PKB i rachunki gospodarstw domowych na poziomie regionalnym

This Statistics Explained article is outdated and has been archived - for recent articles on regional GDP see here.

Dane z marca 2012 r. Najnowsze dane: Więcej informacji Eurostatu, główne tabele i baza danych.

Produkt krajowy brutto (PKB) jest podstawową miarą rozwoju i wzrostu gospodarczego: pierwsza część poniższego artykułu zawiera regionalną analizę PKB Unii Europejskiej (UE) w oparciu o poziom PKB na mieszkańca oraz omówienie tego, w jaki sposób wskaźnik ten zmieniał się na przestrzeni ostatnich lat. Rachunki makroekonomiczne dostarczają istotnych informacji, które mogą być wykorzystane do regionalnej analizy gospodarki. Statystyki te (dostępne tylko w cenach bieżących) są również stosowane przy alokacji wydatków w ramach unijnej polityki spójności. Polityka spójności obejmuje wszystkie regiony w UE: większość funduszy strukturalnych jest jednak kierowana do regionów Klasyfikacja jednostek terytorialnych do celów statystycznych (NUTS) 2, w których PKB na mieszkańca wynosi mniej niż 75 % średniej (na podstawie średniej z trzech lat) dla UE-27.

Druga część artykułu poświęcona jest regionalnym dochodom gospodarstw domowych (również dostępnym wyłącznie w cenach bieżących). Informacje te odnoszą się do dochodu pierwotnego (na przykład dochodu z wynagrodzeń za pracę) oraz dochodu do dyspozycji wynikającego z redystrybucji (podatków, świadczeń społecznych i pozostałych transferów) dokonywanej przez państwo. Należy zaznaczyć, że dane dotyczące regionalnych dochodów gospodarstw domowych odnoszą się do 2008 r., natomiast analiza PKB dotyczy roku referencyjnego 2009.

Mapa 1: Produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca, wyrażony w standardzie siły nabywczej (PPS), w podziale na regiony NUTS 2, 2009 r.
(% średniej dla UE-27, UE-27=100) – źródło: Eurostat (nama_r_e2gdp)

Mapa 2: Produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca, wyrażony w standardzie siły nabywczej (PPS), w podziale na regiony NUTS 3, 2009 r. (1)
(% średniej dla UE-27, UE-27=100) – źródło: Eurostat (nama_r_e3gdp)

Wykres 1: Produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca, wyrażony w standardzie siły nabywczej (PPS), w podziale na regiony NUTS 3, 2009 r. (1)
(% średniej dla UE-27, UE-27=100) – źródło: Eurostat (nama_r_e2gdp)

Mapa 3: Zmiana produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca, wyrażonego w standardzie siły nabywczej (PPS), w podziale na regiony NUTS 2, lata 2000-2009 (1)
(różnica w punktach procentowych między 2009 a 2000 r.; w stosunku do średniej dla UE-27) – źródło: Eurostat (nama_r_e2gdp)

Tablica 1: Zróżnicowanie PKB według regionów NUTS 2, 2000 i 2009 r.
(%) – źródło: Eurostat (nama_r_e0digdp), (nama_r_e2gdp) and (demo_r_d3avg)

Mapa 4: Dochód pierwotny prywatnych gospodarstw domowych na mieszkańca (w PPCS), w podziale na regiony NUTS 2, 2008 r. (1)
(% średniej dla UE-27, UE-27=100) – źródło: Eurostat (nama_r_ehh2inc)

Wykres 2: Dochód do dyspozycji prywatnych gospodarstw domowych, w podziale na regiony NUTS 2, 2008 r. (1)
(PPCS na mieszkańca) – źródło: Eurostat (nama_r_ehh2inc)

Główne ustalenia statystyczne

PKB i dochody gospodarstw domowych są początkowo obliczane w walutach krajowych, a następnie przeliczane za pomocą parytetów siły nabywczej (PPP), które uwzględniają różne poziomy cen w państwach członkowskich i dlatego umożliwiają dokładniejsze porównania. W przypadku PKB stosuje się ogólny parytet, natomiast w przypadku dochodów gospodarstw domowych korzysta się ze szczególnego parytetu siły nabywczej dla wydatków na spożycie ostateczne.

Za pomocą PPP (a nie rynkowych kursów wymiany) wskaźniki te są przeliczane na sztuczną wspólną walutę, zwaną standardem siły nabywczej (PPS) lub – w przypadku dochodów gospodarstw domowych – standardem siły nabywczej w zakresie spożycia gospodarstw domowych (ang. PPCS). Dzięki wykorzystaniu PPS i PPCS możliwe jest porównanie siły nabywczej w różnych regionach państw członkowskich, w których stosuje się różną walutę i występują różne poziomy cen. Więcej informacji na temat wykorzystania PPS można znaleźć poniżej, w sekcji poświęconej źródłom i dostępności danych.

