Archive:Rachunki narodowe i PKB

Dane pobrane w sierpniu 2019 r.

Planowana aktualizacja artykułu: listopad 2020 r.

Highlights

PKB w UE-28 wzrósł w 2018 r. szósty rok z rzędu; piąty rok z rzędu odnotowano wzrost w strefie euro.

Zróżnicowane zmiany strukturalne na przestrzeni ostatnich 10 lat w UE-28: spadek udziału budownictwa, a wzrost udziału usług biznesowych w wartości dodanej ogółem.

W 2018 r. gospodarka UE-28 piąty rok z rzędu odnotowała wzrost inwestycji.

Wzrost realnego PKB, lata 2008-2018

Rachunki narodowe są źródłem wielu powszechnie znanych wskaźników ekonomicznych, które przedstawiono w niniejszym artykule. Produkt krajowy brutto (PKB) jest najczęściej wykorzystywaną miarą ogólnej wielkości gospodarki, natomiast wskaźniki pochodne takie jak PKB na mieszkańca, ujmowane na przykład w euro lub dostosowane do różnic w poziomach cen (wyrażone w standardzie siły nabywczej, PPS), są powszechnie stosowane do porównywania poziomu życia bądź monitorowania konwergencji lub rozbieżności gospodarczej w Unii Europejskiej (UE).

Ponadto zmiany określonych elementów PKB i powiązanych z nimi wskaźników, takich jak wskaźniki produkcji gospodarczej, importu i eksportu, spożycia krajowego (prywatnego i publicznego) lub inwestycji, a także dane dotyczące podziału dochodu i oszczędności, mogą stanowić źródło cennych informacji na temat głównych czynników mogących mieć wpływ na funkcjonowanie gospodarki i stanowić przez to podstawę opracowywania, monitorowania i oceny polityki UE w określonych dziedzinach.

Full article

Zmiany PKB w UE-28: wzrost od 2013 r.

Światowy kryzys finansowy i gospodarczy doprowadził do głębokiej recesji w UE-28 w 2009 r. (zob. wykres 1), po której w 2010 r. nastąpiło ożywienie. Kryzys rozpoczął się wcześniej w Japonii i Stanach Zjednoczonych, gdzie ujemne roczne stopy zmiany PKB (w ujęciu realnym) odnotowano już w 2008 r. Kryzys ten pogłębił się w 2009 r., po czym w 2010 r. nastąpiło ożywienie gospodarki. W okresie kryzysu w Chinach (łącznie z Hongkongiem) nadal obserwowano jednak szybki wzrost produkcji (o blisko 10 % rocznie). Jego tempo w kolejnych latach nieco spowolniło, ale wciąż utrzymywało się na wyższym poziomie niż w pozostałych państwach pokazanych na wykresie 1.

Nadchodzący kryzys był już widoczny w UE-28 w 2008 r., gdy miał miejsce znaczny spadek stopy wzrostu PKB, po czym w 2009 r. nastąpiło obniżenie poziomu realnego PKB o 4,3 %. Ożywienie gospodarcze w UE-28 przejawiało się wzrostem wskaźnika PKB (w oparciu o nawiązania łańcuchowe) o 2,1 % w 2010 r. oraz dalszym jego wzrostem o 1,7 % w 2011 r. W 2012 r. PKB zmniejszył się o 0,4 %, ale w kolejnych latach stopniowo rosło tempo pozytywnych zmian: w 2013 r. odnotowano wzrost o (0,3 %), w 2014 r. – o (1,8 %), a w 2015 r. – o (2,3 %). Od 2015 r. przyrost był stosunkowo stabilny i kształtował się w przedziale 2,0 %–2,5 % rocznie aż do 2018 r.

W strefie euro (EA-19) analogiczne wskaźniki zmian były bardzo podobne do obserwowanych w UE-28 do 2011 r., natomiast w 2012 r. odnotowano silniejszy spadek (-0,9 %) niż w EU-28, który utrzymał się także w 2013 r. (-0,2 %). W latach 2014–2018 wzrost realnego PKB w strefie euro był nieco słabszy niż ogółem w UE-28.

Wykres 1: Stopa zmiany realnego PKB, lata 2008–2018
(zmiana procentowa w porównaniu z poprzednim rokiem)
Źródło: Eurostat (naida_10_gdp)

W UE stopa wzrostu realnego PKB była bardzo zróżnicowana, zarówno w zależności od roku, jak i państwa członkowskiego (zob. tablica 1). Po spadku zaobserwowanym w 2009 r. we wszystkich państwach członkowskich UE, z wyjątkiem Polski, gospodarka znów zaczęła rosnąć – w 2010 r. w 23 państwach członkowskich (brak zmian w PKB Hiszpanii), a w 2011 r. w 24 państwach członkowskich. W 2012 r. tendencja ta uległa jednak odwróceniu i tylko połowa (14) państw członkowskich odnotowała wzrost gospodarczy, brak zmian zgłosiła Bułgaria, a pozostałe państwa członkowskie – spadek. Następnie większość państw członkowskich ponownie odnotowała wzrost. W 2013 r. było to 17 państw, w 2014 r. ich liczba wzrosła do 25, a w latach 2015 i 2016 – do 27. W latach 2017–2018, po raz pierwszy od 2007 r., wszystkie 28 państw członkowskich UE odnotowało wzrost. Jedynym państwem członkowskim, które w latach 2015 i 2016 odnotowało spadek, była Grecja (odpowiednio o 0,4 % i 0,2 %), po wzroście wynoszącym 0,7 % w 2014 r. oraz sześciu kolejnych spadkach produkcji gospodarczej w latach 2008–2013.

