Archive:Rachunki narodowe i PKB

Dane pobrano z bazy w czerwcu 2017 r. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, główne tablice i baza danych. Planowana aktualizacja artykułu: grudzień 2018 r. Angielska wersja językowa jest bardziej aktualna.

Wykres 1: Wzrost realnego PKB, lata 2006–2016
(zmiana procentowa w porównaniu z poprzednim rokiem)
Źródło: Eurostat (naida_10_gdp), OECD i Bank Światowy

Tablica 1: Wzrost realnego PKB, lata 2006–2016
(zmiana procentowa w porównaniu z poprzednim rokiem; % rocznie)
Źródło: Eurostat (naida_10_gdp), OECD i Bank Światowy

Wykres 2: PKB według bieżących cen rynkowych, lata 2006–2016
(mld PPS)
Źródło: Eurostat (prc_ppp_ind), OECD i Bank Światowy

Tablica 2: PKB według bieżących cen rynkowych, 2006 r. i lata 2014–2016
Źródło: Eurostat (prc_ppp_ind), (nama_10_pe) (naida_10_pe)OECD i Bank Światowy

Wykres 3: PKB na mieszkańca według bieżących cen rynkowych, 2006 r. i 2016 r.
(UE-28 = 100; w oparciu o PPS na jednego mieszkańca)
Źródło: Eurostat (naida_10_gdp), (nama_10_pc) (naida_10_pe)OECD i Bank Światowy

Tablica 3: Wartość dodana brutto w cenach bazowych, 2006 r. i 2016 r.
(udział procentowy w wartości dodanej brutto ogółem)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Wykres 4: Zmiany realnej wartości dodanej brutto, UE-28, lata 2006–2016
(2005 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Wykres 5: Zmiany realnej wartości dodanej brutto, UE-28, lata 2006–2016
(2005 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10)

Wykres 6: Realna wydajność pracy, UE-28, 2006 r., 2011 r. i 2016 r.
(w tys. EUR na pracownika)
Źródło: Eurostat (nama_10_a10) i (nama_10_a10e)

Tablica 4: Realna wydajność pracy, 2006 r., 2011 r. i 2016 r.
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp) i (nama_10_a10_e)

Wykres 7: Zmiany realnych wydatków na spożycie, akumulacji brutto, wywozu i przywozu, UE-28, lata 2006–2016
(2005 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Wykres 8: Realna roczna stopa zmiany elementów PKB od strony wydatków, UE-28, lata 2006–2016
(%)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Wykres 9: Elementy PKB od strony wydatków według bieżących cen rynkowych, UE-28, 2016 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp) lub (tec00009), (tec00010), (tec00011) i (tec00110)

Wykres 10: Nakłady brutto na środki trwałe według bieżących cen rynkowych, 2016 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Tablica 5: Inwestycje według bieżących cen rynkowych, 2005 r., 2010 r. i 2015 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nasa_10_ki)

Wykres 11: Rozkład dochodów według bieżących cen rynkowych, 2016 r.
(udział procentowy w PKB)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Wykres 12: Zmiany dochodów według bieżących cen rynkowych, UE-28, lata 2006–2016
(2005 = 100)
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp)

Tablica 6: Wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych, 2006 r., 2011 r., 2015 r. i 2016 r.
Źródło: Eurostat (nama_10_gdp) i (nama_10_pc)

Rachunki narodowe są źródłem wielu powszechnie stosowanych wskaźników ekonomicznych, które przedstawiono w niniejszym artykule. Produkt krajowy brutto (PKB) jest najczęściej wykorzystywaną miarą ogólnej wielkości gospodarki, natomiast wskaźniki pochodne takie jak PKB na mieszkańca, ujmowane na przykład w euro lub dostosowane do różnic w poziomach cen, są powszechnie stosowane do porównywania poziomu życia lub monitorowania konwergencji lub rozbieżności gospodarczej w Unii Europejskiej (UE).

Ponadto zmiany określonych elementów PKB i powiązanych z nimi wskaźników, takich jak wskaźniki produkcji gospodarczej, przywozu i wywozu, konsumpcji krajowej (prywatnej i publicznej) lub inwestycji, a także dane dotyczące podziału dochodu i oszczędności, mogą stanowić źródło cennych informacji na temat głównych czynników mogących mieć wpływ na funkcjonowanie gospodarki i stanowić przez to podstawę opracowywania, monitorowania i oceny polityki UE w określonych dziedzinach.

Główne ustalenia statystyczne

Zmiany PKB

Światowy kryzys finansowy i gospodarczy doprowadził do głębokiej recesji w UE, Japonii i Stanach Zjednoczonych w 2009 r. (zob. wykres 1), po której w 2010 r. nastąpiło ożywienie. Nadchodzący kryzys uwidocznił się już w 2008 r., gdy doszło do znacznego spadku stopy wzrostu PKB w UE-28, a następnie do obniżenia poziomu realnego PKB o 4,4% w 2009 r. Ożywienie gospodarcze w UE-28 przejawiało się wzrostem wskaźnika wielkości PKB (w oparciu o nawiązania łańcuchowe) o 2,1% w 2010 r. oraz dalszym wzrostem o 1,7% w 2011 r. Następnie PKB zmniejszył się o 0,5% w ujęciu realnym w 2012 r., ale w kolejnych latach stopniowo rosło tempo pozytywnych zmian: w 2013 r. (0,2%), w 2014 r. (1,6%) i w 2015 r. (2,2%). W strefie euro (EA-19) analogiczne wskaźniki wzrostu były podobne do odnotowanych w 2010 r. w UE-28, natomiast w 2011 r. odnotowano nieznacznie mniejszy wzrost (1,5%), a w 2012 r. spadek był większy (-0,9%) i utrzymał się do 2013 r. (-0,3%). W 2014 i 2015 r. wzrost realnego PKB w strefie euro był nieco słabszy niż ogółem w UE-28.

