niecały 1 bilion euro. Wynik ten jest podobny do skali całego budżetu UE na lata 2007–2013 (975,8 mld EUR) i 2014–2020 (908,4 mld EUR).

Dane liczbowe mówią same za siebie. Do końca 2015 r. dzięki inwestycjom w ramach polityki spójności powstało ponad 1 200 000 miejsc pracy, a wsparcie otrzymało około 120 000 projektów związanych z badaniami i innowacjami. W ramach programów na lata 2007–2013 pomoc finansową otrzymało 121 400 startupów, a także – według szacunkowych danych – około 400 000 małych i średnich przedsiębiorstw.

Władze krajowe i regionalne w krajach UE wybierają projekty, które ich zdaniem najlepiej odpowiadają ich potrzebom, zgodnie ze strategiami i priorytetami uzgodnionymi z Komisją.

W latach 2014–2020 UE przeznaczyła na wydatki regionalne ponad 460 mld EUR. Oczekiwane efekty to:

• pomoc dla ponad 800 000 przedsiębiorstw
• lepsza opieka zdrowotna dla 44 mln Europejczyków
• ochrona przeciwpowodziowa i prewencja pożarowa dla 27 mln osób
• podłączenie do oczyszczalni ścieków domów i mieszkań zamieszkałych przez prawie 17 mln osób
• dostęp szerokopasmowy dla 14 mln dodatkowych gospodarstw domowych
• ponad 420 000 nowych miejsc pracy
• szkolenia dla 3,7 mln Europejczyków
• nowe, nowoczesne szkoły i ośrodki opieki dla 6,7 mln dzieci.

Wielkość wkładu każdego kraju do budżetu UE zależy od wielkości jego gospodarki. W 2017 r. 11 najbogatszych państw UE wpłaciło do budżetu UE więcej niż otrzymało z powrotem w postaci funduszy europejskich.

Jednak w zamian za większy wkład kraje te czerpią również z wielu korzyści, jakie fundusze te zapewniają wszystkim krajom UE: z pokoju i stabilności zarówno wewnątrz UE, jak i wokół niej, z bezpieczeństwa, lepszej infrastruktury oraz możliwości zamieszkania, podjęcia pracy i nauki w całej Unii czy podróżowania do dowolnego jej zakątka.

Ponadto polityka spójności polega na inwestowaniu w każdym kraju UE, co oznacza, że najbogatsze państwa członkowskie również otrzymują środki finansowe w ramach polityki spójności.

Oprócz inwestycji bezpośrednich najbogatsze kraje korzystają również z efektu mnożnikowego projektów finansowanych przez UE i realizowanych w krajach słabiej rozwiniętych.

Zamówienia na realizację projektów w regionach słabiej rozwiniętych są często udzielane przedsiębiorstwom z krajów będących „płatnikami netto” (czyli z krajów, które wpłacają do budżetu UE więcej, niż z niego otrzymują). Na przykład na rynku budowlanym na Węgrzech, Słowacji i w Czechach w sposób wyraźny zaznacza się działalność wielu przedsiębiorstw z Niemiec i Austrii.

Pozytywnie wpływa to również na handel. Dzięki wzrostowi działalności gospodarczej w krajach beneficjentach, stymulowanemu przez politykę spójności, rośnie także eksport towarów i usług w bogatszych państwach członkowskich. Szacuje się, że na każde 1 euro wydane w krajach korzystających z tej polityki w latach 2007–2013 9 eurocentów wpłynęło do krajów, które nie otrzymują wsparcia z Funduszu Spójności.

U podstaw projektów finansowanych w ramach polityki spójności leżą wartości UE. Zasady takie jak równość płci czy niedyskryminacja są jeszcze ważniejsze w nowym pakiecie legislacyjnym zaproponowanym na okres po roku 2020. Przestrzeganie tych zasad jest obowiązkowe np. podczas wyboru projektów.

Projekty finansowane przez UE same w sobie są sposobem rozpowszechniania wartości UE w terenie w całej Europie – niezależnie od tego, czy wartości te są wyraźnie wymienione w projektach, czy nie.