Tablica 1: Stopa zmiany realnego PKB, lata 2008–2018
Źródło: Eurostat (naida_10_gdp)

Najwyższe roczne stopy wzrostu realnego PKB w 2018 r. odnotowały Irlandia (8.2 %) i Malta (6,7 %), zaś najniższe stopy wzrostu odnotowano w Finlandii, we Francji (w obu 1,7 %), w Danii (1,5 %), Niemczech, Zjednoczonym Królestwie, Belgii (we wszystkich 1,4 %) i we Włoszech (0,9 %).

W ostatnim dziesięcioleciu średni roczny wzrost PKB w UE-28 utrzymuje się na poziomie 1,0 %, a 0,8 % w strefie euro

W okresie przedstawionym w tablicy 1 Polska stale odnotowywała wzrost, podobnie jak Albania i Kosowo ^[1] (dane z lat 2008–2017) i Chiny (dane z lat 2008–2016) spośród państw ujętych w tablicy, niebędących państwami członkowskimi. Dla Belgii, Danii, Niemiec, Estonii, Irlandii, Francji, Litwy, Malty, Słowacji i Zjednoczonego Królestwa rok 2018 był dziewiątym z rzędu rokiem, w którym miał miejsce wzrost PKB. Podobnie było w Norwegii, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych, natomiast Turcja w 2017 r. odnotowała wzrost po raz ósmy z rzędu.

Analiza sytuacji obejmująca minione dziesięciolecie wskazuje, że skutki światowego kryzysu finansowego i gospodarczego doprowadziły do pogorszenia ogólnych wyników gospodarek państw członkowskich UE. W latach 2008–2018 średnia roczna stopa wzrostu w UE-28 wyniosła 1,0 %, zaś w strefie euro (EA-19) 0,8 % (zob. tablica 1). Wśród państw członkowskich największy wzrost mierzony tym wskaźnikiem odnotowała Irlandia (średni roczny wzrost o 5,0 %), a następnie Malta (4,8 %) i Polska (3,4 %). Natomiast w Grecji, we Włoszech i w Chorwacji w okresie od 2008 r. do 2018 r. zmiana realnego PKB ogółem była ujemna.

W 2018 r. Niemcy przyczyniły się do jednej piątej PKB UE-28 wyrażonego w PPS

Porównania między państwami są często przeprowadzane z wykorzystaniem standardu siły nabywczej (PPS), uwzględniającego różnice w poziomach cen w poszczególnych państwach. Należy zwrócić uwagę, że dane przedstawione na wykresach 2 i 3 oraz w tablicy 2 są wyrażone w cenach bieżących i nie powinno się ich używać do obliczania stopy wzrostu ze względu na wahania poziomu inflacji i kursów wymiany.

W 2018 r. PKB w UE-28 osiągnęło poziom 15,9 bln PPS (15 900 mld PPS) — przy czym w przypadku UE-28 jeden PPS równa się jednemu euro. Pod względem PKB wyrażonego w PPS, we wszystkich latach od 2008 r. do 2018 r. UE-28 wyprzedziła Stany Zjednoczone (jak to przedstawiono na wykresie 2) ^[2] Warto zauważyć, że w przeszłości poziom produkcji gospodarczej w Chinach był niższy niż w UE-28 czy Stanach Zjednoczonych, jednak sytuacja ta uległa zmianie wraz z szybką transformacją i stałym rozwojem chińskiej gospodarki. W 2013 r. PKB Chin wyrażone w PPS po raz pierwszy osiągnęło poziom notowany w Stanach Zjednoczonych, a w 2015 r. produkcja gospodarcza w Chinach przekroczyła poziom odnotowany w UE-28 (i od tego czasu sytuacja ta utrzymuje się w Chinach).

Wykres 2: PKB według bieżących cen rynkowych, lata 2008-2018
(mld PPS)
Źródło: Eurostat (prc_ppp_ind)

Strefa euro odpowiadała za 70,5 % PKB UE-28 w 2018 r. (mierzonego według PPS), co oznacza spadek z poziomu 72,2 % odnotowanego w 2008 r. W 2018 r. suma PKB pięciu największych gospodarek państw członkowskich UE (Niemiec, Francji, Zjednoczonego Królestwa, Włoch i Hiszpanii) wynosiła nieco poniżej dwóch trzecich (66,4 %) PKB UE-28, o 1,5 punktu procentowego (p.p.) mniej niż dziesięć lat wcześniej (w 2008 r.). Same tylko Niemcy przyczyniły się do 19,9 % PKB EU-28 w 2018 r., w porównaniu z 18,9 % w 2008 r.

W 2018 r. PKB na mieszkańca w UE-28 wynosiło średnio 30 900 EUR

Przy ocenie poziomu życia powszechne jest stosowanie wskaźnika PKB na mieszkańca, tj. wskaźnika dostosowanego do wielkości gospodarki pod względem populacji. W 2018 r. średnie PKB na mieszkańca w UE-28 (w cenach bieżących) wyniosło 30,9 tys. EUR. Wartości wyrażone w PPS dostosowano ze względu na różnice w poziomach cen w różnych państwach. Relatywną pozycję poszczególnych państw można wyrazić przez porównanie ze średnią dla UE-28, której wartość ustala się na poziomie 100 (zob. tablica 2, prawa strona). Według tego pomiaru najwyższą wartość wśród państw członkowskich UE odnotowano dla Luksemburga, gdzie w 2018 r. PKB na mieszkańca wyrażone w PPS było ok. 2,5 razy wyższe niż średnia dla UE-28 (co można częściowo wytłumaczyć znaczeniem pracowników przygranicznych z Belgii, Francji i Niemiec). Z kolei w Bułgarii poziom PKB na mieszkańca wyrażony w PPS wynosił połowę średniej dla UE-28.