W UE stopa wzrostu realnego PKB była bardzo zróżnicowana, zarówno na przestrzeni czasu, jak i między państwami członkowskimi (zob. tablica 1). Po spadku zaobserwowanym w 2009 r. we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Polski, w 2010 r. w 23 państwach członkowskich ponownie odnotowano wzrost w gospodarce i sytuacja ta powtórzyła się w 2011 r. W 2012 r. jednak tendencja ta odwróciła się i jedynie niecała połowa (13) państw członkowskich odnotowała wzrost gospodarczy. Natomiast w 2013 r. większość państw członkowskich ponownie odnotowała wzrost – ich liczba wyniosła 17 w 2013 r., w 2014 r. wzrosła do 25, a w 2015 r. do 27. Jedynym państwem członkowskim, które w 2015 r. odnotowało spadek, była Grecja – spadek stopy wzrostu wyniósł wówczas w tym państwie 0,2%, po wzroście wynoszącym 0,4% w 2014 r. i sześciu kolejnych zniżkach produkcji gospodarczej w latach 2008–2013. W 2016 r. po raz pierwszy od 2007 r. żadne państwo członkowskie nie odnotowało spadku PKB – 27 z nich odnotowało wzrost, a w Grecji wskaźnik ten utrzymał się na stabilnym poziomie.

W 2016 r. najwyższy poziom wzrostu odnotowano w Irlandii (5,2%) i na Malcie (5,0%), a najniższy – poza 0,0% stopy zmiany w Grecji – we Włoszech (0,9%) oraz we Francji i Belgii (1,2%).

W Polsce wzrost miał miejsce przez cały okres przedstawiony w tablicy 1, natomiast 2016 r. był dla Danii, Niemiec, Estonii, Francji, Litwy, Malty, Austrii, Słowacji i Zjednoczonego Królestwa siódmym rokiem z rzędu, w którym odnotowały wzrost. Innymi słowy, w państwach tych po raz ostatni odnotowano ujemną roczną stopę zmian w szczytowym momencie kryzysu w 2009 r., podobnie jak w Norwegii, Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Albanii, Turcji, Kosowie (o statusie określonym rezolucją RB ONZ nr 1244) i Chinach, dla których najnowsze dostępne dane dotyczą 2015 r.

Analiza obejmująca minione dziesięciolecie wskazuje, że skutki światowego kryzysu finansowego i gospodarczego doprowadziły do pogorszenia ogólnych wyników gospodarek państw członkowskich UE. Średnie roczne stopy wzrostu w UE-28 i w strefie euro (EA-19) w latach 2006–2015 wynosiły odpowiednio 0,7% i 0,5% (zob. tablica 1). Największy wzrost mierzony tym wskaźnikiem w latach 2006–2016 odnotowano na Malcie (średni wzrost w wysokości 3,7% rocznie), a w dalszej kolejności w Polsce (3,5%), w Irlandii (3,4%) i na Słowacji (3,1%). Natomiast całościowo zmiana realnego PKB w okresie od 2006 r. do 2016 r. w Grecji, we Włoszech, w Chorwacji i w Portugalii była ujemna.

Porównania między państwami powinny być przeprowadzane z wykorzystaniem standardu siły nabywczej (PPS), uwzględniającego różnice w poziomach cen w poszczególnych państwach. Należy zwrócić uwagę, że dane przedstawione na wykresach 2 i 3 oraz w tablicy 2 są wyrażone w cenach bieżących i nie powinno się ich używać do porównań różnych okresów ze względu na wahania poziomu inflacji i kursów wymiany. W 2016 r. PKB w UE-28 wyniósł 14,8 bln PPS (14 800 mld); pod względem PKB wyrażonego w PPS, UE-28 wyprzedziła Stany Zjednoczone we wszystkich latach, których dotyczy niniejsza analiza. Warto zauważyć, że w przeszłości poziom produkcji gospodarczej w Chinach był niższy niż w UE-28 czy Stanach Zjednoczonych, jednak sytuacja ta się zmieniła wraz z szybką transformacją i stałym rozwojem chińskiej gospodarki. W 2014 r. PKB Chin wyrażone w PPS po raz pierwszy osiągnęło poziom wyższy niż w Stanach Zjednoczonych, a w 2016 r. produkcja gospodarcza w Chinach wyniosła 15,6 bln PPS, czyli o 5,3% więcej niż w UE-28.

Strefa euro (EA-19) odpowiadała za 70,6% PKB UE-28 w 2016 r. (mierzonego według PPS), co oznacza spadek z poziomu 72,3% odnotowanego w 2006 i 2007 r. W 2016 r. suma PKB pięciu największych gospodarek państw członkowskich UE (Niemiec, Francji, Zjednoczonego Królestwa, Włoch i Hiszpanii) wynosiła 67,1% PKB UE-28, czyli o 2 punkty procentowe mniej niż 10 lat wcześniej (w 2006 r.).