Regionalny PKB na mieszkańca

Na mapie 1 przedstawiono PKB na mieszkańca w każdym z regionów NUTS 2 jako odsetek średniej dla UE-27, która w wartościach bezwzględnych wyniosła 23 500 PPS w 2009 r., a więc mniej niż 25 000 PPS w 2008 r. W regionach NUTS 2 w UE PKB na mieszkańca sięgał od 6 400 PPS (27 % średniej dla UE-27) w regionie Sewerozapaden w Bułgarii do 78 000 PPS (332 % średniej dla UE-27) w regionie stołecznym Inner London w Zjednoczonym Królestwie. Stosunek tych dwóch krańcowych wartości wyniósł 12,2:1. Miejsca od drugiego do czwartego w rankingu regionów o najwyższym PKB na mieszkańca zajęły Luksemburg (266 % średniej dla UE-27), region stołeczny w Belgii (223 %) i niemiecki region Hamburg (188 %). Na dalszych miejscach znalazły się regiony stołeczne na Słowacji, we Francji i Republice Czeskiej, w których wskaźnik ten wyniósł odpowiednio 178 %, 177 % i 175 % średniej dla UE-27. Wiele regionów o wysokim PKB na mieszkańca to regiony stołeczne lub regiony z nimi sąsiadujące – tak było w przypadku Belgii, Republiki Czeskiej, Danii, Irlandii, Hiszpanii, Francji, Luksemburga (który w całości stanowi jeden tylko region), Niderlandów, Austrii, Słowacji, Finlandii, Szwecji i Zjednoczonego Królestwa. Ponadto średni PKB na mieszkańca o ponad 25 % wyższy od średniej dla UE-27 odnotowano w kilku regionach południowych Niemiec, w regionach skupionych wokół dużych miast w zachodnich Niemczech, północnej Hiszpanii i Włoszech, zachodniej Austrii, w kilku regionach Niderlandów oraz w belgijskim regionie wokół Antwerpii, w regionie wyspiarskim Åland (Finlandia) i North Eastern Scotland (Zjednoczone Królestwo). Regiony stołeczne Czech i Słowacji – Praha i Bratislavský kraj – jako jedyne regiony z państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r., znalazły się wśród 39 regionów o średnim PKB na mieszkańca przekraczającym o ponad 25 % średnią dla UE-27. Następnym w kolejności bogactwa (według tego wskaźnika) regionem z państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r., był region Bucuresti - Ilfov w Rumunii, który jednak zajął dużo dalsze miejsce z PKB równym 111 % średniej dla UE-27. Wśród regionów z państw, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r., jedynymi, które odnotowały jeszcze średni PKB na mieszkańca (w PPS) wyższy od średniej unijnej (UE-27), były słoweński region Zahodna Slovenija i węgierski region Közép-Magyarország.

W sumie w 68 regionach średni PKB na mieszkańca był o co najmniej 25 % niższy od średniej dla UE-27. Dwadzieścia z tych regionów leży w sześciu państwach członkowskich UE-15: we Włoszech (pięć regionów południowych), Francji (cztery regiony zamorskie), Grecji, Portugalii (po cztery regiony), Zjednoczonym Królestwie (dwa regiony) i Hiszpanii (region Extremadura). Pozostałe 48 regionów znajduje się w państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r.: każde z tych 12 państw, oprócz Cypru i Malty, miało przynajmniej jeden region o PKB poniżej tego poziomu. W 22 z tych regionów średni PKB na mieszkańca był co najwyżej równy połowie średniej dla UE-27. Są to regiony położone w Bułgarii, na Węgrzech, w Polsce, w Rumunii i na Słowacji. Ludność tych 22 regionów, w których PKB na mieszkańca wyrażony w PPS nie przekraczał 50 % średniej dla UE-27, liczyła około 38,5 mln osób, co stanowiło 7,7 % ludności UE-27.

Na ogół niski średni PKB na mieszkańca odnotowano również w byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii i w Chorwacji, choć w regionie Sjeverozapadna Hrvatska (regionie stołecznym Chorwacji) poziom PKB był równy 78 % średniej unijnej (UE-27).

W tablicy 1 przedstawiono analizę odsetka ludności żyjącej w regionach o PKB na mieszkańca (w PPS) niższym niż 75 % średniej dla UE-27 oraz odsetka ludności w regionach o PKB wynoszącym ponad 125 % średniej unijnej w 2009 r. W 2009 r. w regionach, w których PKB na mieszkańca wynosił mniej niż 75 % średniej dla UE-27, mieszkało 23,3 % ludności Unii, natomiast w regionach, w których wartość PKB była wyższa od 125 % średniej unijnej (UE-27), mieszkało 19,0 % obywateli UE; odsetek ludności w regionach o średniej wartości PKB (PKB na mieszkańca między 75 % a 125 % średniej unijnej) wyniósł 57,7 %. W trzech bałtyckich państwach członkowskich, z których każde obejmuje tylko jeden region na poziomie NUTS 2, cała ludność zamieszkiwała regiony o średnim PKB na mieszkańca niższym niż 75 % średniej dla UE-27; podobnie było też w byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii (również tylko jeden region). W Rumunii, na Słowacji, w Polsce, Republice Czeskiej, Bułgarii, na Węgrzech, w Portugalii i Słowenii, ponad połowa mieszkańców mieszkała w regionach o średnim PKB na mieszkańca niższym niż 75 % średniej dla UE-27; tak było również w Chorwacji.

