Archive:Rachunki narodowe i PKB

Dane pozyskano w lipcu 2018 r.

Planowana aktualizacja artykułu: grudzień 2019 r.

Highlights

W 2017 r. wzrost PKB po raz piąty z rzędu odnotowała UE, a po raz czwarty – strefa euro.

Zróżnicowane zmiany strukturalne na przestrzeni ostatnich 10 lat w UE: spadek udziału budownictwa, a wzrost udziału usług biznesowych w wartości dodanej ogółem.

W 2017 r. gospodarka UE czwarty rok z rzędu odnotowała wzrost inwestycji.

Real GDP growth, 2007-2017

Rachunki narodowe są źródłem wielu powszechnie znanych wskaźników ekonomicznych, które przedstawiono w niniejszym artykule. Produkt krajowy brutto (PKB) jest najczęściej wykorzystywaną miarą ogólnej wielkości gospodarki, natomiast wskaźniki pochodne takie jak PKB na mieszkańca, ujmowane na przykład w euro lub dostosowane do różnic w poziomach cen (wyrażone w standardzie siły nabywczej, PPS), są powszechnie stosowane do porównywania poziomu życia bądź monitorowania konwergencji lub rozbieżności gospodarczej w Unii Europejskiej (UE).

Ponadto zmiany określonych elementów PKB i powiązanych z nimi wskaźników, takich jak wskaźniki produkcji gospodarczej, importu i eksportu, spożycia krajowego (prywatnego i publicznego) lub inwestycji, a także dane dotyczące podziału dochodu i oszczędności, mogą stanowić źródło cennych informacji na temat głównych czynników mogących mieć wpływ na funkcjonowanie gospodarki i stanowić przez to podstawę opracowywania, monitorowania i oceny polityki UE w określonych dziedzinach.

Full article

Zmiany PKB w UE: wzrost od 2013 r.

Światowy kryzys finansowy i gospodarczy doprowadził do głębokiej recesji w UE w 2009 r. (zob. wykres 1), po której w 2010 r. nastąpiło ożywienie. Kryzys rozpoczął się wcześniej w Japonii i Stanach Zjednoczonych, gdzie ujemne roczne stopy zmiany PKB (w ujęciu realnym) odnotowano już w 2008 r. Kryzys ten pogłębił się w 2009 r., po czym w 2010 r. nastąpiło ożywienie gospodarki. W okresie kryzysu w Chinach nadal obserwowano jednak stosunkowo szybki wzrost produkcji (o blisko 10 % rocznie). Jego tempo w kolejnych latach nieco spowolniło, ale wciąż utrzymywało się na wyższym poziomie niż w pozostałych państwach pokazanych na wykresie 1.

Nadchodzący kryzys był już widoczny w UE-28 w 2008 r., gdy miał miejsce znaczny spadek stopy wzrostu PKB, po czym w 2009 r. nastąpiło obniżenie poziomu realnego PKB o 4,3 %. Ożywienie gospodarcze w UE-28 przejawiało się wzrostem wskaźnika PKB (w oparciu o nawiązania łańcuchowe) o 2,1 % w 2010 r. oraz dalszym jego wzrostem o 1,8 % w 2011 r. W 2012 r. PKB zmniejszył się o 0,4 %, ale w kolejnych latach stopniowo rosło tempo pozytywnych zmian: w 2013 r. odnotowano wzrost o 0,3 %, w 2014 r. – o 1,7 %, a w 2015 r. – o 2,3 %. W 2016 r. tempo wzrostu było niższe (1,9 %), ale w 2017 r. nastąpiło ponowne przyspieszenie i PKB wzrosło o 2,4 %, co stanowiło największy roczny wzrost od początku kryzysu.

W strefie euro (EA-19) do 2010 r. włącznie analogiczne wskaźniki wzrostu były podobne do obserwowanych w UE-28, natomiast w 2011 r. odnotowano nieco mniejszy wzrost (1,6 %), a w 2012 r. spadek (-0,9 %), który utrzymał się także w 2013 r. (-0,2 %). W latach 2014–2016 wzrost realnego PKB w strefie euro był nieco słabszy niż w całej UE-28, chociaż w 2017 r. sytuacja ta uległa zmianie i oba agregaty rosły w tym samym tempie.

Wykres 1: Wzrost realnego PKB, 2007–2017
(zmiana procentowa w porównaniu z poprzednim rokiem)
Źródło: Eurostat (naida_10_gdp) i OECD

W UE stopa wzrostu realnego PKB była bardzo zróżnicowana, zarówno w zależności od roku, jak i państwa członkowskiego (zob. tablica 1). Po spadku zaobserwowanym w 2009 r. we wszystkich państwach członkowskich, z wyjątkiem Polski, gospodarka znów zaczęła rosnąć – w 2010 r. w 23 państwach członkowskich (brak zmian w Hiszpanii), a w 2011 r. w 24 państwach członkowskich. W 2012 r. tendencja ta uległa jednak odwróceniu i tylko połowa (14) państw członkowskich odnotowała wzrost gospodarczy, brak zmian zgłosiła Bułgaria, a pozostałe państwa członkowskie – spadek. W 2013 r. większość państw członkowskich ponownie odnotowała wzrost. W 2013 r. było to 17 państw, w 2014 r. ich liczba wzrosła do 25, a w latach 2015 i 2016 – do 27. W 2017 r., po raz pierwszy od 2007 r., wszystkie 28 państw członkowskich UE odnotowało wzrost. Jedynym państwem członkowskim, które w latach 2015 i 2016 odnotowało spadek, była Grecja – o 0,3 % i 0,2 % – po wzroście wynoszącym 0,7 % w 2014 r. oraz sześciu kolejnych spadkach produkcji gospodarczej w latach 2008–2013.