Tablica 2: PKB według bieżących cen rynkowych, 2008 r. i lata 2016–2018
Źródło: Eurostat (prc_ppp_ind)

Zmiany wskaźnika PPS w ciągu ostatnich dziesięciu lat pokazują, że nastąpiła pewna konwergencja standardów życia. Większość państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r., 2007 r. lub 2013 r., przesunęło się z pozycji poniżej średniej UE-28 w 2008 r. do poziomu bliższego średniej dla UE-28 w 2018 r. pomimo pewnych trudności w okresie światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Wyjątkami były Chorwacja, Słowenia i Cypr: Chorwacja utrzymała w tym okresie tę samą różnicę w stosunku do średniej dla UE-28; Słowenia odnotowała dalszy spadek poniżej poziomu UE-28 (podobnie jak Grecja i Portugalia wśród państw członkowskich UE-15 (zob. wykres 3); a Cypr, plasujący się wcześniej powyżej średniej UE-28, znalazł się wśród państw do niej dążących, (podobnie jak Włochy i Hiszpania spośród państw UE-15). Między rokiem 2008 a 2018 wyniki Irlandii, Niemiec, Austrii, Danii i Belgii wzrosły jeszcze bardziej powyżej średniej UE-28, natomiast kilka innych państw członkowskich UE-15, mianowicie Niderlandy, Finlandia, Luksemburg, Zjednoczone Królestwo, Szwecja i Francja, które w 2008 r. zajmowały pozycje powyżej średniej UE-28, odnotowały w 2018 r. gorsze wyniki, choć wciąż przewyższające średnią dla UE-28.

Wykres 3: PKB na mieszkańca według bieżących cen rynkowych, 2008 r. i 2018 r.
(UE-28 = 100; w oparciu o PPS na mieszkańca)
Źródło: Eurostat (prc_ppp_ind)

Wartość dodana brutto w UE według rodzaju działalności gospodarczej

W przybliżeniu trzy czwarte łącznej wartości dodanej UE-28 w 2018 r. wygenerowano w sektorze usług

Jeśli chodzi o PKB od strony produkcji, tablica 3 przedstawia względne znaczenie 10 sektorów działalności gospodarczej (według NACE Rev. 2) pod względem ich udziału w wartości dodanej brutto ogółem w bieżących cenach bazowych. W latach 2008–2018 udział przemysłu w wartości dodanej w UE-28 spadł o 0,3 p.p. do 19,5 %, wciąż jednak nieznacznie wyprzedzał dystrybucję, transport, usługi zakwaterowania i usługi gastronomiczne, których udział w wartości dodanej brutto ogółem utrzymywał się na tym samym poziomie w 2008 r. i 2018 r. (19,1 %). Udziały administracji publicznej, obronności, edukacji, opieki zdrowotnej i pomocy społecznej w całej wartości dodanej wzrosły natomiast o 0,4 p.p. i osiągnęły w 2018 r. poziom 18,5 %. Kolejnymi największymi pod względem wartości dodanej brutto sektorami działalności w 2018 r. były usługi profesjonalne, naukowe, techniczne, administracyjne i pomocnicze — zwane dalej „usługami dla przedsiębiorstw” — (11,2 %; których udział wzrósł o 0,9 pkt pomiędzy 2008 r. a 2018 r.), działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (11,1 %; spadek o 0,1 pkt), a następnie budownictwo (5,6 %; spadek o 0,8 pkt), usługi ICT (5,1 %; wzrost o 0,2 pkt) oraz usługi finansowe i ubezpieczeniowe (4,8 %; spadek o 0,4 pkt). Najmniejszy wkład miały usługi związane ze sztuką i rozrywką oraz pozostałe usługi (3,4 %). bez zmian), a następnie rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo (1,6 %; spadek o 0,1 pkt).

Tablica 3: Wartość dodana brutto w bieżących cenach bazowych, 2008 r. i 2018 r.
(udział procentowy w wartości dodanej brutto ogółem)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Udział usług w całkowitej wartości dodanej brutto dla UE-28 wyniósł w 2018 r. 73,2 % w porównaniu do 72,2 % w 2008 r. Względne znaczenie usług było szczególnie duże w Luksemburgu, na Malcie, Cyprze, we Francji, w Zjednoczonym Królestwie, Grecji, Niderlandach, Belgii, Portugalii i Danii, gdzie stanowiły one co najmniej trzy czwarte wartości dodanej ogółem. Natomiast udział usług w Irlandii, na Słowacji i w Czechach był zbliżony do trzech piątych (wszystkie z nich odnotowały stosunkowo wysokie udziały przemysłu).