Przy ocenie poziomu życia powszechne jest stosowanie wskaźnika PKB na mieszkańca, tj. wskaźnika dostosowanego do wielkości gospodarki pod względem populacji. W 2016 r. średni poziom PKB na mieszkańca według cen bieżących w UE-28 wynosił 29 000 EUR. Porównanie ilościowe różnych okresów (z wykorzystaniem nawiązań łańcuchowych i przyjmując 2010 r. jako rok referencyjny) wykazało, że PKB na mieszkańca w UE-28 w 2016 r. wyniósł 26,9 tys. EUR i tym samym drugi rok z rzędu przekroczył najwyższą wartość (26,2 tys. EUR) osiągniętą w 2008 r., zanim skutki światowego kryzysu finansowego i gospodarczego zaczęły być odczuwalne.

W celu porównania PKB na mieszkańca poszczególnych państw członkowskich UE (oraz państw trzecich) analizie poddano wartości wyrażone w PPS, ponieważ są dostosowane do różnic w poziomach cen pomiędzy krajami. PPS jest obliczany w taki sposób, by dla UE-28 1 PPS odpowiadał 1 EUR. Relatywną pozycję poszczególnych państw można wyrazić poprzez porównanie ze średnią dla UE-28 przy założeniu, że jej wartość ustala się na poziomie 100 (zob. tablica 2). Najwyższą wartość wśród państw członkowskich UE odnotowano dla Luksemburga, gdzie poziom PKB na mieszkańca wyrażony w PPS był ok. 2,7 razy wyższy niż średnia dla UE-28 w 2016 r. (co można częściowo wytłumaczyć znaczeniem pracowników przygranicznych z Belgii, Francji i Niemiec). Z kolei w Bułgarii poziom PKB na mieszkańca wyrażony w PPS był o ponad połowę niższy od średniej dla UE-28.

Mimo że dane wyrażone w PPS należy zasadniczo wykorzystywać do porównywania wyników różnych państw w okresie jednego roku, a nie w różnych okresach, zmiany tych danych w minionym dziesięcioleciu wskazują, że doszło do pewnego wyrównania poziomu życia. Większość państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r., 2007 r. lub 2013 r. zbliżyło się w latach 2006–2016 do średniej unijnej, startując z poziomu poniżej tej średniej, pomimo pewnych trudności w okresie światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Wyjątkiem były Słowenia i Cypr – w tym okresie Słowenia odnotowała nieznaczny dalszy spadek poniżej średniej UE-28, podobnie jak Grecja i Portugalia wśród państw członkowskich UE-15 (zob. wykres 3). Cypr, plasujący się powyżej średniej UE-28, znalazł się wśród państw do niej dążących, podobnie jak Włochy i Hiszpania. Porównanie PKB Luksemburga, Irlandii, Niemiec, Danii i Austrii z 2016 r. i z 2006 r. wykazało, że ich wyniki z czasem jeszcze bardziej przewyższały średnią UE-28; szereg innych państw członkowskich UE-15, mianowicie Zjednoczone Królestwo, Finlandia, Niderlandy, Francja i Belgia, znajdujące się powyżej średniej UE-28 w 2006 r., w 2016 r. utrzymywały już znacznie mniejszą przewagę (jednak wciąż przewyższały średnią). W tym samym okresie Dania i Austria nie odnotowały praktycznie żadnej zmiany w poziomie PKB na mieszkańca wyrażonym w PPS w odniesieniu do średniej UE-28.

Główne agregaty PKB

Patrząc na PKB od strony produkcji, tablica 3 przedstawia względne znaczenie 10 sektorów działalności pod względem ich udziału w wartości dodanej brutto ogółem w cenach bazowych. W latach 2006–2016 udział przemysłu w wartości dodanej w UE-28 spadł o 0,9 punktów procentowych do 19,3%, wciąż nieznacznie wyprzedzając dystrybucję, transport, usługi związane z zakwaterowaniem i usługi gastronomiczne, których udział w wartości dodanej brutto ogółem utrzymywał się na podobnym poziomie w 2016 r. (19,1%) i 2006 r. (19,0%). Udziały sektorów administracji publicznej, edukacji i opieki zdrowotnej wzrosły natomiast o 0,8 punktu procentowego i osiągnęły poziom 19,0% w 2016 r. Kolejne największe sektory działalności w 2016 r. to działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (11,2%), a zaraz po nich zawody regulowane i działalność naukowa i techniczna, działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca – dalej zwane usługami biznesowymi – (11,0%), budownictwo (5,3%), usługi finansowe i ubezpieczeniowe (5,1%) oraz usługi w zakresie informacji i komunikacji (5,0%). Najmniejszy wkład w PKB miały usługi rozrywkowe i innego rodzaju usługi (3,5%) oraz rolnictwo, leśnictwo i rybactwo (1,5%).

Udział usług w całkowitej wartości dodanej brutto dla UE-28 wyniósł w 2016 r. 73,9% w porównaniu do 71,8% w 2006 r. Względne znaczenie usług było szczególnie duże w Luksemburgu, na Cyprze, Malcie, w Grecji, Zjednoczonym Królestwie, we Francji, w Niderlandach, Belgii, Portugalii i Danii, gdzie stanowiły one co najmniej trzy czwarte wartości dodanej ogółem. Natomiast udział usług w Republice Czeskiej i Irlandii wynosił poniżej trzech piątych.