Tablica 1: Wzrost realnego PKB, 2007–2017
(zmiana procentowa w porównaniu z poprzednim rokiem; % rocznie)
Źródło: Eurostat (naida_10_gdp) i Bank Światowy

Najwyższe roczne stopy wzrostu realnego PKB w 2017 r. zgłosiły Irlandia (7,2 %), Rumunia (6,9 %), Malta (6,4 %) i Słowenia (5,0 %), zaś najniższe – Belgia i Zjednoczone Królestwo (po 1,7 %), Włochy (1,5 %) i Grecja (1,4 %).

W ostatnim dziesięcioleciu średni roczny wzrost PKB w UE i strefie euro utrzymuje się poniżej 1 %

W okresie przedstawionym w tablicy 1 Polska stale odnotowywała wzrost, podobnie jak Albania, Kosowo (UNSCR 1244; dane za okres od 2009 r. do 2016 r.) i Chiny (ostatnie dane również za 2016 r.) spośród państw ujętych w tablicy. Dla Belgii, Danii, Niemiec, Estonii, Irlandii, Francji, Litwy, Malty, Słowacji i Zjednoczonego Królestwa rok 2017 był ósmym z rzędu rokiem, w którym miał miejsce wzrost PKB. Podobnie było w Norwegii, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych, natomiast Turcja w 2016 r. po raz siódmy z rzędu odnotowała wzrost.

Analiza obejmująca minione dziesięciolecie wskazuje, że skutki światowego kryzysu finansowego i gospodarczego doprowadziły do pogorszenia ogólnych wyników gospodarek państw członkowskich UE. W latach 2007–2017 średnia roczna stopa wzrostu w UE-28 wyniosła 0,8 %, zaś w strefie euro (EA-19) – 0,6 % (zob. tablica 1). Wśród państw członkowskich największy wzrost mierzony tym wskaźnikiem w latach 2007–2017 odnotowała Malta (średni roczny wzrost o 4,2 %), a następnie Irlandia (4,1 %) i Polska (3,3 %). Natomiast w Grecji, we Włoszech, w Chorwacji i w Portugalii w okresie od 2007 r. do 2017 r. zmiana realnego PKB ogółem była ujemna.

W 2017 r. Niemcy przyczyniły się do około jednej piątej PKB UE-28 wyrażonego w PPS

Porównania między państwami są często przeprowadzane z wykorzystaniem standardu siły nabywczej (PPS), uwzględniającego różnice w poziomach cen w poszczególnych państwach. Należy zwrócić uwagę, że dane przedstawione na wykresie 2 i wykresie 3 oraz w tablicy 2 są wyrażone w cenach bieżących i nie powinno się ich używać do porównań różnych okresów ze względu na wahania poziomu inflacji i kursów wymiany. W 2017 r. PKB w UE-28 osiągnęło poziom 15,3 bln PPS (15 300 mld PPS) – przy czym w przypadku UE-28 jeden PPS równa się jednemu euro; pod względem PKB wyrażonego w PPS, UE-28 wyprzedziła Stany Zjednoczone we wszystkich latach, których dotyczy niniejsza analiza. Warto zauważyć, że w przeszłości poziom produkcji gospodarczej w Chinach był niższy niż w UE-28 czy Stanach Zjednoczonych, jednak sytuacja ta uległa zmianie wraz z szybką transformacją i stałym rozwojem chińskiej gospodarki. W 2013 r. PKB Chin wyrażone w PPS po raz pierwszy osiągnęło poziom wyższy niż w Stanach Zjednoczonych, a w 2015 r. produkcja gospodarcza w Chinach przekroczyła poziom odnotowany w UE-28 (i sytuacja ta utrzymała się w latach 2016 i 2017).

Wykres 2: PKB według bieżących cen rynkowych, lata 2007–2017
(mld PPS)
Źródło: Eurostat (prc_ppp_ind) i Bank Światowy

Strefa euro (EA-19) odpowiadała za 70,7 % PKB UE-28 w 2017 r. (mierzonego według PPS), co oznacza spadek z poziomu 72,6 % odnotowanego w 2007 r. W 2017 r. suma PKB pięciu największych gospodarek państw członkowskich UE (Niemiec, Francji, Zjednoczonego Królestwa, Włoch i Hiszpanii) wynosiła nieco ponad dwie trzecie (66,8 %) PKB UE-28, o 1,8 punktu procentowego (p.p.) mniej niż dziesięć lat wcześniej (w 2007 r.).

W 2017 r. PKB na mieszkańca w UE-28 wynosiło średnio 29 900 EUR

Przy ocenie poziomu życia powszechne jest stosowanie wskaźnika PKB na mieszkańca, tj. wskaźnika dostosowanego do wielkości gospodarki pod względem populacji. W 2017 r. średnie PKB na mieszkańca w UE-28 (w cenach bieżących) wyniosło 29,9 tys. EUR. Wartości wyrażone w PPS dostosowano ze względu na różnice w poziomach cen w różnych państwach. Relatywną pozycję poszczególnych państw można wyrazić przez porównanie ze średnią dla UE-28, której wartość ustala się na poziomie 100 (zob. tablica 2). Według tego pomiaru najwyższą wartość wśród państw członkowskich UE odnotowano dla Luksemburga, gdzie w 2017 r. PKB na mieszkańca wyrażone w PPS było ok. 2,5 razy wyższe niż średnia dla UE-28 (co można częściowo wytłumaczyć znaczeniem pracowników przygranicznych z Belgii, Francji i Niemiec). Z kolei w Bułgarii poziom PKB na mieszkańca wyrażony w PPS był o ponad połowę niższy od średniej dla UE-28.