Ponadto, budując lepiej prosperującą Europę, polityka spójności przyczynia się do wzmacniania wolności i demokracji w naszych społeczeństwach.

Błędy w wypłacaniu środków z funduszy europejskich to zazwyczaj błędy administracyjne, polegające na nieprzestrzeganiu zasad wydatkowania, np. w przypadku braku dokumentów. Nie stanowi to nadużycia finansowego, a błędy takie zwykle nie przekreślają końcowego rezultatu projektu.

Komisja i Europejski Trybunał Obrachunkowy informują Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) o wszystkich podejrzeniach dotyczących nadużyć finansowych związanych z wykorzystaniem środków UE. Takie przypadki są bardzo nieliczne: spośród kilkuset spraw rozpatrywanych corocznie przez Europejski Trybunał Obrachunkowy to zaledwie kilka spraw w skali roku.

Według OLAF-u nieprawidłowości w zarządzaniu funduszami spójności stanowiły zaledwie 1,8 % płatności w latach 2013–2017. Tylko niewielka część tych nieprawidłowości została uznana za nadużycia finansowe.

W ostatnich latach odsetek nieprawidłowości ciągle maleje. Przepisy regulacyjne na okres 2014–2020 znacznie wzmacniają środki mające na celu zapobieganie nieprawidłowemu wydatkowaniu funduszy i zwiększenie ochrony budżetu UE przed takim ich wydatkowaniem.

Częścią wydatków UE na poziomie niemal 75 % zarządza wspólnie Komisja Europejska i rządy EU, dlatego rządy są współodpowiedzialne za minimalizowanie błędów. Komisja ściśle z nimi współpracuje, aby zapewnić skuteczne i efektywne wydawanie pieniędzy.

Jeżeli Komisja samodzielnie stwierdzi, że pieniądze UE zostały wydane nieprawidłowo, podejmuje działania. Na przykład w 2017 r. kwota środków wypłaconych odbiorcom w całej UE i poza nią, które Komisja odzyskała albo przeznaczyła na inne projekty, wyniosła 2,8 mld EUR.

Do korzystania ze środków z funduszy regionalnych uprawnionych jest kilka rodzajów organizacji. Należą do nich instytucje publiczne, niektóre organizacje sektora prywatnego (zwłaszcza małe przedsiębiorstwa), uczelnie, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe i organizacje wolontariackie. Przedsiębiorstwa zagraniczne, których siedziba znajduje się w regionie objętym odpowiednim programem operacyjnym, mogą również składać wnioski, pod warunkiem że spełniają one wymogi przepisów dotyczących europejskich zamówień publicznych.

Aby dowiedzieć się więcej na temat uprawnionych podmiotów i sposobu składania wniosków w swoim regionie, należy skontaktować się z lokalną instytucją zarządzającą.

Organizatorzy projektów w krajach kandydujących lub potencjalnych krajach kandydujących do członkostwa w UE powinni skontaktować się z Instrumentem Pomocy Przedakcesyjnej (IPA).

W większości przypadków dofinansowanie przyznawane jest projektom, dlatego należy opracować projekt, aby kwalifikować się do otrzymania dofinansowania, które następnie otrzymuje się na różnych etapach procesu realizacji projektu.

Według Trybunału Obrachunkowego, niezależnego audytora zewnętrznego UE, w 2018 r. tak zwany „wskaźnik absorpcji” środków na lata 2007–2013 wynosił 97,2 %. Jest to lepszy wskaźnik w porównaniu z okresem 2000–2006 (96 %).

W świetle nowych przepisów na okres po 2020 r. jest to niemożliwe, ponieważ:

• wykluczone jest bezpośrednie wsparcie finansowe dla dużych przedsiębiorstw, które w największym stopniu przenoszą produkcję;
• niedopuszczalne jest przeznaczanie wkładu UE na przenoszenie działalności gospodarczej z jednego państwa członkowskiego do drugiego, jeżeli powodowałoby to utratę miejsc pracy w pierwszym państwie członkowskim;
• w kontekście pomocy publicznej władze odpowiedzialne za wdrażanie programu będą zobowiązane do otrzymania od beneficjenta dowodu, że wkład UE nie przyczynia się do przenoszenia produkcji.