W Luksemburgu natomiast (jeden region NUTS 2) cała ludność zamieszkiwała region o średnim PKB na mieszkańca przekraczającym 125 % średniej unijnej (UE-27); w Irlandii, Niderlandach i Finlandii w takich regionach mieszkała ponad połowa obywateli. W dwóch państwach członkowskich położonych na wyspach, Cyprze i Malcie (z których każde obejmuje tylko jeden region NUTS 2), cała ludność zamieszkiwała regiony o przeciętnej wartości średniego PKB na mieszkańca (między 75 % a 125 % średniej dla UE-27), natomiast w Zjednoczonym Królestwie (86,8 %), Francji (78,8 %), Szwecji (78,5 %), Grecji (78,3 %), Hiszpanii (77,9 %), Niemczech (70,5 %), Danii (69,7 %), Belgii (64,0 %) i Austrii (60,6 %) była to większość mieszkańców.

Bardziej szczegółowa analiza regionalna

Na mapie 1 skupiono się na regionach NUTS 2, które są szczególnie istotne przy ustalaniu kwalifikowalności do funduszy strukturalnych, natomiast na mapie 2 przedstawiono bardziej szczegółową analizę regionalnych gospodarek na podstawie regionów NUTS 3. To zrozumiałe, że ogólna analiza wypada podobnie jak w przypadku regionów NUTS 2, jednak niektóre regiony NUTS 3 przejawiają cechy nietypowe dla regionów na wyższym poziomie (NUTS 2), do których przynależą. To zjawisko często może być wynikiem napływu osób dojeżdżających do pracy do centralnych regionów NUTS 3 z okolicznych obszarów, co skutkuje koncentracją działalności gospodarczej na najbardziej zabudowanych terenach. Przykładowo w bułgarskim stołecznym regionie Jugozapaden na poziomie NUTS 2 średni PKB na mieszkańca (wyrażony w PPS) wynosił 75 % średniej dla UE-27, natomiast na bardziej szczegółowym poziomie NUTS 3 w regionie Sofia (stolica) odnotowano dla tego wskaźnika wartość 104,3 %, podczas gdy w pozostałych czterech regionach NUTS 3 nie przekraczał on 50 %. Podobna sytuacja miała miejsce w polskim regionie stołecznym na poziomie NUTS 2, w województwie mazowieckim, gdzie regiony NUTS 3 – ostrołęcko-siedlecki i radomski odnotowały średni PKB na mieszkańca niższy od połowy średniej dla województwa mazowieckiego, którą zawyżył stosunkowo wysoki poziom PKB w regionie NUTS 3 – mieście Warszawa.

W niemieckim regionie Oberbayern (NUTS 2) zaobserwowano duże różnice w wartościach tego wskaźnika pomiędzy regionami NUTS 3: w Fürstenfeldbruck odnotowano średni PKB na mieszkańca (w PPS) równy 79,6 % średniej dla UE-27, natomiast w München Landkreis wskaźnik ten wyniósł 330,2 %. Podobnie w Rheinhessen-Pfalz (NUTS 2) w regionie NUTS 3 Südwestpfalz zarejestrowano średni PKB na mieszkańca (w PPS) wynoszący 52,3 % średniej dla UE-27, podczas gdy w Ludwigshafen am Rhein (Kreisfreie Stadt) sięgał on 215,3 %. W niemieckich regionach NUTS 3: Regensburg, Schweinfurt, Wolfsburg, Düsseldorf i Koblenz (wszystkie mają status Kreisfreie Städte) odnotowano średni PKB na mieszkańca ponad dwukrotnie wyższy od średniej dla regionów NUTS 2, w obrębie których są położone, a więc odpowiednio: Oberpfalz, Unterfranken, Braunschweig, Düsseldorf i Koblenz. Podobnie, w regionie NUTS 3 Oost-Groningen w Niderlandach średni PKB na mieszkańca (w PPS) wyniósł 72,8 % średniej dla UE-27 i był o ponad połowę niższy od poziomu (170 %) odnotowanego dla regionu Groningen (NUTS 2) jako całości.

Duże różnice regionalne w obrębie poszczególnych państw

Podczas gdy na mapie 2 ukazano przypadki, w których istniały duże różnice pod względem PKB na mieszkańca między regionami NUTS 3 w obrębie tego samego regionu NUTS 2, Wykres 1 przedstawia analizę istotnych różnic regionalnych w obrębie poszczególnych państw. Należy zaznaczyć, że Cypr i Luksemburg składają się z tylko jednego regionu NUTS 3.

W 2009 r. w Danii, na Malcie i w Szwecji najwyższy poziom regionalnego średniego PKB na mieszkańca nie przekraczał dwukrotności najniższego poziomu tego wskaźnika. W pozostałych państwach przedstawionych na Wykresie 1 różnice te były większe, wyrażone stosunkiem ponad 5 do 1 w Niemczech, Francji, Polsce i Rumunii, a w Zjednoczonym Królestwie sięgające aż 10,5 do 1.