Zmiana strukturalna wynika przynajmniej po części z takich zjawisk, jak postęp technologiczny, zmiany poziomu cen względnych, outsourcing i globalizacja, które często prowadzą do przenoszenia działalności produkcyjnej i niektórych usług (tych, które można świadczyć na odległość, np. poprzez centra obsługi telefonicznej) do regionów o niższych kosztach pracy zarówno w UE, jak i poza jej granicami. Światowy kryzys finansowy i gospodarczy oraz jego następstwa wywarły szczególny wpływ na kilka sektorów działalności. Najgłębszą recesję odnotowano w przemyśle, którego wartość dodana w UE-28 w latach 2007–2009 spadła ogółem o 12,7% (w ujęciu ilościowym). Produkcja przemysłowa UE-28 spadła o kolejne 2,2% między 2011 a 2013 r., a następnie rosła w stosunkowo szybkim tempie w 2014 i 2015 r. (odpowiednio o 2,3% i 3,9%) oraz w wolniejszym tempie (1,5%) w 2016 r. Budownictwo doświadczyło najgłębszego i najdłużej trwającego spadku o 18,7% w latach 2007–2013, przy czym wyniki tego sektora spadały każdego roku w tym okresie. Odnotowany w 2014 r. przez sektor budownictwa wzrost wynoszący 1,2% stanowił pierwszy roczny wzrost w ciągu siedmiu lat, a po nim nastąpił wzrost w wysokości 1,5% w 2015 r. i 1,1% w 2016 r. Spadek wartości dodanej usług biznesowych, jak również dystrybucji, transportu oraz działalności związanej z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi w 2009 r. był także dość duży i wynosił odpowiednio -6,9% i -6,0%, natomiast w późniejszym okresie sektory te odnotowywały dodatnie roczne stopy zmiany we wszystkich latach do 2016 r. Po względnej stabilności (-0,3%) w 2009 r. produkcja sektora rolnictwa, leśnictwa i rybactwa obniżyła się w 2010 r. o 2,9%, a następnie w 2012 r. o 5,5%. Następnie miał miejsce wzrost wynoszący odpowiednio 3,5% i 2,8% w 2013 r. i 2014 r, po czym produkcja w tych sektorach spadła o około 1% zarówno w 2015 r. jak i w 2016 r. W czasie kryzysu stosunkowo małe spadki wartości dodanej odnotowano w innych sektorach, szczególnie w 2009, 2010, 2012 i 2014 r. w sektorze usług finansowych i ubezpieczeniowych oraz w 2009, 2010, 2012 i 2013 r. w sektorze działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją oraz pozostałej działalności usługowej (zob. wykres 5). Dwa sektory działalności przedstawione na wykresach 4 i 5 nie odnotowały w żadnym roku rocznego spadku wartości dodanej w czasie kryzysu: działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; administracja publiczna, obrona narodowa; edukacja; opieka zdrowotna i pomoc społeczna.

W 2016 r. wszystkie sektory działalności – z wyjątkiem rolnictwa, leśnictwa i rybactwa – odnotowały wzrost wartości dodanej brutto w porównaniu z 2015 r. Sektory, które odnotowały najwyższy wzrost, to usługi w zakresie informacji i komunikacji (4,1%), usługi biznesowe (3,1%) oraz dystrybucja, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (2,8%).

Wydajność pracy

Aby wyeliminować wpływ inflacji, wydajność pracy na osobę można obliczyć, wykorzystując dane skorygowane o zmiany cen. Analiza wydajności pracy na pracownika w ujęciu realnym (w oparciu o zmiany nawiązań łańcuchowych) obejmująca okres dziesięciu lat, od 2006 do 2016 r., wykazuje wzrost dla większości sektorów działalności – największy wzrost wydajności odnotowano dla sektora rolnictwa, leśnictwa i rybactwa (28,0%), usług w zakresie informacji i komunikacji (22,8%) oraz przemysłu (14,8%) (zob. wykres 6). Należy zauważyć, że dokładne porównanie poziomów wydajności pracy w poszczególnych sektorach działalności może być przeprowadzone jedynie dla roku referencyjnego 2010 ze względu na nieaddytywność nawiązań łańcuchowych. W 2010 r. najwyższy poziom wydajności pracy odnotowano dla sektora usług finansowych i ubezpieczeniowych, na kolejnym miejscu uplasowały się usługi w zakresie informacji i komunikacji, natomiast najniższy poziom wykazał sektor rolnictwa, leśnictwa i rybactwa.

Więcej danych dotyczących wzrostu realnej wydajności pracy mierzonej w przeliczeniu na pracownika albo na godzinę czasu pracy zawarto w tablicy 4. Wydajność pracy na pracownika wzrosła w ujęciu realnym w latach 2006–2016 w prawie wszystkich państwach członkowskich UE, tylko Grecja, Włochy, Chorwacja, Luksemburg i Finlandia odnotowały spadek (brak dostępnych danych dotyczących Malty). W tym samym okresie, od 2006 r. do 2016 r., wydajność pracy na godzinę czasu pracy wzrosła we wszystkich państwach członkowskich UE z wyjątkiem Grecji (brak dostępnych danych dotyczących Chorwacji i Malty). Z wyłączeniem państw członkowskich z przerwą w szeregach czasowych największy wzrost (w ujęciu procentowym) tych obu miar realnej wydajności pracy odnotowano w Bułgarii, na Słowacji, Litwie i Łotwie.