Tablica 2: PKB według bieżących cen rynkowych, 2007 r. i lata 2015–2017
Źródło: Eurostat (prc_ppp_ind) i Bank Światowy

Mimo że dane wyrażone w PPS należy zasadniczo wykorzystywać do porównywania wyników różnych państw w okresie jednego roku, a nie w różnych okresach, zmiany tych danych w minionym dziesięcioleciu wskazują, że doszło do pewnego wyrównania poziomu życia. Większość państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r., 2007 r. lub 2013 r., przesunęło się z pozycji znacznie poniżej średniej UE-28 w 2007 r. do poziomu bliższego średniej dla UE-28 w 2017 r., pomimo pewnych trudności w okresie światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Wyjątkiem były Słowenia i Cypr – w tym okresie Słowenia odnotowała nieznaczny dalszy spadek poniżej średniej UE-28, podobnie jak Grecja i Portugalia wśród państw członkowskich UE-15 (zob. wykres 3). Cypr z kolei, który plasował się powyżej średniej UE-28, znalazł się poniżej tego poziomu, podobnie jak Włochy i Hiszpania. Między rokiem 2007 a 2017 wyniki Irlandii, Niemiec, Austrii i Danii wzrosły jeszcze bardziej powyżej średniej UE-28, natomiast kilka innych państw członkowskich UE-15, mianowicie Luksemburg, Finlandia, Niderlandy, Zjednoczone Królestwo, Szwecja i Francja, które w 2007 r. zajmowały pozycje powyżej średniej UE-28, w 2017 r. odnotowały gorsze wyniki, choć wciąż przewyższające średnią dla UE-28. W tym samym okresie Belgia i Chorwacja nie odnotowały praktycznie żadnej zmiany w poziomie PKB na mieszkańca wyrażonym w PPS w stosunku do średniej UE-28.

Wykres 3: PKB na mieszkańca według bieżących cen rynkowych, lata 2007 i 2017
(UE-28 = 100; w oparciu o PPS na mieszkańca)
Źródło: Eurostat (prc_ppp_ind), OECD i Bank Światowy

Wartość dodana brutto w UE według rodzaju działalności gospodarczej

W przybliżeniu trzy czwarte łącznej wartości dodanej UE-28 w 2017 r. wygenerowano w sektorze usług.

Analizując PKB od strony produkcji, tablica 3 przedstawia względne znaczenie 10 sektorów działalności gospodarczej (według NACE Rev. 2) pod względem ich udziału w wartości dodanej brutto ogółem w cenach bazowych. W latach 2007–2017 udział przemysłu w wartości dodanej w UE-28 spadł o 0,5 p.p. do 19,6 %, wciąż jednak nieznacznie wyprzedzał dystrybucję, transport, usługi zakwaterowania i usługi gastronomiczne, których udział w wartości dodanej brutto ogółem utrzymywał się na podobnym poziomie w 2007 r. i 2017 r. (19,0 %). Udziały administracji publicznej, edukacji i opieki zdrowotnej wzrosły natomiast o 0,8 p.p. i osiągnęły poziom 18,6 % w 2017 r. Kolejnymi największymi pod względem wartości dodanej brutto sektorami działalności w 2017 r. były: działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (11,3 %), a następnie zawody regulowane, działalność naukowa i techniczna, działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca – dalej zwane usługami biznesowymi – (11,2 %; wzrost o 1,0 p.p. w latach 2007–2017), budownictwo (5,4 %; spadek o 1,0 p.p. w tym samym okresie), usługi w zakresie informacji i komunikacji (5,0 %) oraz usługi finansowe i ubezpieczeniowe (4,9 %). Najmniejszy wkład miały usługi związane ze sztuką i rozrywką oraz pozostałe usługi (3,5 %), a także rolnictwo, leśnictwo i rybactwo (1,6 %).

Tablica 3: Wartość dodana brutto w cenach bazowych, 2007 r. i 2017 r.
(udział procentowy w wartości dodanej brutto ogółem)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Udział usług w całkowitej wartości dodanej brutto dla UE-28 wyniósł w 2017 r. 73,5 % w porównaniu do 71,9 % w 2007 r. Względne znaczenie usług było szczególnie duże w Luksemburgu, na Cyprze, Malcie, w Zjednoczonym Królestwie, Grecji, Francji, Niderlandach, Belgii, Danii i Portugalii, gdzie stanowiły one ponad trzy czwarte wartości dodanej ogółem. Natomiast w Republice Czeskiej i Irlandii udział usług wynosił blisko trzy piąte.