W wielu państwach członkowskich region stołeczny (na poziomie NUTS 3) miał najwyższy PKB na mieszkańca (w PPS): tak było w Belgii, Bułgarii, Republice Czeskiej, Danii, Estonii, Irlandii, na Łotwie, Litwie, Węgrzech i Malcie, w Polsce, Portugalii, Słowenii, Słowacji, Szwecji i Zjednoczonym Królestwie (w Zjednoczonym Królestwie miasto stołeczne obejmuje dwa regiony NUTS 3), a także w Chorwacji i byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii. Najwyższy PKB na mieszkańca występował właśnie w regionach stołecznych we wszystkich państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r., z wyjątkiem Rumunii, gdzie najwyższy poziom PKB odnotowano w regionie otaczającym region stołeczny. Podobnie było we Francji, gdzie regionem NUTS 3 o najwyższym średnim PKB na mieszkańca był region sąsiadujący z regionem stołecznym. Niemcy były jedynym państwem członkowskim, w którym region stołeczny na poziomie NUTS 3 miał średni PKB na mieszkańca niższy od średniej krajowej.

Konwergencja

Na mapie 3 pokazano, w jaki sposób PKB na mieszkańca zmieniał się między 2000 a 2009 r. w porównaniu ze średnią dla UE-27 (zmianę wyrażono w punktach procentowych średniej dla UE-27). Należy zaznaczyć, że badany okres obejmuje kilka lat, podczas których UE jako całość odnotowała stosunkowo duży wzrost i po których nastąpił początek kryzysu finansowego i gospodarczego. Ponadto z uwagi na to, że analizę przeprowadzono na podstawie porównania ze średnią unijną, ujemna wartość dla poszczególnych regionów wciąż może odzwierciedlać rzeczywisty wzrost, choć mniejszy niż średnia dla UE-27, gdzie w badanym okresie odnotowano wzrost (w cenach bieżących) wynoszący 23,0 %. Analiza obejmuje porównanie sytuacji z dwóch lat i nie odzwierciedla zmian w poszczególnych latach między początkiem a końcem tego okresu, lecz pokazuje łączny wynik dla wszystkich tych lat. Ten ogólny rezultat może odzwierciedlać okresy, w których stopa zmian PKB na mieszkańca w danym regionie była dodatnia (rozwój) w połączeniu z okresami, w których stopa zmian była ujemna (recesja).

Regiony, w których wzrost był stosunkowo szybki i PKB na mieszkańca zwiększył się o ponad 10 punktów procentowych w porównaniu ze średnią dla UE-27, zaznaczono kolorem fioletowym w najciemniejszym odcieniu. Natomiast regiony, w których wzrost było wolniejszy bądź nastąpiła recesja (spadek o ponad 10 punktów procentowych PKB na mieszkańca w porównaniu ze średnią dla UE-27), przedstawiono kolorem fioletowym w najjaśniejszym odcieniu.

Wiele regionów stołecznych odnotowało duży wzrost, szczególnie w państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r. Najwyższą stopę wzrostu w stosunku do średniej dla UE-27 odnotowano w regionie stołecznym Słowacji (+69 punktów procentowych), Rumunii (+55), Bułgarii (+38) i Republiki Czeskiej (+36), a następnie Grecji (+29) i Zjednoczonego Królestwa (+28). Regiony stołeczne zajęły też dwa pierwsze miejsca na drugim krańcu szeregu: belgijski region stołeczny (Région de Bruxelles-Capitale/Brussels Hoofdstedelijk Gewest) odnotował spadek o 33 punkty procentowe w porównaniu do średniej dla UE-27, a austriacki region Wien – spadek o 25 punktów procentowych.

Z mapy wynika, że według tej miary wyników gospodarczych wskaźniki lepsze od średniej dla UE-27 osiągały obszary położone na południowo-zachodnich i wschodnich krańcach UE, zwłaszcza regiony bałtyckich państw członkowskich, Polski, Republiki Czeskiej, Słowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Grecji i Cypru na wschodzie oraz Hiszpanii na zachodzie. Oprócz Hiszpanii i Grecji spośród państw członkowskich UE-15 tylko Luksemburg, Niderlandy, Portugalia, Finlandia i Zjednoczone Królestwo odnotowały w jakimś regionie wzrost o ponad 10 punktów procentowych w stosunku do średniej dla UE-27.

W Bułgarii, Republice Czeskiej, Polsce, Rumunii, Słowenii i Słowacji wszystkie regiony osiągnęły wyższą od średniej unijnej (UE-27) stopę wzrostu PKB na mieszkańca (w PPS) między 2000 a 2009 r. Podobnie było w bałtyckich państwach członkowskich, na Cyprze i w Luksemburgu, z których każde obejmuje tylko jeden region NUTS 2.

Natomiast w Danii, Irlandii, Włoszech, Austrii i Szwecji wszystkie regiony odnotowały mniejszy od średniej dla UE-27 wzrost PKB na mieszkańca (w PPS). Tak było również na Malcie, która stanowi tylko jeden region. W 53 regionach PKB na mieszkańca spadło o co najmniej 10 punktów procentowych w stosunku do średniej dla UE-27. Nie był to jednak żaden z regionów w państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r. Większość to regiony Zjednoczonego Królestwa (16 regionów), Francji lub Włoch (po 11 regionów). Cztery z tych regionów znajdują się w Szwecji, po trzy w Belgii i Niemczech i po jednym w Danii, Grecji, Hiszpanii, Niderlandach i Austrii.