Zróżnicowany rozwój działalności gospodarczej w ostatnim dziesięcioleciu

Zmiana strukturalna wynika przynajmniej po części z takich zjawisk, jak postęp technologiczny, zmiany poziomu cen względnych, outsourcing i globalizacja, które często prowadzą do przenoszenia działalności produkcyjnej i niektórych usług (tych, które można świadczyć na odległość, np. poprzez internet lub centra obsługi telefonicznej) do regionów o niższych kosztach pracy zarówno w UE, jak i poza jej granicami. Ponadto światowy kryzys finansowy i gospodarczy oraz jego następstwa wywarły szczególny wpływ na niektóre sektory działalności. Największy spadek nastąpił w przemyśle – wartość dodana dla UE-28 spadła w ujęciu realnym o 11,4 % — w latach 2008–2009 (wcześniej spadła już nieznacznie w latach 2007–2008). Produkcja przemysłowa UE-28 spadła o kolejne 2,3 % między rokiem 2011 a 2013, a następnie rosła w stosunkowo szybkim tempie przez kolejne cztery lata (z rocznym wzrostem pomiędzy 2,5 % i 3,1 %) i nieco wolniej (1,8 %) w 2018 r. Budownictwo doświadczyło najgłębszej i najdłużej trwającej recesji – odnotowując w latach 2008–2013 w UE-28 spadek o 18,1 % (wystąpił już w 2008 r.), przy czym wyniki tego sektora obniżały się w tym okresie co roku. Odnotowany w 2014 r. przez sektor budownictwa wzrost wynoszący 1,3 % stanowił pierwszy roczny wzrost w ciągu siedmiu lat, po nim nastąpiły kolejne – od 1,6 % do 4,2 % do 2018 r. włącznie. Stosunkowo duże spadki wartości dodanej w UE-28 odnotowały w 2009 r. także usługi biznesowe (spadek o 7,0 %) oraz dystrybucja, transport, usługi zakwaterowania i usługi gastronomiczne (spadek o 5,8 %), lecz w kolejnych latach, do 2018 r. włącznie, w sektorach tych nastąpił wzrost (z wyjątkiem niewielkiego spadku o 0,1 % w 2013 r. w przypadku dystrybucji, transportu, usług zakwaterowania i usług gastronomicznych). Po względnej stabilności (bez zmian) w 2009 r. produkcja sektora rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa w UE-28 obniżyła się w 2010 r. o 3,9 %, a w 2012 r. o kolejne 5,5 %. po wzroście o 3,8 % w 2013 r. i o 6,1 % w 2014 r., produkcja sektora rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa obniżyła się o 0,9 % w 2015 r. i również w 2016 r., po czym znów zaczęła wzrastać (o 2,1 % w 2017 r. i o 0.6 % w 2018 r.). W badanym okresie dwa sektory działalności przedstawione na wykresach 4 i 5 nie odnotowały w żadnym roku spadku wartości dodanej: działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; administracja publiczna, obrona narodowa; edukacja; opieka zdrowotna i pomoc społeczna. Warto zauważyć, że pomimo corocznego wzrostu wartości dodanej dla działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości w UE-28 w rozpatrywanym okresie (aczkolwiek w stosunkowo ograniczonym tempie), całkowity udział działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości w całkowitej wartości dodanej brutto nieznacznie spadł.

W 2018 r. wszystkie sektory działalności w UE-28 odnotowały wzrost wartości dodanej brutto w porównaniu z 2017 r. Sektorami, które odnotowały największy wzrost, były usługi w zakresie informacji i komunikacji (4,7 %), budownictwo (3,6 %) oraz usługi biznesowe (3,3 %).

Wykres 4: Zmiany realnej wartości dodanej brutto, UE-28, lata 2008–2018
(2010 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Wykres 5: Zmiany realnej wartości dodanej brutto, UE-28, lata 2008–2018
(2010 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Wydajność pracy

Aby wyeliminować wpływ inflacji, wydajność pracy na pracownika można obliczyć, wykorzystując dane skorygowane o zmiany cen. Analiza wydajności pracy na pracownika w ujęciu realnym (w oparciu o nawiązania łańcuchowe) obejmująca okres 10 lat, od 2008 r. do 2018 r., wykazuje wzrost dla większości rodzajów działalności gospodarczej w UE-28 – największy wzrost wydajności odnotowano w przypadku rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa (ogółem o 28,0 %), usług w zakresie informacji i komunikacji (17,5 %) oraz przemysłu (16,3 %) (zob. wykres 6). Należy zauważyć, że dokładne porównanie poziomów wydajności pracy w ujęciu realnym w poszczególnych sektorach działalności może być przeprowadzone jedynie dla roku referencyjnego 2010 ze względu na nieaddytywność nawiązań łańcuchowych.

Wykres 6: Realna wydajność pracy, UE-28, 2008 r., 2013 r. i 2018 r.
(w tys. EUR na pracownika)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10) i (nama_10_a10e)

Więcej danych dotyczących wzrostu realnej wydajności pracy mierzonej w przeliczeniu na pracownika albo na godzinę czasu pracy przedstawiono w tablicy 4. Wydajność pracy na pracownika wzrosła w ujęciu realnym w latach 2008–2018 w prawie wszystkich państwach członkowskich UE, tylko Finlandia, Włochy, Luksemburg i Grecja odnotowały spadek (brak dostępnych danych dotyczących Malty). W tym samym okresie wydajność pracy na godzinę czasu pracy wzrosła we wszystkich państwach członkowskich UE z wyjątkiem Luksemburga i Grecji (brak danych dotyczących Malty). Z wyłączeniem państw członkowskich z przerwą w szeregach czasowych (zob. tablica 4), największy wzrost (w ujęciu procentowym) tych obu miar realnej wydajności pracy odnotowano w Bułgarii, Estonii, na Łotwie, Litwie, w Rumunii i na Słowacji.

Tablica 4: Realna wydajność pracy, 2008 r., 2013 r. i 2018 r.
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp) i (nama_10_a10_e)

Wydatki na spożycie

Przechodząc do analizy rozwoju elementów PKB od strony wydatków, można zauważyć, że wydatki na spożycie w UE-28 wzrosły o 8,8 % w ujęciu realnym między rokiem 2008 a 2018 (zob. wykres 7) pomimo nieznacznego spadku w latach 2009 i 2012. Tempo wzrostu wydatków na spożycie w sektorze instytucji rządowych i samorządowych było nieco większe – 9,8 % w latach 2008–2018. W tym samym okresie akumulacja brutto była stosunkowo zmienna: w 2009 r. obniżyła się gwałtownie, w latach 2010–2013 ulegała wahaniom, a następnie rosła aż do 2018 r. włącznie. Wzrost eksportu był większy niż wzrost importu przez większość badanego okresu, z wyjątkiem 2009 r. i lat 2014–2016. W latach 2008–2018 eksport zwiększył się ogółem o 36,3 %, podczas gdy import wzrósł o 30,1 %.