Zróżnicowany rozwój działalności gospodarczej w ostatnim dziesięcioleciu

Zmiany strukturalne wynikają przynajmniej po części z takich zjawisk, jak postęp technologiczny, zmiany poziomu cen względnych, outsourcing i globalizacja, które często prowadzą do przenoszenia działalności produkcyjnej i niektórych usług (tych, które można świadczyć na odległość, np. przez centra obsługi telefonicznej) do regionów o niższych kosztach pracy zarówno w UE, jak i poza jej granicami. Ponadto światowy kryzys finansowy i gospodarczy oraz jego następstwa wywarły szczególny wpływ na niektóre sektory działalności. Najgłębszą recesję w latach 2007–2009 odnotowano w przemyśle, którego wartość dodana w UE-28 spadła ogółem o 12,5 % (w ujęciu ilościowym). Produkcja przemysłowa UE-28 spadła o kolejne 2,3 % między rokiem 2011 a 2013, a następnie rosła w stosunkowo szybkim tempie w latach 2014, 2015 i 2017 (odpowiednio o 2,7 %, 3,2 % i 3,2 %) i nieco wolniej (1,9 %) w 2016 r. Budownictwo doświadczyło najgłębszej i najdłużej trwającej recesji – odnotowując spadek o 19,0 % w latach 2007–2013, przy czym wyniki tego sektora w tym okresie obniżały się co roku. Odnotowany w 2014 r. przez sektor budownictwa wzrost wynoszący 1,3 % stanowił pierwszy roczny wzrost w ciągu siedmiu lat, po nim jednak nastąpiły kolejne – o 2,0 % w 2015 r., 1,5 % w 2016 r. i 4,2 % w 2017 r. Stosunkowo duże spadki wartości dodanej odnotowały w 2009 r. także usługi biznesowe (-6,9 %) oraz dystrybucja, transport, usługi zakwaterowania i usługi gastronomiczne (-5,9 %), lecz w kolejnych latach, do 2017 r. włącznie, w sektorach tych nastąpił wzrost (z wyjątkiem niewielkiego spadku o 0,1 % w 2013 r. w przypadku dystrybucji, transportu, usług zakwaterowania i usług gastronomicznych). Po względnej stabilności (bez zmian) w 2009 r. produkcja sektora rolnictwa, leśnictwa i rybactwa obniżyła się w 2010 r. o 3,6 %, a w 2012 r. ponownie o 5,5 %. W kolejnych latach miał miejsce wzrost: w 2013 r. o 3,7 %, w 2014 r. o 3,0 %, a w 2015 r. o 1,5 %, po czym produkcja sektora rolnictwa, leśnictwa i rybactwa obniżyła się o 1,1 % w 2016 r., a następnie wzrosła o 1,0 % w 2017 r. W badanym okresie dwa sektory działalności przedstawione na wykresach 4 i 5 nie odnotowały w żadnym roku spadku wartości dodanej: działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; administracja publiczna, obrona narodowa; edukacja; opieka zdrowotna i pomoc społeczna.

W 2017 r. wszystkie sektory działalności – z wyjątkiem rolnictwa, leśnictwa i rybactwa – odnotowały wzrost wartości dodanej brutto w porównaniu z 2016 r. Sektorami, które odnotowały największy wzrost, były usługi w zakresie informacji i komunikacji (4,6 %), budownictwo (4,2 %) oraz usługi biznesowe (4,1 %).

Wykres 4: Zmiany realnej wartości dodanej brutto, UE-28, lata 2007–2017
(2005 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Wykres 5: Zmiany realnej wartości dodanej brutto, UE-28, lata 2007–2017
(2005 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Wydajność pracy

Aby wyeliminować wpływ inflacji, wydajność pracy na pracownika można obliczyć, wykorzystując dane skorygowane o zmiany cen. Analiza wydajności pracy na pracownika w ujęciu realnym (w oparciu o zmiany nawiązań łańcuchowych) obejmująca okres 10 lat, od 2007 r. do 2017 r., wykazuje wzrost dla większości rodzajów działalności gospodarczej – największy wzrost wydajności odnotowano w przypadku rolnictwa, leśnictwa i rybactwa (ogółem o 28,9 %), usług w zakresie informacji i komunikacji (20,0 %) oraz przemysłu (13,7 %) (zob. wykres 6). Należy zauważyć, że dokładne porównanie poziomów wydajności pracy w poszczególnych sektorach działalności może być przeprowadzone jedynie dla roku referencyjnego 2010 ze względu na nieaddytywność nawiązań łańcuchowych. W 2010 r. najwyższy poziom wydajności pracy odnotowano w sektorze usług finansowych i ubezpieczeniowych oraz w sektorze usług w zakresie informacji i komunikacji, natomiast najniższy – w sektorze rolnictwa, leśnictwa i rybactwa.

Wykres 6: Realna wydajność pracy, UE-28, lata 2007, 2012 i 2017
(w tys. EUR na pracownika)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10) i (nama_10_a10e)

Więcej danych dotyczących wzrostu realnej wydajności pracy mierzonej w przeliczeniu na pracownika albo na godzinę czasu pracy przedstawiono w tablicy 4. Wydajność pracy na pracownika wzrosła w ujęciu realnym w latach 2007–2017 w prawie wszystkich państwach członkowskich UE, tylko Luksemburg, Grecja, Włochy i Finlandia odnotowały spadek (brak danych dotyczących Malty, bez zmian w przypadku Austrii). W tym samym okresie, od roku 2007 do 2017, wydajność pracy na godzinę czasu pracy wzrosła we wszystkich państwach członkowskich UE z wyjątkiem Luksemburga i Grecji (brak danych dotyczących Malty). Nie uwzględniając państw członkowskich z przerwą w szeregach czasowych, największy wzrost (w ujęciu procentowym) tych obu miar realnej wydajności pracy odnotowano w Bułgarii, na Łotwie, Litwie, Słowacji, w Hiszpanii i Republice Czeskiej.