Ogólny wzrost konwergencji w UE

Regionalną konwergencję PKB na mieszkańca (w PPS) można oceniać na różne sposoby. Najprostszym jest obliczanie stosunku między najwyższą i najniższą wartością. Według tej metody w regionach UE-27 różnice zmniejszyły się z 17,1 w 2000 r. do 12,2 w 2009 r., przede wszystkim dzięki szybszemu wzrostowi w Bułgarii i Rumunii. To podejście wykorzystuje jednak tylko skrajne wartości i nie uwzględnia ogromnej większości regionów. Bardziej przekrojową ocenę regionalnej konwergencji zapewnia wskaźnik zróżnicowania PKB w regionach: więcej informacji na temat metody obliczania tego wskaźnika przedstawiono poniżej w części „Źródła i dostępność danych”. Uwzględnia się w nim odchylenia PKB od średniej krajowej we wszystkich regionach NUTS 2, ważone liczbą ludności w regionie. W tablicy 1 porównano krajowe wartości zróżnicowania (zestawione na podstawie danych na poziomie NUTS 2) dla lat 2000 i 2009. W 2009 r. większość państw członkowskich UE-15 cechowała się niższym poziomem zróżnicowania niż państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r., z wyjątkiem Słowenii i Polski. Ponadto poziom zróżnicowania na ogół zwiększył się w latach 2000-2009 w państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r.: największy wzrost tego poziomu odnotowano w Bułgarii, zaś najmniejszy w Słowenii i Polsce. Z tego wynika, że procesowi nadrabiania zaległości gospodarczych, zachodzącemu w wielu państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r., towarzyszą rosnące różnice regionalne.

W państwach członkowskich UE-15 sytuacja była bardziej niejednolita. W Grecji poziom zróżnicowania znacznie się zwiększył, natomiast w Szwecji, Zjednoczonym Królestwie, Francji, Irlandii i Portugalii wskaźnik ten wzrósł w niewielkim stopniu. Poziom zróżnicowania zmniejszył się między 2000 a 2009 r. w Austrii (szacunki Eurostatu), Finlandii, Hiszpanii, Włoszech (również szacunki Eurostatu), Niemczech, Belgii i Danii, natomiast w Niderlandach nie zmienił się (i był niski).

W sumie rosnąca konwergencja w obrębie niektórych państw członkowskich UE-15 i rosnąca konwergencja między państwami członkowskimi przeważyły nad rosnącym zróżnicowaniem w innych państwach członkowskich i w efekcie z szacunków Eurostatu wynika, że regionalna konwergencja dla UE-27 jako całości zwiększyła się.

Porównanie danych za lata 2000 i 2009 pokazuje, że sześć regionów przeszło z poziomu poniżej 75 %, który w tym okresie był wykorzystywany jako próg w funduszach strukturalnych, do poziomu równego bądź przekraczającego 75 %: Jugozapaden (Bułgaria), Voreio Aigaio (Grecja), Andalucía (Hiszpania), Mazowieckie (Polska), Região Autónoma dos Açores (Portugalia) oraz Bucuresti – Ilfov (Rumunia). W regionach tych w 2009 r. mieszkało 18,2 mln osób, czyli około 3,6 % ludności UE-27. W tym samym czasie jednak PKB na mieszkańca (w PPS) w regionie West Wales and the Valleys (Zjednoczone Królestwo) zmniejszył się z 75 % średniej dla UE-27 do wartości poniżej tego progu, a w regionie Puglia w południowych Włoszech wskaźnik ten spadł z poziomu powyżej 75 % średniej dla UE-27 do poziomu poniżej tej wartości progowej.

Dochody prywatnych gospodarstw domowych: wyniki za 2008 r.

W gospodarkach rynkowych, w których funkcjonują państwowe mechanizmy redystrybucji dochodów, rozróżnia się dwa etapy redystrybucji dochodów. Pierwotny podział dochodów dotyczy dochodów prywatnych gospodarstw domowych, które to dochody powstają bezpośrednio w wyniku transakcji rynkowych, innymi słowy zakupu i sprzedaży czynników produkcji i towarów. Zalicza się tu w szczególności dochody z wynagrodzeń za pracę i działalności na własny rachunek, a także dochody otrzymywane w formie odsetek, dywidend i czynszów. Odsetki i czynsze do zapłacenia są księgowane jako pozycje ujemne, a bilans wszystkich tych transakcji znany jest pod nazwą dochodu pierwotnego prywatnych gospodarstw domowych.

Drugim pojęciem jest dochód do dyspozycji, który uzyskuje się z dochodu pierwotnego przez dodanie wszystkich świadczeń społecznych i transferów pieniężnych (w ramach państwowej redystrybucji) oraz odjęcie podatków od dochodu i majątku, składek na ubezpieczenia społeczne i podobnych transferów – odzwierciedla on dochód „w kieszeni”, który można wydać lub zaoszczędzić.