Konsumpcja i inwestycje

Przechodząc do analizy rozwoju elementów PKB od strony wydatków, można zauważyć, że spożycie w UE-28 wzrosło o 8,4% w ujęciu ilościowym między 2006 r. a 2016 r. (zob. wykres 7), pomimo nieznacznego spadku w 2009 r. i 2012 r. Tempo wzrostu wydatków na spożycie w sektorze instytucji rządowych i samorządowych było nieco większe i wyniosło 12,2% w latach 2006–2016. W tym samym okresie akumulacja brutto była stosunkowo zmienna: zwiększyła się znacznie w 2007 r. i gwałtownie spadła w 2009 r., natomiast w latach 2010–2016 utrzymywała się na poziomie z lat 2008–2009. Wzrost wywozu był większy niż wzrost przywozu przez większość lat, z wyjątkiem 2007, 2009, 2014 i 2016 r. W latach 2006–2016 wywóz zwiększył się łącznie o 34,2%, podczas gdy przywóz wzrósł o 28,4%.

Po spadku w 2009 r. spożycie w sektorze gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych wzrosło w 2010 r. (o 0,8% w ujęciu ilościowym) i pozostało praktycznie bez zmian w 2011 r. (0,1%), przed ponownym spadkiem w 2012 r. (-0,5%) i 2013 r. (-0,1%). W 2014, 2015 i 2016 r. spożycie to wzrosło odpowiednio o 1,2%, 2,1% i 2,3%, co stanowiło największy roczny wzrost w ujęciu realnym od 2007 r.

W 2010 r. nastąpiło spowolnienie tempa wzrostu dla UE-28 pod względem wydatków na spożycie w sektorze instytucji rządowych i samorządowych w ujęciu ilościowym i ta stopa zmiany zasadniczo pozostała stabilna (w zakresie od -0,1% do 0,4%) pomiędzy 2011 r. i 2013 r., a następnie ponownie odnotowano wzrost w 2014 r. (1,0%), 2015 r. (1,4%) i 2016 r. (1,7%).

Pomimo wzrostu w 2011 r. (1,9%) nakłady brutto na środki trwałe w UE-28 nie odnotowały pełnego wzrostu po gwałtownym spadku w 2009 r. (-12,0%) i powróciły do negatywnej stopy zmiany w 2012 r. i 2013 r. Natomiast w 2014, 2015 i 2016 r. nakłady brutto na środki trwałe wzrosły odpowiednio o 2,7%, 3,6% i 2,7% w ujęciu realnym, co stanowi najwyższą wartość od 2007 r.

W 2016 r. wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych w cenach bieżących stanowiły 56,0% PKB w UE-28, natomiast udział wydatków w sektorze instytucji rządowych i samorządowych kształtował się na poziomie 20,5%, a udział akumulacji brutto wyniósł 20,0% (zob. wykres 9).

Między państwami członkowskimi UE istniały znaczne różnice pod względem wskaźnika intensywności inwestycji, co może po części stanowić odzwierciedlenie różnych etapów rozwoju gospodarczego tych państw, jak również dynamiki wzrostu w ostatnich latach (zob. wykres 10). W 2016 r. udział nakładów brutto na środki trwałe (w cenach bieżących) w PKB wynosił 19,7% w UE-28 oraz 20,1% w strefie euro (EA-19). Najwyższy wskaźnik odnotowano w Irlandii (29,3%), Republice Czeskiej (24,6%), Szwecji (24,1%) oraz na Malcie (23,4%), a najniższy w Portugalii (14,9%) i Grecji (11,4%).

Ogromna większość inwestycji została dokonana przez sektor prywatny, jak pokazuje tablica 5: w 2015 r. inwestycje dokonywane przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe stanowiły 17,0% PKB UE-28, podczas gdy wartość ta dla inwestycji sektora publicznego wynosiła 2,9%. W ujęciu względnym Węgry i Bułgaria osiągnęły najwyższy poziom inwestycji sektora publicznego (6,6% PKB), natomiast poziom inwestycji sektora przedsiębiorstw był najwyższy w Szwecji (16,8%) i Irlandii (16,7%), a inwestycje gospodarstw domowych były największe w Niemczech (6,2%). Inwestycje gospodarstw domowych (wyrażone jako udział w PKB) w 2015 r. były znacznie niższe niż w 2005 r. w Irlandii, Grecji, Hiszpanii i na Cyprze, a znacznie wyższe w Rumunii; spośród pozostałych państw członkowskich UE tylko Niemcy i Litwa odnotowały wzrost udziału inwestycji gospodarstw domowych w PKB. Podobne porównanie pokazuje stosunkowo duży spadek dla inwestycji biznesowych w Słowenii, na Słowacji, Łotwie, w Bułgarii i Estonii.

Dochód

Wyniki analizy PKB UE-28 po stronie przychodów wskazują, że podział dochodów pomiędzy czynniki produkcji wynikający z procesu produkcji był zdominowany przez koszty związane z zatrudnieniem, które stanowiły 47,5% PKB w bieżących cenach rynkowych w 2016 r. Udział nadwyżki operacyjnej brutto i dochodu mieszanego wynosił 40,7% PKB, natomiast udział podatków związanych z produkcją i importem pomniejszonych o dotacje wynosił 11,9% (zob. wykres 11). Irlandia miała najniższy udział kosztów związanych z zatrudnieniem w PKB (31,3%), na kolejnym miejscu znajdowały się Grecja (33,4%) i Rumunia (34,2%), a udziały powyżej 50,0% odnotowano w trzech państwach członkowskich UE, przy czym najwyższa wartość w wysokości 52,6% została odnotowana w Danii.