Tablica 4: Realna wydajność pracy, lata 2007, 2012 i 2017
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp) i (nama_10_a10_e)

Wydatki na spożycie

Przechodząc do analizy rozwoju elementów PKB od strony wydatków, można zauważyć, że wydatki na spożycie w UE-28 wzrosły o 8,1 % w ujęciu ilościowym między rokiem 2007 a 2017 (zob. wykres 7), pomimo nieznacznego spadku w latach 2009 i 2012. Tempo wzrostu wydatków na spożycie w sektorze instytucji rządowych i samorządowych było nieco większe – 11,1 % w latach 2007–2017. W tym samym okresie akumulacja brutto była stosunkowo zmienna: w 2009 r. obniżyła się gwałtownie, w latach 2010–2013 ulegała wahaniom, a następnie rosła aż do 2017 r. włącznie. Wzrost eksportu był większy niż wzrost importu przez większość badanego okresu, z wyjątkiem 2009 r. i lat 2014–2016. W latach 2007–2017 eksport zwiększył się ogółem o 33,4 %, podczas gdy import wzrósł o 26,5 %.

Wykres 7: Zmiany realnych wydatków na spożycie, akumulacji brutto, eksportu i importu, UE-28, lata 2007–2017
(2005 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Po spadku w 2009 r. wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych wzrosły w 2010 r. (o 0,8 % w ujęciu ilościowym), pozostały na tym samym poziomie w 2011 r. (0,0 %), a następnie znów się obniżyły w latach 2012 (-0,6 %) i 2013 (-0,1 %). W kolejnych czterech latach wydatki te rosły – o 1,2 %, 2,1 %, 2,4 % oraz 1,9 %.

W 2010 r. nastąpiło spowolnienie tempa wzrostu wydatków na spożycie w sektorze instytucji rządowych i samorządowych w UE-28 w ujęciu ilościowym i ta stopa zmiany zasadniczo pozostała stabilna (w zakresie od -0,1 % do 0,4 %) w latach 2011–2013, a następnie ponownie odnotowano nieco silniejszy wzrost – o 1,1 % w 2014 r., 1,4 % w 2015 r., 1,6 % w 2016 r. oraz 1,0 % w 2017 r.

Inwestycje

Pomimo wzrostu w 2011 r. (1,9 %) nakłady brutto na środki trwałe w UE-28 nie powróciły do pierwotnego poziomu po gwałtownym spadku w 2009 r. (o -11,8 %) i w latach 2012 i 2013 ponownie odnotowano ujemną stopę zmiany. Wzrost nastąpił jednak w latach 2014–2017 i nakłady brutto na środki trwałe w UE-28 zwiększyły się kolejno o: 2,8 %, 4,8 %, 2,9 % i 3,1 %.

Wykres 8: Realna roczna stopa zmiany elementów PKB od strony wydatków, UE-28, lata 2007–2017
(%)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

W 2017 r. wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych w cenach bieżących stanowiły 55,7 % PKB UE-28, natomiast udział akumulacji brutto wynosił 20,5 %, zaś wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych – 20,1 % (zob. wykres 9).

Wykres 9: Elementy PKB od strony wydatków według bieżących cen rynkowych, UE-28, 2017 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp) lub (tec00009), (tec00010), (tec00011) i (tec00110)

Między państwami członkowskimi UE istniały znaczne różnice pod względem wskaźnika intensywności inwestycji, co może po części stanowić odzwierciedlenie różnych etapów rozwoju gospodarczego tych państw, jak również dynamiki wzrostu w ostatnich latach (zob. wykres 10). W 2017 r. udział nakładów brutto na środki trwałe (w cenach bieżących) w PKB wynosił 20,1 % w UE-28 oraz 20,5 % w strefie euro (EA-19).Najwyższy poziom tego wskaźnika odnotowano w Szwecji (24,9 %), Republice Czeskiej (24,7 %), Estonii (23,7 %), Irlandii i Austrii (po 23,5 %), zaś najniższy w Portugalii (16,2 %) i Grecji (12,6 %).

Wykres 10: Nakłady brutto na środki trwałe według bieżących cen rynkowych, 2017 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Przeważająca większość inwestycji w UE-28 przypada na sektor prywatny, co pokazuje tablica 5: w 2017 r. inwestycje dokonywane przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe stanowiły 17,9 % PKB UE-28, podczas gdy wkład inwestycji sektora publicznego wyniósł 2,8 %. W ujęciu względnym najwyższy poziom inwestycji sektora publicznego odnotowały Węgry (6,6 % PKB) i Estonia (4,8 %; dane za 2016 r.), natomiast poziom inwestycji sektora przedsiębiorstw był najwyższy w Irlandii (27,2 %; dane za 2016 r.) i Szwecji (17,2 %), zaś gospodarstw domowych – w Finlandii (6,5 %) i Niemczech (6,0 %; dane za 2016 r.). W 2016 r. inwestycje gospodarstw domowych (wyrażone jako udział w PKB) były znacznie niższe niż w 2007 r. w Grecji, Irlandii, na Cyprze i w Hiszpanii, natomiast znacznie wyższe w Rumunii; spośród pozostałych państw członkowskich UE tylko Bułgaria, Litwa i Niemcy odnotowały wzrost udziału inwestycji gospodarstw domowych w PKB.

Tablica 5: Inwestycje według bieżących cen rynkowych, lata 2007, 2012 i 2017
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nasa_10_ki)

Dochody

Wyniki analizy PKB UE-28 po stronie dochodów wskazują, że podział dochodów wynikających z procesu produkcji pomiędzy czynniki produkcji był zdominowany przez koszty związane z zatrudnieniem, które w 2017 r. stanowiły 47,3 % PKB w bieżących cenach rynkowych. Udział nadwyżki operacyjnej brutto i dochodu mieszanego wynosił 40,8 % PKB, natomiast udział podatków związanych z produkcją i importem pomniejszonych o dotacje wynosił 11,9 % (zob. wykres 11). Irlandia odnotowała najniższy udział kosztów związanych z zatrudnieniem w PKB (29,4 %), a w dalszej kolejności Grecja (33,6 %) i Rumunia (36,0 %), natomiast udziały powyżej 50,0 % odnotowano w czterech państwach członkowskich UE – w Luksemburgu, Niemczech, Danii i Francji (tu odnotowano najwyższą wartość 52,2 %). W przypadku Irlandii sytuacja ta była jednak związana ze skutkami globalizacji.