Na mapie 4 przedstawiono ogólny zarys dochodów pierwotnych na mieszkańca w regionach NUTS 2 w 24 państwach członkowskich; w odróżnieniu od PKB dane dotyczące dochodów gospodarstw domowych nie są dostępne na poziomie NUTS 3. Średni dochód pierwotny na mieszkańca w UE-27 w 2008 r. wynosił 17 200 PPCS. Jego wartość wahała się od najwyższej, wynoszącej 36 800 PPCS na mieszkańca w regionie Inner London (Zjednoczone Królestwo), do najniższej, równej 3 600 PPCS w Sewerozapaden (Bułgaria); różnicę tę wyraża stosunek 10,2 do 1.

Jedną z najbardziej znamiennych cech przedstawionych na mapie 4 jest stosunkowo wysoki poziom dochodów na mieszkańca w regionach wokół miast stołecznych. Najwyższy poziom dochodów na mieszkańca w Republice Czeskiej, Danii, Irlandii, Grecji, Francji, na Węgrzech, w Polsce, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwecji i Zjednoczonym Królestwie zarejestrowano w regionie NUTS 2, w obrębie którego leży miasto stołeczne. Należy tu zaznaczyć, że sześć państw członkowskich nie przedstawiło danych w podziale na regiony NUTS 2. Lisboa (Portugalia) i Berlin (Niemcy) to jedyne obejmujące miasto stołeczne regiony UE-15, w których dochód pierwotny na mieszkańca był niższy od średniej dla UE-27, natomiast Bratislavský kraj (Słowacja) był jedynym regionem stołecznym z państw będących członkami UE od 2004 lub 2007 r., w którym odnotowano dochód pierwotny na mieszkańca powyżej średniej unijnej (UE-27).

Wśród 51 regionów NUTS 2, w których dochód pierwotny na mieszkańca przekraczał o ponad 25 % średnią dla UE-27 w 2008 r., znalazło się 19 regionów z Niemiec, po siedem z Włoch i Zjednoczonego Królestwa, sześć z Austrii, cztery z Belgii, po trzy z Hiszpanii i Niderlandów i po jednym z Francji i Szwecji. Ośrodki charakteryzujące się wysokim średnim dochodem na mieszkańca zaobserwowano w Austrii, południowej Anglii i północno-wschodniej Szkocji w Zjednoczonym Królestwie oraz północno-wschodniej Hiszpanii. Ponadto w przypadku Włoch wyraźnie zaznaczył się podział między północą a południem (wyższe dochody na północy), natomiast w Niemczech i Niderlandach widoczny był podział wschód-zachód (wyższe dochody na zachodzie).

W 28 regionach NUTS 2 pierwotny dochód na mieszkańca nie przekraczał 50 % średniej dla UE-27; wszystkie te regiony znajdowały się w państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 lub 2007 r.: dziesięć w Polsce, siedem w Rumunii (wszystkie regiony z wyjątkiem stołecznego Bucuresti – Ilfov), sześć w Bułgarii (wszystkie bułgarskie regiony), cztery na Węgrzech i jeden w Słowacji.

W wyniku interwencji państwa (redystrybucji) pierwotny dochód w UE-27 uległ pomniejszeniu o 13,3 %, dając w efekcie średni dochód do dyspozycji w wysokości 14 900 PPCS na mieszkańca w 2008 r. W regionie Inner London odnotowano najwyższy poziom dochodu do dyspozycji na mieszkańca (podobnie jak w przypadku dochodu pierwotnego) w wysokości 26 600 PPCS, natomiast w Sewerozapaden w Bułgarii poziom ten był najniższy i wynosił 3 800 PPCS. W efekcie stosunek między najwyższym i najniższym poziomem regionalnym wyniósł 6,9 do 1 (w porównaniu z 10,2 do 1 w przypadku dochodu pierwotnego).

Porównanie dochodu pierwotnego z dochodem do dyspozycji pokazuje, jaki jest na ogół wyrównawczy wpływ interwencji państwa. Redystrybucja skutkuje znacząco wyższymi względnymi dochodami w południowych Włoszech, zachodniej Hiszpanii i zachodnim Zjednoczonym Królestwie, a także we wschodnich regionach Bułgarii, Niemiec, Węgier, Polski i Rumunii. Choć większość regionów NUTS 2 zgłosiła dochód do dyspozycji na mieszkańca niższy niż dochód pierwotny na mieszkańca, w 30 regionach korzyści ze świadczeń społecznych i pozostałych transferów były tak wysokie, że dochód do dyspozycji na mieszkańca był wyższy. Siedem z tych regionów jest położonych w Polsce, po pięć w Portugalii i Rumunii, po cztery w Grecji i Zjednoczonym Królestwie, trzy w Bułgarii i po jednym w Niemczech i we Włoszech.

Wykres 2 przedstawia zróżnicowanie dochodu do dyspozycji na mieszkańca w państwach członkowskich UE w 2008 r. oraz w Norwegii w 2007 r. Większość regionów stołecznych odnotowała najwyższy poziom dochodu do dyspozycji na mieszkańca w danym państwie; tak było w 14 z 21 państw członkowskich obejmujących więcej niż jeden region NUTS 2. W pozostałych siedmiu państwach członkowskich liczących kilka regionów (Belgia, Niemcy, Hiszpania, Włochy, Niderlandy, Austria i Finlandia) dochód do dyspozycji na mieszkańca w regionie stołecznym przeważnie przekraczał średnią krajową, wyjątkiem były regiony: Région de Bruxelles-Capitale/Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Belgia) i Berlin (Niemcy).

