Dane statystyczne dotyczące rozkładu dochodów
- Dane z maja 2015 r. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, główne tabele i baza danych. Planowana aktualizacja artykułu: marzec 2016 r.
Artykuł ten poświęcony jest analizie najnowszych danych statystycznych na temat ubóstwa dochodowego i nierówności w dochodach w Unii Europejskiej (UE). Porównanie poziomu życia między państwami jest często dokonywane w oparciu o produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca, który pokazuje w wartościach pieniężnych, jak bogate jest dane państwo w porównaniu z innym. Wskaźnik ten mówi jednak bardzo niewiele o rozkładzie dochodów w danym państwie i nie zapewnia również informacji dotyczących czynników pozafinansowych, które mogą odgrywać znaczącą rolę w określaniu jakości życia danej populacji. Z jednej strony nierówny rozkład dochodów może być dla ludzi zachętą do tego, by poprawiali swoją sytuację przez pracę, innowacje lub zdobywanie nowych umiejętności. Z drugiej strony takie nierówności w przypadku dochodów są często postrzegane jako związane z przestępczością, ubóstwem i wykluczeniem społecznym.
Główne ustalenia statystyczne
Wskaźnik i próg zagrożenia ubóstwem
W 2013 r. 16,6 % ludności UE-28 uznano za zagrożonych ubóstwem po transferach socjalnych (zob. wykres 1). Taki udział procentowy, wyliczony jako średnia ważona wskaźników krajowych, kryje poważne różnice pomiędzy państwami członkowskimi UE. W pięciu państwach, tj. w Grecji (23,1 %), Rumunii (22,4 %), Bułgarii (21,0 %), na Litwie (20,6 %) i w Hiszpanii (20,4 %), co najmniej jedną piątą populacji oceniono jako zagrożoną ubóstwem; dotyczyło to również Serbii (24,5 %) i byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii (24,2 %). Najniższy odsetek osób zagrożonych ubóstwem stwierdzono w Niderlandach (10,4 %) i Republice Czeskiej (8,6 %). Norwegia (10,9 %) i Islandia (9,3 %) również zgłosiły względnie niski procentowy udział osób zagrożonych ubóstwem.
Za próg ubóstwa (zob. wykres 1) uważa się 60 % krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji. Jest on często wyrażany w standardach siły nabywczej (SSN), aby uwzględnić różnice w kosztach utrzymania w poszczególnych państwach. W 2013 r. istniały w tym względzie znaczące różnice pomiędzy państwami członkowskimi UE, próg ten wahał się od 2 361 SSN w Rumunii, 3 540 SSN w Bułgarii i 3 868 SSN na Łotwie do poziomu pomiędzy 11 507 SSN i 12 542 SSN w Finlandii, Francji, Niderlandach, Danii, Niemczech, Belgii, Szwecji i Austrii, aż do najwyższego poziomu 16 818 SSN w Luksemburgu; próg ubóstwa był również stosunkowo niski w byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii (2 396 SSN) i Serbii (2 863 SSN), zaś wysoki w Szwajcarii (15 439 SSN) i Norwegii (16 069 SSN).
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem (po transferach socjalnych) w UE-28 utrzymał się prawie na stabilnym poziomie w latach 2011, 2012 i 2013 (zob. tablica 1). W latach 2012-2013 wskaźnik zagrożenia ubóstwem zmalał o co najmniej 1,0 punkt procentowy w Republice Czeskiej, Finlandii i Irlandii. Łącznie 10 innych państw członkowskich odnotowało spadek w latach 2012-2013, wynoszący od -0,9 punktu procentowego w Chorwacji do -0,1 punktu procentowego w Zjednoczonym Królestwie. W 2013 r. Szwajcaria odnotowała spadek wskaźnika zagrożenia ubóstwem (-1,4 punktów procentowych) w stosunku do poprzedniego roku, podobnie jak była jugosłowiańska republika Macedonii (-2,0 punktów procentowych). W trzech państwach członkowskich, tj. Niemczech, Grecji i Austrii, wskaźnik zagrożenia ubóstwem nie uległ zmianie. Dla porównania największy wzrost w latach 2012-2013 wystąpił na Litwie (wzrost o 2,0 punkty procentowe), Estonii (1,1 punktów procentowych) i Słowenii (1,0 punkt procentowy), natomiast w Islandii (1,4 punktów procentowych) również odnotowano stosunkowo wysoki wzrost.