Wykres 11: Rozkład dochodów według bieżących cen rynkowych, 2017 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Jak widać na wykresie 12 (opartym również na danych wyrażonych w bieżących cenach rynkowych), do roku 2011 lub 2012 odrobiono straty poniesione podczas kryzysu finansowego i gospodarczego pod względem agregatów dochodu. W 2009 r. koszty związane z zatrudnieniem w UE-28 zmniejszyły się o 2,8 %, ale w 2017 r. były już o 18,1 % wyższe od poziomu odnotowanego w 2008 r.

Jeżeli chodzi o poziom nadwyżki operacyjnej brutto i dochodu mieszanego, już w 2008 r. zaobserwowano jedynie ograniczony wzrost w UE-28, po czym w 2009 r. wartość tego wskaźnika obniżyła się o 8,2 %; w 2012 r. agregat dochodu powrócił do poziomu zbliżonego do szczytowej wartości sprzed kryzysu (odnotowanej w 2008 r.), natomiast w 2017 r. osiągnął wartość o 14,3 % wyższą od tego szczytowego poziomu.

Spadek wartości podatków związanych z produkcją i importem pomniejszonych o dotacje w UE-28 rozpoczął się już w 2008 r. (-3,1 %), a jego tempo wzrosło jeszcze w 2009 r. (-9,2 %); do 2011 r. straty te zostały odrobione z nadwyżką i w 2016 r. wartość tego agregatu dochodu przewyższała o 20,4 % szczytowy poziom sprzed kryzysu (z 2007 r.).

Wykres 12: Zmiany dochodów według bieżących cen rynkowych, UE-28, lata 2007–2017
(2007 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Spożycie w sektorze gospodarstw domowych

Wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych stanowiły co najmniej połowę PKB (według bieżących cen rynkowych) w około dwóch trzecich (19) państw członkowskich UE w 2017 r.; udział ten był największy na Cyprze (67,7 %), w Grecji (66,6 %), na Litwie (63,8 %), w Portugalii (63,1 %) i Zjednoczonym Królestwie (63,0 %). Najniższy był natomiast w Luksemburgu (28,6 %), który odznaczał się jednak zdecydowanie najwyższymi średnimi wydatkami na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca (21 700 PPS) — zob. tablica 6 – nawet po dostosowaniu ze względu na różnice cen między państwami członkowskimi.

Tablica 6: Wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych, lata 2007, 2012 i 2017
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp) i (nama_10_pc)

Poza Luksemburgiem średnie wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca w 2017 r. były także stosunkowo wysokie w Zjednoczonym Królestwie (19 800 PPS), Austrii (19 100 PPS) i Niemczech (18 900 PPS). Natomiast Węgry i Bułgaria były jedynymi państwami członkowskimi UE, w których średnie wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca wynosiły mniej niż 10 000 PPS.

Analiza rzeczywistych zmian średnich wydatków na spożycie na mieszkańca w przeliczeniu na euro (w oparciu o wskaźnik nawiązań łańcuchowych) w latach 2012–2017 pokazuje, że najszybszy wzrost odnotowano w państwach członkowskich regionu Bałtyku oraz w Rumunii. Austria była jedynym państwem członkowskim UE, które zgłosiło spadek wydatków na spożycie gospodarstw domowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca, średnio o 0,2 % rocznie w badanym okresie, natomiast w Grecji wskaźnik ten nie uległ zmianie.

Dane źródłowe tablic i wykresów

Rachunki narodowe i PKB: tablice i wykresy (w jęz. angielskim)

Źródła danych

Europejski system rachunków narodowych i regionalnych (ESA) zapewnia metodykę opracowywania rachunków narodowych w UE. Obecna wersja ESA 2010 została przyjęta w maju 2013 r. i jest wdrażana od września 2014 r. Jest ona w pełni zgodna z ogólnoświatowymi wytycznymi dotyczącymi rachunków narodowych, tj. 2008 SNA.

PKB i jego główne elementy

Główne agregaty rachunków narodowych są zestawiane na podstawie informacji pochodzących od jednostek instytucjonalnych, mianowicie przedsiębiorstw niefinansowych lub instytucji finansowych, sektora instytucji rządowych i samorządowych, gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych.

Dane zawarte w rachunkach narodowych obejmują informacje na temat elementów PKB, zatrudnienia, agregatów spożycia oraz oszczędności. Wiele spośród tych zmiennych oblicza się w ujęciu rocznym i kwartalnym.

PKB jest podstawową miarą stosowaną w rachunkach narodowych, która podsumowuje pozycję gospodarczą danego państwa (lub regionu). PKB może być obliczany w różny sposób: ujęcia wg wyniku; podejścia od strony rozdysponowania; oraz metody przychodów.