Wykres 7: Zmiany realnych wydatków na spożycie, akumulacji brutto, wywozu i przywozu, UE-28, lata 2008–2018
(2010 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Po spadku w 2009 r. wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych w UE-28 oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych wzrosły w 2010 r. (o 0,8 % w ujęciu realnym), pozostały na tym samym poziomie w 2011 r. (0,0 %), a następnie znów się obniżyły w latach 2012 (-0,6 %) i 2013 (-0,1 %). Następnie wydatki te wzrastały podczas kolejnych pięciu lat, przy czym wzrost ten początkowo przyspieszał z 1,2 % do 2,4 %, a następnie zwolnił do 1,6 %.

W 2010 r. nastąpiło spowolnienie tempa wzrostu wydatków na spożycie w sektorze instytucji rządowych i samorządowych w UE-28 w ujęciu realnym i ta stopa zmiany zasadniczo pozostała stabilna (w przedziale od -0,1 % do 0,4 %) w latach 2011–2013, a następnie ponownie odnotowano nieco silniejszy wzrost – pomiędzy 1,0 % a 1,7 % od 2014 r. do 2018 r.

Inwestycje

Pomimo wzrostu w 2011 r. (1,9 %) nakłady brutto na środki trwałe w UE-28 nie powróciły do pierwotnego poziomu po gwałtownym spadku w 2009 r. (-11,7 %) i w latach 2012 i 2013 ponownie odnotowano ujemną stopę zmiany; nakłady brutto na środki trwałe w UE-28 wzrastały jednak w latach 2014–2018 co roku o od 2,3 % do 4,9 %.

Wykres 8: Realna roczna stopa zmiany elementów PKB od strony wydatków, UE-28, lata 2008–2018
(%)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

W 2018 r. wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych w cenach bieżących stanowiły 55,4 % PKB UE-28, udział akumulacji brutto wynosił 21,1 %, wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych – 20,1 %, zaś saldo wymiany towarów i usług z zagranicą 3,4 % (zob. wykres 9).

Wykres 9: Elementy PKB od strony wydatków według bieżących cen rynkowych, UE-28, 2018 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp), (tec00009), (tec00010), (tec00011) i (tec00110)

Między państwami członkowskimi UE istniały znaczne różnice pod względem wskaźnika intensywności inwestycji (zob. wykres 10), co może po części stanowić odzwierciedlenie różnych etapów ich rozwoju gospodarczego, jak również dynamiki wzrostu w ostatnich latach. W 2018 r. udział nakładów brutto na środki trwałe (w cenach bieżących) w PKB wynosił 20,5 % w UE-28 oraz 20,9 % w strefie euro. Był on najwyższy w Czechach, na Węgrzech i w Szwecji (we wszystkich trzech 25,5 %), a najniższy w Grecji (11,1 %).

Wykres 10: Nakłady brutto na środki trwałe według bieżących cen rynkowych, 2018 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Przeważająca większość inwestycji w UE-28 przypada na sektor prywatny, co pokazuje tablica 5: w 2018 r. inwestycje dokonywane przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe stanowiły 18,1 % PKB UE-28, podczas gdy wkład inwestycji sektora publicznego wyniósł 2,9 %. W ujęciu względnym Estonia (5,4 %; dane z 2017 r.) i Szwecja (4,8 %) miały najwyższy poziom inwestycji publicznych, natomiast poziom inwestycji sektora przedsiębiorstw był najwyższy w Irlandii (19,7 %; dane z 2017 r.), Szwecji (17,4 %) i Czechach (16,7 %; dane z 2017 r.), natomiast inwestycje gospodarstw domowych były najwyższe na Cyprze (6,8 %; dane z 2017 r.) i w Finlandii (6,7 %). Inwestycje gospodarstw domowych (wyrażone jako udział w PKB) w 2017 r. były znacznie niższe niż w 2008 r. w Grecji, Irlandii, na Cyprze, w Hiszpanii i na Łotwie, a znacznie wyższe w Bułgarii (porównanie między rokiem 2016 a 2008); Zjednoczone Królestwo, Niemcy, Finlandia, Szwecja i Litwa były jedynymi innymi państwami członkowskimi UE, które zgłosiły wzrost udziału inwestycji gospodarstw domowych w PKB między 2008 r. a 2017 r. (2018 r. w przypadku Finlandii i Szwecji).

Tablica 5: Inwestycje według bieżących cen rynkowych, 2008 r., 2013 r. i 2018 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nasa_10_ki)

Dochód

Wyniki analizy PKB UE-28 po stronie dochodów wskazują, że podział dochodów wynikających z procesu produkcji pomiędzy czynniki produkcji był zdominowany przez koszty związane z zatrudnieniem, które w 2018 r. stanowiły 47,6 % PKB w bieżących cenach rynkowych. Udział nadwyżki operacyjnej brutto i dochodu mieszanego wynosił 40,5 % PKB, natomiast udział podatków związanych z produkcją i importem pomniejszonych o dotacje wynosił 11,9 % (zob. wykres 11). Irlandia odnotowała najniższy udział kosztów związanych z zatrudnieniem w PKB (28,8 %), a w dalszej kolejności Grecja (33,4 %), natomiast udziały powyżej 50,0 % odnotowano w Luksemburgu, Niemczech, Francji i Danii (tu odnotowano najwyższą wartość 52,4 %). W przypadku Irlandii ten szczególnie niski udział wynika z globalisation related effects.