Dochód do dyspozycji na mieszkańca w Bucuresti – Ilfov był 2,5 raza większy niż ten sam wskaźnik w regionie Nord-Est w Rumunii i była to największa różnica, jaką odnotowano pomiędzy regionami w obrębie jednego państwa. Stosunkowo duże rozbieżności pod względem dochodu do dyspozycji na mieszkańca między regionami o najwyższej i najniższej wartości tego wskaźnika zaobserwowano także we Francji, Grecji, Zjednoczonym Królestwie i Słowacji. Z drugiej strony poziom dochodu do dyspozycji na mieszkańca był dość wyrównany w Danii (gdzie najwyższy średni dochód regionalny był 1,08 raza większy od najniższego), Austrii (1,09), Słowenii (1,16) i Irlandii (1,17).

Źródła i dostępność danych

Europejski system rachunków narodowych i regionalnych (ESA) zapewnia metodologię rachunków regionalnych w UE. ESA95 jest w pełni zgodny z ogólnoświatowymi wytycznymi rachunków narodowych, tj. z systemem rachunków narodowych z 1993 r. (SNA 1993). W następstwie międzynarodowego porozumienia dotyczącego zaktualizowanej wersji SNA w 2008 r., ESA jest również w trakcie aktualizacji.

PKB jest podstawową miarą stosowaną w rachunkach narodowych, która podsumowuje pozycję gospodarczą danego państwa lub regionu. PKB może być obliczany w różny sposób: od strony produkcji, od strony wydatków oraz od strony dochodów.

Dane regionalne dotyczące kategorii dochodów prywatnych gospodarstw domowych są gromadzone do celów rachunków regionalnych na poziomie NUTS 2. Dane dotyczące dochodów prywatnych gospodarstw domowych w 2008 r. w Bułgarii (a zatem także dla UE-27) są danymi szacunkowymi.

Porównania między miejscem pracy a miejscem zamieszkania

Regionalne porównanie poziomu produkcji gospodarczej można przeprowadzić przez porównanie regionalnego PKB z ludnością danego regionu. Tu właśnie istotne staje się rozróżnienie między miejscem pracy a miejscem zamieszkania. PKB jest miarą produkcji gospodarczej osiągniętej w obrębie granic narodowych lub regionalnych, bez względu na to, czy można ją przypisać pracownikom będącym rezydentami czy nierezydentami. W rezultacie regionalny PKB na mieszkańca jest obliczany na podstawie licznika, który odzwierciedla miejsce pracy (PKB wytwarzany w danym regionie), dzielonego przez mianownik, którego wartość odzwierciedla miejsce zamieszkania (ludność zamieszkała w danym regionie). Wady takiego pomiaru są szczególnie istotne w przypadku znaczącego napływu lub odpływu osób dojeżdżających do pracy w innym regionie niż region zamieszkania. Obszary, do których napływa znacząca liczba pracowników, często wykazują wyjątkowo wysoki regionalny PKB na mieszkańca (w porównaniu z okolicznymi regionami). Tak jest w przypadku ośrodków gospodarczych, takich jak regiony: London (Zjednoczone Królestwo), Wien (Austria), Hamburg (Niemcy), Praha (Republika Czeska) czy Luksemburg. Z powodu tej anomalii wysoki poziom PKB na mieszkańca notowany w niektórych regionach, do których dojeżdża do pracy duża liczba osób, niekoniecznie przekłada się na odpowiednio wysoki poziom dochodów dla osób zamieszkałych w tym regionie.

Natomiast dochody prywatnych gospodarstw domowych, bez względu na to, czy są obliczane na podstawie dochodu pierwotnego czy dochodu do dyspozycji, odzwierciedlają dochody osób zamieszkałych w danym regionie. Z tego względu dochody prywatnych gospodarstw domowych można bezpośrednio odnieść do ludności zamieszkałej w danym regionie. Oprócz dojazdów do pracy także inne czynniki mogą powodować, że regionalny rozkład dochodów nie odpowiada regionalnemu rozkładowi PKB. Są to dochody z czynszów, odsetek lub dywidend otrzymywanych przez rezydentów danego regionu, lecz płaconych przez rezydentów innych regionów.

Parytety siły nabywczej

Regionalny PKB obliczany jest w lokalnej walucie danego regionu (a więc danego państwa). Aby ułatwić porównanie, PKB można przeliczyć na wspólną walutę, na przykład euro lub dolary.

Kursy wymiany odzwierciedlają wiele czynników związanych z podażą i popytem na rynkach walutowych, takich jak handel międzynarodowy, prognozy inflacji i różnice stóp procentowych. Kursy wymiany nie odzwierciedlają jednak wszystkich różnic w poziomie cen między państwami. Aby to zrównoważyć, PKB można przeliczyć za pomocą współczynników przeliczeniowych znanych pod nazwą parytetów siły nabywczej (PPP) na sztuczną wspólną walutę nazywaną standardem siły nabywczej (SSN). W ten sposób można porównać siłę nabywczą różnych walut krajowych. Nawet w obrębie unii walutowej, takiej jak strefa euro, pojedyncza waluta wykazuje różną siłę nabywczą w różnych państwach, w zależności od krajowych poziomów cen. Ogólnie rzecz ujmując, wykorzystanie serii SSN a nie serii na podstawie euro ma efekt wyrównawczy, ponieważ regiony o bardzo wysokim PKB na mieszkańca wyrażonym w euro mają również stosunkowo wysokie ceny (przykładowo koszty utrzymania w centrum Paryża czy Londynu są znacznie wyższe niż koszty utrzymania na terenach wiejskich Francji lub Zjednoczonego Królestwa).