Jak widać na wykresie 12 (opartym również na bieżących cenach rynkowych) w przypadku agregatów dochodu do 2011 r. lub 2012 r. odrobiono straty poniesione podczas kryzysu finansowego i gospodarczego. W 2009 r. koszty związane z zatrudnieniem w UE-28 zmniejszyły się o 2,8%, ale do 2016 r. przekraczały już poziom z 2008 r. o 14,4%.

Jeżeli chodzi o poziom nadwyżki operacyjnej brutto i dochodu mieszanego, już w 2008 r. zaobserwowano jedynie ograniczony wzrost w UE-28, po czym w 2009 r. wartość tego wskaźnika obniżyła się o 8,2%; w 2012 r. wartość tego agregatu dochodu powróciła do poziomu zbliżonego do szczytowej wartości odnotowanej przed nastąpieniem kryzysu (w 2008 r.), a w 2016 r. wynosiła 10,8% powyżej tej szczytowej wartości.

Spadek wartości podatków związanych z produkcją i importem pomniejszonych o dotacje w UE-28 rozpoczął się już w 2008 r. (-3,1%) i przyspieszył w 2009 r. (-9,3%); do 2011 r. straty te zostały odrobione, a w 2016 r. wartość tego agregatu dochodu wynosiła 16,2% powyżej swojego poprzedniego poziomu szczytowego (z 2007 r.).

Spożycie w sektorze gospodarstw domowych

Spożycie w sektorze gospodarstw domowych stanowiło co najmniej połowę PKB (według bieżących cen rynkowych) w prawie trzech czwartych (20) państw członkowskich UE w 2016 r.; udział ten był największy na Cyprze (68,7%), w Grecji (67,8%), na Litwie (64,8%) i w Portugalii (63,8%). Najniższy był natomiast w Luksemburgu (27,8%), który odznaczał się jednak zdecydowanie najwyższymi średnimi wydatkami na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca (22 200 PPS) – zob. tablica 6.

Poza Luksemburgiem średnie wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca (skorygowane z uwzględnieniem różnic w poziomach cen) było także stosunkowo wysokie w 2016 r. w Zjednoczonym Królestwie (19 300 PPS), Austrii (18 800 PPS) i Niemczech (18 700 PPS). Natomiast Chorwacja, Węgry i Bułgaria były jedynymi państwami członkowskimi UE, w których średnie wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca wyniosło poniżej 10 000 PPS.

Analiza rzeczywistych zmian średnich wydatków na spożycie na mieszkańca w przeliczeniu na euro (w oparciu o wskaźnik nawiązań łańcuchowych) w latach 2011–2016 wykazuje, że najszybszy wzrost odnotowano w bałtyckich państwach członkowskich i Rumunii (należy zauważyć, że w przypadku tego ostatniego państwa wystąpiła przerwa w szeregach czasowych). Największy spadek odnotowano w Grecji, gdzie wydatki na spożycie w sektorze gospodarstw domowych na mieszkańca zmniejszały się średnio o 1,4% rocznie w analizowanym okresie. Odnotowano także mniejsze spadki (wynoszące mniej niż 1,0% rocznie) we Włoszech, Austrii, na Cyprze, w Słowenii i Niderlandach.

Źródła i dostępność danych

Europejski system rachunków narodowych i regionalnych (ESA) zapewnia metodykę opracowywania rachunków narodowych w UE. Obecna wersja ESA 2010 (w jęz. angielskim) została przyjęta w maju 2013 r. i jest wdrażana od września 2014 r. Jest ona w pełni zgodna z ogólnoświatowymi wytycznymi dotyczącymi rachunków narodowych, tj. 2008 SNA (w jęz. angielskim).

PKB i jego główne elementy

Główne agregaty rachunków narodowych są zestawiane na podstawie informacji pochodzących od jednostek instytucjonalnych, mianowicie przedsiębiorstw niefinansowych lub instytucji finansowych, sektora instytucji rządowych i samorządowych, gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych (INKgd).

Dane zawarte w rachunkach narodowych obejmują informacje na temat elementów PKB, zatrudnienia, agregatów spożycia oraz oszczędności. Wiele spośród tych zmiennych oblicza się w ujęciu rocznym i kwartalnym.

PKB jest podstawową miarą stosowaną w rachunkach narodowych, która podsumowuje pozycję gospodarczą danego państwa (lub regionu). PKB może być obliczany w różny sposób: ujęcia wg wyniku; podejścia od strony rozdysponowania; oraz metody przychodów.

Analiza PKB na mieszkańca eliminuje wpływ bezwzględnej wielkości populacji, ułatwiając porównania między poszczególnymi państwami. PKB na mieszkańca jest ogólnym wskaźnikiem ekonomicznym służącym do pomiaru poziomu życia. Dane dotyczące PKB w walutach krajowych można przeliczyć na standard siły nabywczej (PPS) za pomocą parytetów siły nabywczej (PPP) odzwierciedlających siłę nabywczą każdej waluty, a nie za pomocą rynkowych kursów wymiany; w ten sposób można wyeliminować różnice w poziomach cen między państwami. Wskaźnik wielkości PKB na mieszkańca w standardzie siły nabywczej (PPS) przedstawia się w odniesieniu do średniej dla UE-28 (ustalonej na poziomie 100). Jeżeli wskaźnik danego państwa jest wyższy/niższy niż 100, poziom PKB na mieszkańca tego państwa jest wyższy/niższy niż średnia dla UE-28; wskaźnik ten ma służyć do porównań między państwami, a nie do porównań w czasie.