Wykres 11: Rozkład dochodów według bieżących cen rynkowych, 2018 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Jak widać na wykresie 12 (opartym również na danych wyrażonych w bieżących cenach rynkowych), do roku 2011 lub 2013 odrobiono straty poniesione podczas kryzysu finansowego i gospodarczego pod względem agregatów dochodu. W 2009 r. koszty związane z zatrudnieniem w UE-28 zmniejszyły się o 2,8 %, ale w 2018 r. były już o 23,0 % wyższe od poziomu odnotowanego w 2008 r.

Jeżeli chodzi o poziom nadwyżki operacyjnej brutto i dochodu mieszanego, już w 2008 r. zaobserwowano jedynie ograniczony wzrost w UE-28, po czym w 2009 r. wartość tego wskaźnika obniżyła się o 8,2 %; w 2013 r. agregat dochodu powrócił do poziomu zbliżonego do szczytowej wartości sprzed kryzysu (odnotowanej w 2008 r.), natomiast w 2018 r. osiągnął wartość o 17,6 % wyższą od tego szczytowego poziomu.

Spadek wartości podatków związanych z produkcją i importem pomniejszonych o dotacje w UE-28 rozpoczął się już w 2008 r. (spadek o 3,1 %), a jego tempo wzrosło jeszcze w 2009 r. (spadek o 9,2 %); do 2011 r. straty te zostały odrobione z nadwyżką i w 2018 r. wartość tego agregatu dochodu przewyższała o 29,0 % poziom z 2008 r. (i o 25,1 % swój szczytowy poziom sprzed kryzysu w 2007 r.).

Wykres 12: Zmiany dochodów według bieżących cen rynkowych, UE-28, lata 2008–2018
(2008 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Spożycie w sektorze gospodarstw domowych

Wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych stanowiły w 2018 r. co najmniej połowę PKB (według bieżących cen rynkowych) w około 17 (z 28) państwach członkowskich UE; udział ten był największy na Cyprze (66,5 %) i w Grecji (65,3 %). Najniższy był natomiast w Luksemburgu (28,7 %), który odznaczał się jednak zdecydowanie najwyższymi średnimi wydatkami na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca (22 600 PPS) — zob. tablica 6 – nawet po dostosowaniu ze względu na różnice cen między państwami członkowskimi.

Tablica 6: Wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych, lata 2008, 2013 i 2018
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp) i (nama_10_pc)

Poza Luksemburgiem średnie wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca w 2018 r. były także stosunkowo wysokie w Zjednoczonym Królestwie (20 400 PPS), Austrii (19 500 PPS) i Niemczech (19 300 PPS). Natomiast Bułgaria była jedynym państwem członkowskim UE, w którym średnie wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca wynosiły mniej niż 10 000 PPS.

Analiza rzeczywistych zmian średnich wydatków na spożycie na mieszkańca w przeliczeniu na euro (w oparciu o wskaźnik nawiązań łańcuchowych) w latach 2013-2018 pokazuje, że najszybszy wzrost odnotowano w Rumunii, na Litwie, w Bułgarii i na Węgrzech. W Austrii odnotowano najniższy wzrost wydatków gospodarstw domowych na spożycie o średnio o 0,1 % rocznie w latach 2013–2018, podczas gdy w Belgii, Luksemburgu, Francji i Grecji odnotowano wzrost średnio poniżej 1,0 % rocznie.

Dane źródłowe tablic i wykresów

Rachunki narodowe i PKB: tablice i wykresy (w jęz. angielskim)

Źródła danych

Europejski system rachunków narodowych i regionalnych (ESA) zapewnia metodykę opracowywania rachunków narodowych w UE. Obecna wersja ESA 2010 została przyjęta w maju 2013 r. i jest wdrażana od września 2014 r. Jest ona w pełni zgodna z ogólnoświatowymi wytycznymi dotyczącymi rachunków narodowych, tj. 2008 SNA. Proszę zauważyć, że większość państw członkowskich UE dokonuje przeglądów punktu odniesienia w 2019 r. w okresie od sierpnia do października. Dodatkowe informacje znaleźć można na stronie Eurostatu, a szczególnie na stronie document.

PKB i jego główne elementy

Główne agregaty rachunków narodowych są zestawiane na podstawie informacji pochodzących od jednostek instytucjonalnych, mianowicie przedsiębiorstw niefinansowych lub instytucji finansowych, sektora instytucji rządowych i samorządowych, gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych.

Dane zawarte w rachunkach narodowych obejmują informacje na temat elementów PKB, zatrudnienia, agregatów spożycia oraz oszczędności. Wiele spośród tych zmiennych oblicza się w ujęciu rocznym i kwartalnym.

PKB jest podstawową miarą stosowaną w rachunkach narodowych, która podsumowuje pozycję gospodarczą danego państwa (lub regionu). PKB może być obliczany w różny sposób: ujęcia wg wyniku; podejścia od strony rozdysponowania; oraz metody przychodów.

Analiza PKB na mieszkańca eliminuje wpływ bezwzględnej wielkości populacji, ułatwiając porównania między poszczególnymi państwami. PKB na mieszkańca jest ogólnym wskaźnikiem ekonomicznym służącym do pomiaru poziomu życia. Dane dotyczące PKB w walutach krajowych można przeliczyć na standard siły nabywczej (PPS) za pomocą parytetów siły nabywczej (PPP) odzwierciedlających siłę nabywczą każdej waluty, a nie za pomocą rynkowych kursów wymiany; w ten sposób można wyeliminować różnice w poziomach cen między państwami. Wskaźnik wielkości PKB na mieszkańca w PPS przedstawia się w odniesieniu do średniej dla UE-28 (ustalonej na poziomie 100). Jeżeli wskaźnik danego państwa jest wyższy/niższy niż 100, poziom PKB na mieszkańca tego państwa jest wyższy/niższy niż średnia dla UE-28; wskaźnik ten ma służyć do porównań między państwami, a nie do porównań w czasie.