Obliczanie PKB na mieszkańca na podstawie SSN zamiast euro może dawać bardzo różne wyniki pod względem rankingu regionów. Dla przykładu w 2009 r. w szwedzkim regionie Östra Mellansverige odnotowano PKB na mieszkańca wynoszące 26 600 EUR, co plasowało ten region powyżej włoskiego regionu Marche, w którym PKB wyniosło 25 600 EUR. Po przeliczeniu na SSN jednak region Marche miał PKB równe 24 600 SSN na mieszkańca i zajmował wyższą pozycję w rankingu niż Östra Mellansverige z PKB wynoszącym 23 800 SSN.

Zróżnicowanie regionalnego PKB na mieszkańca

Począwszy od 2007 r. Eurostat oblicza wskaźnik pochodny, który podsumowuje różnice pod względem PKB na mieszkańca między regionami jednego państwa. Zróżnicowanie (dyspersja) „D” regionalnego PKB dla regionów NUTS 2 oznacza sumę bezwzględnych różnic pomiędzy regionalnym a krajowym PKB na mieszkańca, ważoną według udziału danego regionu w liczbie ludności i wyrażoną jako odsetek krajowego PKB na mieszkańca:

Dispersion of regional GDP per inhabitant RYB2012.png

W powyższym wzorze:

y_i oznacza regionalny PKB na mieszkańca regionu i;
Y oznacza średni krajowy PKB na mieszkańca;
p_i oznacza liczbę ludności regionu i;
P oznacza liczbę ludności danego państwa;
n oznacza liczbę regionów w danym państwie.

Wartość wskaźnika zróżnicowania wynosi zero, jeśli wartości regionalnego PKB na mieszkańca są takie same we wszystkich regionach kraju. Poziom zróżnicowania zwiększa się, przy zachowaniu wszystkich innych czynników, jeśli różnice w PKB między regionami zwiększają się. Wartość 30 % oznacza, że PKB na mieszkańca w każdym regionie, ważony na podstawie liczby ludności regionu, różni się od średniej krajowej o średnio 30 %.

Kontekst

Rozwój gospodarczy przeważnie wyrażany jest za pomocą PKB, który w kontekście regionalnym może być używany do mierzenia makroekonomicznej aktywności i wzrostu oraz może służyć za podstawę porównań między regionami. PKB jest też ważnym wskaźnikiem z punktu widzenia polityki, ponieważ odgrywa istotną rolę w określaniu wkładu państw członkowskich do budżetu UE, natomiast średnie PKB z trzech lat są wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji dotyczących kwalifikowalności regionów do otrzymania wsparcia z unijnych programów funduszy strukturalnych.

PKB uważa się też za przybliżony wskaźnik ogólnego poziomu życia. Jednak ze względu na strukturę i cel PKB nie można go traktować jako punktu odniesienia w debatach politycznych dotyczących wszystkich zagadnień. PKB nie mierzy na przykład zrównoważenia środowiskowego ani włączenia społecznego. Te ograniczenia należy uwzględnić przy stosowaniu PKB w analizach. Coraz częściej uważa się, że sam PKB nie powinien być stosowany do określania priorytetów gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

Wiele międzynarodowych inicjatyw skupiło się na tej kwestii, a w sierpniu 2009 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat zatytułowany „Wyjść poza PKB –pomiar postępu w zmieniającym się świecie” (COM final 433/2009), w którym przedstawiono działania mające na celu poprawę i uzupełnienie pomiarów dokonywanych za pomocą PKB. Komisja Europejska stwierdziła, że wiele argumentów przemawia za uzupełnieniem PKB statystykami obejmującymi inne aspekty gospodarcze, społeczne i środowiskowe, od których niewątpliwie zależy dobrobyt obywateli. W komunikacie zaproponowano pięć działań służących skuteczniejszemu mierzeniu postępu w zmieniającym się świecie:

działanie nr 1: uzupełnienie PKB wskaźnikami środowiskowymi i społecznymi (szeroko zakrojony indeks środowiskowy, jakość życia i dobrostan);
działanie nr 2: informowanie w czasie zbliżonym do rzeczywistego, służące podejmowaniu decyzji (bardziej aktualne wskaźniki środowiskowe i społeczne);
działanie nr 3: dokładniejsza sprawozdawczość dotycząca dystrybucji i nierówności;
działanie nr 4: opracowanie europejskiej tabeli wyników zrównoważonego rozwoju (koordynowane przez Dyrekcję Generalną ds. Środowiska);
działanie nr 5: rozszerzenie rachunków narodowych o kwestie środowiskowe i społeczne.