Analiza PKB na mieszkańca eliminuje wpływ bezwzględnej wielkości populacji, ułatwiając porównania między poszczególnymi państwami. PKB na mieszkańca jest ogólnym wskaźnikiem ekonomicznym służącym do pomiaru poziomu życia. Dane dotyczące PKB w walutach krajowych można przeliczyć na standard siły nabywczej (PPS) za pomocą parytetów siły nabywczej (PPP) odzwierciedlających siłę nabywczą każdej waluty, a nie za pomocą rynkowych kursów wymiany; w ten sposób można wyeliminować różnice w poziomach cen między państwami. Wskaźnik wielkości PKB na mieszkańca w standardzie siły nabywczej (PPS) przedstawia się w odniesieniu do średniej dla UE-28 (ustalonej na poziomie 100). Jeżeli wskaźnik danego państwa jest wyższy/niższy niż 100, poziom PKB na mieszkańca tego państwa jest wyższy/niższy niż średnia dla UE-28; wskaźnik ten ma służyć do porównań między państwami, a nie do porównań w czasie.

Obliczanie rocznej stopy wzrostu PKB przy wykorzystaniu wskaźników nawiązań łańcuchowych (zmiany w ujęciu realnym) ma umożliwić porównanie dynamiki zmian gospodarczych zarówno w czasie, jak i między gospodarkami różnej wielkości, niezależnie od poziomów cen.

Dane uzupełniające

Produkcję gospodarczą można również analizować według sektora działalności: na najbardziej zagregowanym poziomie analizy zidentyfikowano 10 działów NACE. Są to: rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo; przemysł; budownictwo; dystrybucja, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; usługi w zakresie informacji i komunikacji; działalność finansowa i ubezpieczeniowa; działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; zawody regulowane, działalność naukowa i techniczna, działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; administracja publiczna, obrona narodowa, edukacja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna; działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, pozostała działalność usługowa oraz działalność gospodarstw domowych i organizacji i zespołów eksterytorialnych.

Analizę produkcji według sektorów działalności w czasie można ułatwić, stosując miarę wielkości (zmiany rzeczywiste), innymi słowy korygując wartość produkcji w taki sposób, aby usunąć wpływ zmian cen; każdy rodzaj działalności koryguje się indywidualnie, aby odzwierciedlić zmiany cen powiązanych z nim produktów.

Kolejny zestaw danych z rachunków narodowych wykorzystuje się w kontekście analiz konkurencyjności – są to mianowicie wskaźniki związane z wydajnością siły roboczej, takie jak miary wydajności pracy. Miary wydajności wyrażone w PPS są szczególnie przydatne przy porównaniach między państwami. PKB na osobę zatrudnioną ma przedstawiać ogólny obraz wydajności gospodarek krajowych. Należy jednak pamiętać, że miara ta jest uzależniona od ogólnej struktury zatrudnienia i może na przykład zostać obniżona poprzez przejście z zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy na zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy. PKB na przepracowaną godzinę pracy zapewnia bardziej przejrzysty obraz wydajności, ponieważ poziom upowszechnienia zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy jest bardzo różny w zależności od państwa i sektora działalności.

Roczne informacje na temat spożycia w sektorze gospodarstw domowych są dostępne w rachunkach narodowych opracowanych z zastosowaniem podejścia makroekonomicznego. Alternatywnym źródłem analizy spożycia w sektorze gospodarstw domowych jest badanie budżetów gospodarstw domowych (HBS): informacje te uzyskuje się, prosząc gospodarstwa domowe o prowadzenie rejestru zakupów, dlatego też dostarczają one znacznie więcej szczegółowych danych na temat towarów i usług oraz umożliwiają przeprowadzenie różnych rodzajów analiz społeczno-ekonomicznych. Badanie budżetów gospodarstw domowych jest przeprowadzane i publikowane jedynie co pięć lat – ostatnim rokiem referencyjnym, dla którego dostępne są dane, jest rok 2015, jednak nie są jeszcze dostępne dane dotyczące wszystkich państw członkowskich UE.

Kontekst

Instytucje europejskie, instytucje rządowe i samorządowe, banki centralne, jak również inne podmioty gospodarcze i społeczne w sektorach publicznym i prywatnym potrzebują zestawu porównywalnych i wiarygodnych danych statystycznych, aby na ich podstawie podejmować decyzje. Rachunki narodowe można wykorzystywać do różnego rodzaju analiz i ocen. Stosowanie uznawanych na całym świecie pojęć i definicji pozwala na przeprowadzenie analizy różnych gospodarek, np. współzależności między poszczególnymi gospodarkami państw członkowskich UE lub porównania między państwami należącymi i nienależącymi do UE.

Cykl koniunkturalny i analiza polityki makroekonomicznej

Jedno z głównych zastosowań danych z rachunków narodowych wiąże się z potrzebą wsparcia procesu podejmowania decyzji dotyczących polityki gospodarczej w Europie, jak również dążenia do osiągnięcia celów unii gospodarczej i walutowej (UGW), dzięki zapewnieniu wysokiej jakości krótkoterminowych danych statystycznych umożliwiających monitorowanie zmian makroekonomicznych i formułowanie wskazówek dotyczących polityki makroekonomicznej. Na przykład jednym z najbardziej podstawowych i najlepiej ugruntowanych zastosowań rachunków narodowych jest ilościowe określanie stopy wzrostu gospodarki, a w uproszczeniu – stopy wzrostu PKB. Kluczowe dane liczbowe zawarte w rachunkach narodowych wykorzystuje się w szczególności do opracowywania i monitorowania strategii makroekonomicznych, podczas gdy szczegółowe dane z rachunków narodowych mogą również posłużyć do opracowania strategii sektorowych lub branżowych, w szczególności poprzez analizę tablic przepływów międzygałęziowych.