Obliczanie rocznej stopy wzrostu PKB przy wykorzystaniu wskaźników nawiązań łańcuchowych (zmiany w ujęciu realnym) ma umożliwić porównanie dynamiki zmian gospodarczych zarówno w czasie, jak i między gospodarkami różnej wielkości, niezależnie od poziomów cen.

Dane uzupełniające

Produkcję gospodarczą można również analizować według sektora działalności. Na najbardziej zagregowanym poziomie analizy stosowanym w rachunkach narodowych zidentyfikowano 10 działów NACE. Są to: rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo; przemysł; budownictwo; dystrybucja, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; usługi w zakresie informacji i komunikacji; działalność finansowa i ubezpieczeniowa; działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; zawody regulowane, działalność naukowa i techniczna, działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; administracja publiczna, obrona narodowa, edukacja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna; działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, pozostała działalność usługowa oraz działalność gospodarstw domowych i organizacji i zespołów eksterytorialnych.

Analizę produkcji według sektorów działalności w czasie można ułatwić, stosując miarę wielkości (zmiany rzeczywiste), innymi słowy korygując wartość produkcji w taki sposób, aby usunąć wpływ zmian cen; każdy rodzaj działalności koryguje się indywidualnie, aby odzwierciedlić zmiany cen powiązanych z nim produktów.

Kolejny zestaw danych z rachunków narodowych wykorzystuje się w kontekście analiz konkurencyjności – są to mianowicie wskaźniki związane z wydajnością siły roboczej, takie jak miary wydajności pracy. Miary wydajności wyrażone w PPS są szczególnie przydatne przy porównaniach między państwami. PKB na osobę zatrudnioną ma przedstawiać ogólny obraz wydajności gospodarek krajowych. Należy jednak pamiętać, że miara ta jest uzależniona od ogólnej struktury zatrudnienia i może na przykład zostać obniżona poprzez przejście z zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy na zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy. PKB na przepracowaną godzinę pracy zapewnia bardziej przejrzysty obraz wydajności, ponieważ poziom upowszechnienia zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy jest bardzo różny w zależności od państwa i sektora działalności.

Roczne informacje na temat spożycia w sektorze gospodarstw domowych są dostępne w rachunkach narodowych opracowanych z zastosowaniem podejścia makroekonomicznego. Alternatywnym źródłem analizy spożycia w sektorze gospodarstw domowych jest badanie budżetów gospodarstw domowych („HBS”): informacje te uzyskuje się, prosząc gospodarstwa domowe o prowadzenie rejestru zakupów, dlatego też dostarczają one znacznie więcej szczegółowych danych na temat towarów i usług oraz umożliwiają przeprowadzenie różnych rodzajów analiz społeczno-ekonomicznych. HBS jest przeprowadzane i publikowane co pięć lat: ostatnim rokiem odniesienia, dla którego są dostępne dane, jest rok 2015, chociaż (w momencie sporządzania niniejszego dokumentu) dane nie są jeszcze dostępne dla dwóch państw członkowskich UE (Danii i Francji).

Kontekst

Instytucje europejskie, instytucje rządowe i samorządowe, banki centralne, jak również inne podmioty gospodarcze i społeczne w sektorach publicznym i prywatnym potrzebują zestawu porównywalnych i wiarygodnych danych statystycznych, aby na ich podstawie podejmować decyzje. Rachunki narodowe można wykorzystywać do różnego rodzaju analiz i ocen. Stosowanie uznawanych na całym świecie pojęć i definicji pozwala na przeprowadzenie analizy różnych gospodarek, np. współzależności między poszczególnymi gospodarkami państw członkowskich UE lub porównania między państwami należącymi i nienależącymi do UE.

Cykl koniunkturalny i analiza polityki makroekonomicznej

Jedno z głównych zastosowań danych z rachunków narodowych wiąże się z potrzebą wsparcia procesu podejmowania decyzji dotyczących polityki gospodarczej w Europie, jak również dążenia do osiągnięcia celów unii gospodarczej i walutowej (UGW), dzięki zapewnieniu wysokiej jakości krótkoterminowych danych statystycznych umożliwiających monitorowanie zmian makroekonomicznych i formułowanie wskazówek dotyczących polityki makroekonomicznej. Na przykład jednym z najbardziej podstawowych i najlepiej ugruntowanych zastosowań rachunków narodowych jest ilościowe określanie stopy wzrostu gospodarki, a w uproszczeniu – stopy wzrostu PKB. Kluczowe dane liczbowe zawarte w rachunkach narodowych wykorzystuje się w szczególności do opracowywania i monitorowania strategii makroekonomicznych, podczas gdy szczegółowe dane z rachunków narodowych mogą również posłużyć do opracowania strategii sektorowych lub branżowych, w szczególności poprzez analizę tablic przepływów międzygałęziowych.

Od momentu wprowadzenia UGW w 1999 r. Europejski Bank Centralny (EBC) jest jednym z głównych użytkowników rachunków narodowych. Strategia EBC w zakresie oceny ryzyka dla stabilności cen bazuje na dwóch perspektywach analitycznych, określanych również mianem „dwóch filarów”: analizy gospodarczej i monetarnej. W związku z tym szereg wskaźników monetarnych i finansowych ocenia się w odniesieniu do innych istotnych danych, które umożliwiają łączne przeprowadzenie analizy monetarnej, finansowej i gospodarczej, takich jak kluczowe agregaty rachunków narodowych. Dzięki temu można analizować wskaźniki monetarne i finansowe w kontekście pozostałej części gospodarki.

Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych monitoruje zmiany gospodarcze. UE dysponuje rocznym cyklem koordynacji polityki gospodarczej, zwanym europejskim semestrem. Komisja Europejska przeprowadza każdego roku szczegółową analizę planów państw członkowskich UE dotyczących reform budżetowych, makroekonomicznych i strukturalnych i przedstawia zalecenia dla poszczególnych krajów na następne 12–18 miesięcy.

Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych opracowuje także prognozy makroekonomiczne Komisji Europejskiej, które publikuje cztery razy do roku (jesienią, zimą, wiosną i latem) w koordynacji z rocznym cyklem europejskiego semestru. Wspomniane prognozy obejmują wszystkie państwa członkowskie UE i służą przedstawianiu prognoz dla strefy euro i UE i często zawierają również perspektywy dla krajów kandydujących oraz niektórych państw niebędących członkami UE.

Kolejnym ugruntowanym sposobem wykorzystywania tych danych statystycznych jest analiza finansów publicznych za pomocą rachunków narodowych. W obrębie UE wprowadzono specjalne zastosowanie w odniesieniu do kryteriów konwergencji w ramach UGW, z których dwa bezpośrednio odnoszą się do finansów publicznych. Kryteria te zdefiniowano w odniesieniu do danych z rachunków narodowych, mianowicie poziomu deficytu budżetowego oraz długu publicznego w stosunku do PKB; w celu uzyskania dodatkowych informacji zob. artykuł poświęcony statystyce finansów sektora instytucji rządowych i samorządowych.

Polityka regionalna, strukturalna i sektorowa

Poza cyklem koniunkturalnym i analizą polityki makroekonomicznej dane z rachunków narodowych oraz regionalnych UE można również wykorzystywać do innych celów związanych z polityką, obejmujących w szczególności kwestie regionalne, strukturalne i sektorowe.

Alokacja wydatków na fundusze strukturalne odbywa się częściowo w oparciu o dane z rachunków regionalnych. Ponadto regionalne dane statystyczne są wykorzystywane do celów oceny ex post wyników polityki regionalnej i polityki spójności.

Tworzenie zachęt dla wzrostu, tworzenia nowych miejsc pracy i inwestycji stanowi strategiczny priorytet zarówno dla UE, jak i dla państw członkowskich. W celu wsparcia realizacji tych priorytetów strategicznych we wszystkich sektorach gospodarki UE wdrażane są wspólne strategie, podczas gdy państwa członkowskie przeprowadzają swoje własne krajowe reformy strukturalne.

Komisja Europejska przeprowadza analizę ekonomiczną przyczyniającą się do rozwoju wspólnej polityki rolnej (WPR), badając wydajność różnych mechanizmów wsparcia oraz opracowując długoterminową perspektywę jej realizacji. Działania te obejmują badania, analizy i oceny skutków związane z rolnictwem i gospodarką obszarów wiejskich w UE i w państwach niebędących członkami UE, częściowo na podstawie rachunków ekonomicznych dla rolnictwa.

Wyznaczanie celów, analiza porównawcza i wkład budżetowy

W strategiach unijnych coraz częściej wyznacza się cele średnio- i długoterminowe, zarówno wiążące, jak i niewiążące. W przypadku niektórych z nich poziom PKB stanowi punkt odniesienia, na przykład przy wyznaczaniu celu dla wydatków na badania i rozwój na poziomie 3,00 % PKB (co jest jednym z celów strategii „Europa2020”).

Rachunki narodowe są również wykorzystywane przy ustalaniu zasobów UE, przy czym podstawowe reguły w tym zakresie są określone w decyzji Rady. Całkowitą kwotę zasobów własnych niezbędną do finansowania budżetu unijnego ustala się na podstawie całkowitych wydatków pomniejszonych o pozostałe przychody, przy czym maksymalna kwota zasobów własnych jest powiązana z poziomem dochodu narodowego brutto UE.

Poza wykorzystaniem do ustalania wkładu budżetowego w ramach UE rachunki narodowe są również używane do określania kwot wkładu na rzecz innych organizacji międzynarodowych, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ). Kwoty wkładu do budżetu ONZ oblicza się na podstawie dochodu narodowego brutto po zastosowaniu szeregu korekt i ograniczeń.

Analitycy i prognostycy

Rachunki narodowe są również powszechnie wykorzystywane przez analityków i badaczy do analizy sytuacji gospodarczej i zmian gospodarczych. Partnerzy społeczni, tacy jak przedstawiciele przedsiębiorstw (na przykład stowarzyszenia branżowe) lub przedstawiciele pracowników (na przykład związki zawodowe), również korzystają z rachunków narodowych przy przeprowadzaniu analizy zmian wywierających wpływ na stosunki pracy. Wśród innych zastosowań rachunków narodowych należy wymienić wykorzystywanie tych danych przez badaczy i analityków do celów analizy cyklu koniunkturalnego i długoterminowych cykli gospodarczych oraz zestawiania jej wyników z obserwowanymi zmianami gospodarczymi, politycznymi lub technologicznymi.

Uwagi

↑ Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244/1999 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa.
↑ Proszę zwrócić uwagę na fakt, że liczby wyrażone w PPS mają na celu raczej dokonywanie porównań pomiędzy państwami niż porównań w czasie, jako że ze względów metodologicznych nie mogą być traktowane jako szereg czasowy.