Różne grupy społeczne są w mniejszym lub większym stopniu narażone na ubóstwo dochodowe. W 2013 r. w UE-28 różnica pod względem wskaźnika zagrożenia ubóstwem (po transferach socjalnych) pomiędzy mężczyznami a kobietami była względnie mała: 16,1 % w przypadku mężczyzn w porównaniu z 17,2 % w przypadku kobiet. Największą różnicę (2,7 punktów procentowych) zaobserwowano w Szwecji i Estonii. W 2013 r. Niemcy, Litwa, Cypr i Bułgaria również odnotowały wskaźniki zagrożenia ubóstwem wśród kobiet wyższe o ponad 2,0 punkty procentowe niż wśród mężczyzn, natomiast w Szwajcarii różnica ta wyniosła 2,1 punktów procentowych. Dla porównania cztery państwa członkowskie UE odnotowały nieco wyższe wskaźniki zagrożenia ubóstwem wśród mężczyzn niż wśród kobiet, tj. Portugalia, Dania, Węgry i Hiszpania; dotyczyło to również Islandii, byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i Serbii.
Różnice we wskaźnikach ubóstwa były bardziej zauważalne w przypadku podziału populacji ze względu na charakter aktywności zawodowej (zob. tablica 2). Bezrobotnistanowią grupę szczególnie narażoną: w 2013 r. prawie połowa (46,4 %) wszystkich osób bezrobotnych w UE-28 była zagrożona ubóstwem, przy czym najwyższy odsetek odnotowano w Niemczech (69,3 %), a sześć innych państw członkowskich (Węgry, Rumunia, Luksemburg i trzy państwa członkowskie regionu Bałtyku) podały, że w 2013 r. ponad połowa bezrobotnych była zagrożona ubóstwem. Prawie co siódma (12,6 %) osoba na emeryturze w UE-28 była zagrożona ubóstwem w 2013 r.; w Estonii (27,1 %) i Bułgarii (25,9 %) odnotowano wskaźniki co najmniej dwukrotnie wyższe niż średnia w UE-28. Osoby zatrudnione były zdecydowanie mniej zagrożone ubóstwem (średnio 8,9 % w całej UE-28). Stosunkowo duży odsetek osób zatrudnionych był zagrożony ubóstwem w Rumunii (18,0 %) i w mniejszym stopniu w Grecji (13,1 %) i Luksemburgu (11,2 %), natomiast Polska, Włochy, Portugalia i Hiszpania odnotowały, że w 2013 r. ponad jedna dziesiąta pracowników w tych państwach była zagrożona ubóstwem.