Obliczanie rocznej stopy wzrostu PKB przy wykorzystaniu wskaźników nawiązań łańcuchowych (zmiany w ujęciu realnym) ma umożliwić porównanie dynamiki zmian gospodarczych zarówno w czasie, jak i między gospodarkami różnej wielkości, niezależnie od poziomów cen.

Dane uzupełniające

Produkcję gospodarczą można również analizować według sektora działalności: na najbardziej zagregowanym poziomie analizy zidentyfikowano 10 działów NACE Rev. 2. Są to: rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo; przemysł; budownictwo; dystrybucja, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; usługi w zakresie informacji i komunikacji; działalność finansowa i ubezpieczeniowa; działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; zawody regulowane, działalność naukowa i techniczna, działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; administracja publiczna, obrona narodowa, edukacja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna; działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, pozostała działalność usługowa oraz działalność gospodarstw domowych i organizacji i zespołów eksterytorialnych.

Analizę produkcji według sektorów działalności w czasie można ułatwić, stosując miarę wielkości (zmiany rzeczywiste), innymi słowy korygując wartość produkcji w taki sposób, aby usunąć wpływ zmian cen; każdy rodzaj działalności koryguje się indywidualnie, aby odzwierciedlić zmiany cen powiązanych z nim produktów.

Kolejny zestaw danych z rachunków narodowych wykorzystuje się w kontekście analiz konkurencyjności – są to mianowicie wskaźniki związane z wydajnością siły roboczej, takie jak miary wydajności pracy. Miary wydajności wyrażone w PPS są szczególnie przydatne przy porównaniach między państwami. PKB na osobę zatrudnioną ma przedstawiać ogólny obraz wydajności gospodarek krajowych. Należy jednak pamiętać, że miara ta jest uzależniona od ogólnej struktury zatrudnienia i może na przykład zostać obniżona poprzez przejście z zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy na zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy. PKB na przepracowaną godzinę pracy zapewnia bardziej przejrzysty obraz wydajności, ponieważ poziom upowszechnienia zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy jest bardzo różny w zależności od państwa i sektora działalności.

Roczne informacje na temat spożycia w sektorze gospodarstw domowych są dostępne w rachunkach narodowych opracowanych z zastosowaniem podejścia makroekonomicznego. Alternatywnym źródłem analizy spożycia w sektorze gospodarstw domowych jest badanie budżetów gospodarstw domowych (HBS): informacje te uzyskuje się, prosząc gospodarstwa domowe o prowadzenie rejestru zakupów, dlatego też dostarczają one znacznie więcej szczegółowych danych na temat towarów i usług oraz umożliwiają przeprowadzenie różnych rodzajów analiz społeczno-ekonomicznych. Badanie budżetów gospodarstw domowych przeprowadza się i publikuje tylko raz na pięć lat – ostatnim rokiem referencyjnym, którego dotyczą dostępne informacje, był rok 2010.

Kontekst

Instytucje europejskie, instytucje rządowe i samorządowe, banki centralne, jak również inne podmioty gospodarcze i społeczne w sektorach publicznym i prywatnym potrzebują zestawu porównywalnych i wiarygodnych danych statystycznych, aby na ich podstawie podejmować decyzje. Rachunki narodowe można wykorzystywać do różnego rodzaju analiz i ocen. Stosowanie uznawanych na całym świecie pojęć i definicji pozwala na przeprowadzenie analizy różnych gospodarek, np. współzależności między poszczególnymi gospodarkami państw członkowskich UE lub porównania między państwami należącymi i nienależącymi do UE.

Cykl koniunkturalny i analiza polityki makroekonomicznej

Jedno z głównych zastosowań danych z rachunków narodowych wiąże się z potrzebą wsparcia procesu podejmowania decyzji dotyczących polityki gospodarczej w Europie, jak również dążenia do osiągnięcia celów unii gospodarczej i walutowej (UGW), dzięki zapewnieniu wysokiej jakości krótkoterminowych danych statystycznych umożliwiających monitorowanie zmian makroekonomicznych i formułowanie wskazówek dotyczących polityki makroekonomicznej. Na przykład jednym z najbardziej podstawowych i najlepiej ugruntowanych zastosowań rachunków narodowych jest ilościowe określanie stopy wzrostu gospodarki, a w uproszczeniu – stopy wzrostu PKB. Kluczowe dane liczbowe zawarte w rachunkach narodowych wykorzystuje się w szczególności do opracowywania i monitorowania strategii makroekonomicznych, podczas gdy szczegółowe dane z rachunków narodowych mogą również posłużyć do opracowania strategii sektorowych lub branżowych, w szczególności poprzez analizę tablic przepływów międzygałęziowych.

Od momentu wprowadzenia UGW w 1999 r. Europejski Bank Centralny (EBC) jest jednym z głównych użytkowników rachunków narodowych. Strategia EBC w zakresie oceny ryzyka dla stabilności cen bazuje na dwóch perspektywach analitycznych, określanych również mianem „dwóch filarów”: analizy gospodarczej i monetarnej. W związku z tym szereg wskaźników monetarnych i finansowych ocenia się w odniesieniu do innych istotnych danych, które umożliwiają łączne przeprowadzenie analizy monetarnej, finansowej i gospodarczej, takich jak kluczowe agregaty rachunków narodowych. Dzięki temu można analizować wskaźniki monetarne i finansowe w kontekście pozostałej części gospodarki.

Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych monitoruje zmiany gospodarcze. UE dysponuje rocznym cyklem koordynacji polityki gospodarczej, zwanym europejskim semestrem. Komisja Europejska przeprowadza każdego roku szczegółową analizę planów państw członkowskich UE dotyczących reform budżetowych, makroekonomicznych i strukturalnych i przedstawia zalecenia dla poszczególnych krajów na następne 12–18 miesięcy.

Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych opracowuje także prognozy makroekonomiczne Komisji Europejskiej forecasts (w jęz. angielskim) trzy razy do roku (zimą, wiosną i jesienią), w koordynacji z rocznym cyklem europejskiego semestru. Wspomniane prognozy obejmują wszystkie państwa członkowskie UE i służą przedstawianiu prognoz dla strefy euro i UE, jak również perspektyw dla krajów kandydujących oraz niektórych państw niebędących członkami UE.

Kolejnym ugruntowanym sposobem wykorzystywania tych danych statystycznych jest analiza finansów publicznych za pomocą rachunków narodowych. W obrębie UE wprowadzono specjalne zastosowanie w odniesieniu do kryteriów konwergencji w ramach UGW, z których dwa bezpośrednio odnoszą się do finansów publicznych. Kryteria te zdefiniowano w odniesieniu do danych z rachunków narodowych, mianowicie poziomu deficytu budżetowego oraz długu publicznego w stosunku do PKB. W celu uzyskania dodatkowych informacji zob. artykuł poświęcony statystyce finansów sektora instytucji rządowych i samorządowych.

Polityka regionalna, strukturalna i sektorowa

Poza cyklem koniunkturalnym i analizą polityki makroekonomicznej dane z europejskich rachunków narodowych oraz regionalnych można również wykorzystywać do innych celów związanych z polityką, obejmujących w szczególności kwestie regionalne, strukturalne i sektorowe.

Alokacja wydatków na fundusze strukturalne odbywa się częściowo w oparciu o dane z rachunków regionalnych. Ponadto regionalne dane statystyczne są wykorzystywane do celów oceny ex post wyników polityki regionalnej i polityki spójności.

Tworzenie zachęt sprzyjających wzrostowi i tworzeniu nowych miejsc pracy jest priorytetem strategicznym zarówno dla UE, jak i państw członkowskich oraz stanowi jeden z elementów strategii „Europa 2020”. W celu wsparcia realizacji tych priorytetów strategicznych we wszystkich sektorach gospodarki UE wdrażane są wspólne strategie, podczas gdy państwa członkowskie przeprowadzają swoje własne krajowe reformy strukturalne structural reforms (w jęz. angielskim).

Komisja Europejska przeprowadza analizę ekonomiczną przyczyniającą się do rozwoju wspólnej polityki rolnej (WPR), badając wydajność różnych mechanizmów wsparcia oraz opracowując długoterminową perspektywę jej realizacji. Działania te obejmują badania, analizy i oceny skutków związane z rolnictwem i gospodarką obszarów wiejskich w UE i w państwach niebędących członkami UE, częściowo na podstawie rachunków ekonomicznych dla rolnictwa.

Wyznaczanie celów, analiza porównawcza i wkład budżetowy

W strategiach unijnych coraz częściej wyznacza się cele średnio- i długoterminowe, zarówno wiążące, jak i niewiążące. W przypadku niektórych z nich poziom PKB stanowi punkt odniesienia, na przykład przy wyznaczaniu celu dla wydatków na badania i rozwój na poziomie 3,00% PKB (co jest jednym z celów strategii „Europa 2020”).

Rachunki narodowe są również wykorzystywane przy ustalaniu zasobów UE, przy czym podstawowe reguły w tym zakresie są określone w decyzji Rady. Całkowitą kwotę zasobów własnych niezbędną do finansowania budżetu unijnego ustala się na podstawie całkowitych wydatków pomniejszonych o pozostałe przychody, przy czym maksymalna kwota zasobów własnych jest powiązana z poziomem dochodu narodowego brutto UE.

Poza wykorzystaniem do ustalania wkładu budżetowego w ramach UE rachunki narodowe są również używane do określania kwot wkładu na rzecz innych organizacji międzynarodowych, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ). Kwoty wkładu do budżetu ONZ oblicza się na podstawie dochodu narodowego brutto po zastosowaniu szeregu korekt i ograniczeń.

Analitycy i prognostycy

Rachunki narodowe są również powszechnie wykorzystywane przez analityków i badaczy do analizy sytuacji gospodarczej i zmian gospodarczych. Partnerzy społeczni, tacy jak przedstawiciele przedsiębiorstw (na przykład stowarzyszenia branżowe) lub przedstawiciele pracowników (na przykład związki zawodowe), również korzystają z rachunków narodowych przy przeprowadzaniu analizy zmian wywierających wpływ na stosunki pracy. Wśród innych zastosowań rachunków narodowych należy wymienić wykorzystywanie tych danych przez badaczy i analityków do celów analizy cyklu koniunkturalnego i długoterminowych cykli gospodarczych oraz zestawiania jej wyników z obserwowanymi zmianami gospodarczymi, politycznymi lub technologicznymi.