Od momentu wprowadzenia UGW w 1999 r. Europejski Bank Centralny (EBC) jest jednym z głównych użytkowników rachunków narodowych. Strategia EBC w zakresie oceny ryzyka dla stabilności cen bazuje na dwóch perspektywach analitycznych, określanych również mianem „dwóch filarów”: analizy gospodarczej i monetarnej. W związku z tym szereg wskaźników monetarnych i finansowych ocenia się w odniesieniu do innych istotnych danych, które umożliwiają łączne przeprowadzenie analizy monetarnej, finansowej i gospodarczej, takich jak kluczowe agregaty rachunków narodowych. Dzięki temu można analizować wskaźniki monetarne i finansowe w kontekście pozostałej części gospodarki.

Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych monitoruje zmiany gospodarcze. UE dysponuje rocznym cyklem koordynacji polityki gospodarczej, zwanym europejskim semestrem. Komisja Europejska przeprowadza każdego roku szczegółową analizę planów państw członkowskich UE dotyczących reform budżetowych, makroekonomicznych i strukturalnych i przedstawia zalecenia dla poszczególnych krajów na następne 12–18 miesięcy.

Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych opracowuje także prognozy makroekonomiczne Komisji Europejskiej, które publikuje cztery razy do roku (jesienią, zimą, wiosną i latem) w koordynacji z rocznym cyklem europejskiego semestru. Wspomniane prognozy obejmują wszystkie państwa członkowskie UE i służą przedstawianiu prognoz dla strefy euro i UE, jak również perspektyw dla krajów kandydujących oraz niektórych państw niebędących członkami UE.

Kolejnym ugruntowanym sposobem wykorzystywania tych danych statystycznych jest analiza finansów publicznych za pomocą rachunków narodowych. W obrębie UE wprowadzono specjalne zastosowanie w odniesieniu do kryteriów konwergencji w ramach UGW, z których dwa bezpośrednio odnoszą się do finansów publicznych. Kryteria te zdefiniowano w odniesieniu do danych z rachunków narodowych, mianowicie poziomu deficytu budżetowego oraz długu publicznego w stosunku do PKB. W celu uzyskania dodatkowych informacji zob. artykuł poświęcony statystyce finansów sektora instytucji rządowych i samorządowych.

Polityka regionalna, strukturalna i sektorowa

Poza cyklem koniunkturalnym i analizą polityki makroekonomicznej dane z europejskich rachunków narodowych oraz regionalnych można również wykorzystywać do innych celów związanych z polityką, obejmujących w szczególności kwestie regionalne, strukturalne i sektorowe.

Alokacja wydatków na fundusze strukturalne odbywa się częściowo w oparciu o dane z rachunków regionalnych. Ponadto regionalne dane statystyczne są wykorzystywane do celów oceny ex post wyników polityki regionalnej i polityki spójności.

Tworzenie zachęt sprzyjających wzrostowi i tworzeniu nowych miejsc pracy jest priorytetem strategicznym zarówno dla UE, jak i państw członkowskich oraz stanowi jeden z elementów strategii „Europa 2020”. W celu wsparcia realizacji tych priorytetów strategicznych we wszystkich sektorach gospodarki UE wdrażane są wspólne strategie, podczas gdy państwa członkowskie przeprowadzają swoje własne krajowe reformy strukturalne.

Komisja Europejska przeprowadza analizę ekonomiczną przyczyniającą się do rozwoju wspólnej polityki rolnej (WPR), badając wydajność różnych mechanizmów wsparcia oraz opracowując długoterminową perspektywę jej realizacji. Działania te obejmują badania, analizy i oceny skutków związane z rolnictwem i gospodarką obszarów wiejskich w UE i w państwach niebędących członkami UE, częściowo na podstawie rachunków ekonomicznych dla rolnictwa.

Wyznaczanie celów, analiza porównawcza i wkład budżetowy

W strategiach unijnych coraz częściej wyznacza się cele średnio- i długoterminowe, zarówno wiążące, jak i niewiążące. W przypadku niektórych z nich poziom PKB stanowi punkt odniesienia, na przykład przy wyznaczaniu celu dla wydatków na badania i rozwój na poziomie 3,00 % PKB (co jest jednym z celów strategii „Europa2020”).

Rachunki narodowe są również wykorzystywane przy ustalaniu zasobów UE, przy czym podstawowe reguły w tym zakresie są określone w decyzji Rady. Całkowitą kwotę zasobów własnych niezbędną do finansowania budżetu unijnego ustala się na podstawie całkowitych wydatków pomniejszonych o pozostałe przychody, przy czym maksymalna kwota zasobów własnych jest powiązana z poziomem dochodu narodowego brutto UE.

Poza wykorzystaniem do ustalania wkładu budżetowego w ramach UE rachunki narodowe są również używane do określania kwot wkładu na rzecz innych organizacji międzynarodowych, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ). Kwoty wkładu do budżetu ONZ oblicza się na podstawie dochodu narodowego brutto po zastosowaniu szeregu korekt i ograniczeń.

Analitycy i prognostycy

Rachunki narodowe są również powszechnie wykorzystywane przez analityków i badaczy do analizy sytuacji gospodarczej i zmian gospodarczych. Partnerzy społeczni, tacy jak przedstawiciele przedsiębiorstw (na przykład stowarzyszenia branżowe) lub przedstawiciele pracowników (na przykład związki zawodowe), również korzystają z rachunków narodowych przy przeprowadzaniu analizy zmian wywierających wpływ na stosunki pracy. Wśród innych zastosowań rachunków narodowych należy wymienić wykorzystywanie tych danych przez badaczy i analityków do celów analizy cyklu koniunkturalnego i długoterminowych cykli gospodarczych oraz zestawiania jej wyników z obserwowanymi zmianami gospodarczymi, politycznymi lub technologicznymi.