Wskaźniki zagrożenia ubóstwem nie rozkładają się równomiernie między gospodarstwa domowe z różną liczbą osób dorosłych i dzieci na utrzymaniu, co ilustruje tablica 3. W przypadku całej UE-28 grupą najbardziej zagrożoną ubóstwem były jednoosobowe gospodarstwa domowe z dziećmi na utrzymaniu (31,9 %), następnie gospodarstwa domowe z dwiema osobami dorosłymi i co najmniej trojgiem dzieci na utrzymaniu (26,6 %) oraz jednoosobowe gospodarstwa domowe (24,9 %). Z drugiej strony grupą najmniejszego ryzyka były osoby mieszkające w gospodarstwie domowym składającym się z dwóch dorosłych osób, z których co najmniej jedna ma 65 lat lub więcej (10,4 %), następnie osoby mieszkające w gospodarstwie domowym z co najmniej dwiema osobami dorosłymi bez dzieci na utrzymaniu (10,7 %), a także gospodarstwa domowe z dwiema osobami dorosłymi i jednym dzieckiem na utrzymaniu (12,7 %). Podsumowując, im większa liczba dzieci na utrzymaniu w gospodarstwie domowym (z dwiema osobami dorosłymi albo z jedną osobą), tym większe ryzyko ubóstwa. Tak mniej więcej wyglądała sytuacja w większości państw członkowskich UE, choć z pewnymi wyjątkami. W Bułgarii, Hiszpanii, we Włoszech, na Litwie, Węgrzech, w Niderlandach, Polsce, Portugalii, Rumunii i Zjednoczonym Królestwie najbardziej narażone na ryzyko były osoby mieszkające w gospodarstwach domowych składających się z dwóch osób dorosłych z co najmniej trojgiem dzieci na utrzymaniu; dotyczy to także byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i Serbii. Ponadto w Danii, Finlandii, Bułgarii, na Cyprze, w Słowenii, Chorwacji i Zjednoczonym Królestwie odsetek osób zagrożonych ubóstwem w jednoosobowych gospodarstwach domowych bez dzieci na utrzymaniu był wyższy niż odsetek osób narażonych na to samo ryzyko w jednoosobowych gospodarstwach z dziećmi na utrzymaniu.
Zabezpieczenie społeczne może poprzez rozmaite działania służyć jako narzędzie do walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Do tego celu służyć może na przykład dystrybucja świadczeń. Jednym ze sposobów oceny skuteczności środków zabezpieczenia społecznego jest porównywanie wskaźników zagrożenia ubóstwem przed transferami socjalnymi i po nich (zob. wykres 2). W 2013 r. dzięki transferom socjalnym wskaźnik zagrożenia ubóstwem w UE-28 obniżył się z 25,9 % przed transferami socjalnymi do 16,6 % po transferach socjalnych, wynosząc ponad próg ubóstwa prawie 9,3 % osób, które w przeciwnym wypadku byłyby zagrożone ubóstwem. Mierzony w ten sposób względny wpływ świadczeń socjalnych był najmniejszy w Grecji, Rumunii, we Włoszech, w Polsce i Bułgarii, jak również w byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii. Dla porównania co najmniej połowa wszystkich osób zagrożonych ubóstwem w Niderlandach, Finlandii, Danii i Irlandii znalazła się ponad progiem ubóstwa w efekcie transferów socjalnych, dotyczyło to również Islandii i Norwegii.
Nierówności w dochodach
Rządy, decydenci i społeczeństwo zasadniczo nie mogą walczyć z ubóstwem i wykluczeniem społecznym bez analizy nierówności – czy to ekonomicznych, czy społecznych – w obrębie danego społeczeństwa. Dane dotyczące nierówności ekonomicznych są szczególnie ważne przy szacowaniu względnego ubóstwa, ponieważ dystrybucja zasobów gospodarczych może mieć bezpośrednie przełożenie na zasięg i głębokość ubóstwa (zob. wykres 3). W 2013 r. istniały znaczne nierówności w rozkładzie dochodów: na podstawie ważonej liczbą ludności średniej wartości krajowych państw członkowskich UE-28, górne 20 % ludności państwa członkowskiego (o najwyższym ekwiwalentnym dochodzie do dyspozycji) miało pięciokrotnie wyższy dochód niż dolne 20 % ludności państwa członkowskiego (o najniższym ekwiwalentnym dochodzie do dyspozycji). Wskaźnik ten był bardzo różny dla poszczególnych państw członkowskich UE-28 i wynosił od 3,4 w Republice Czeskiej do co najmniej 6,0 w Portugalii, na Litwie, Łotwie i w Hiszpanii, osiągając najwyższy poziom 6,6 w Rumunii, Grecji i Bułgarii. Wśród państw nienależących do UE przedstawionych na wykresie 3 Norwegia (3,3) i Islandia (3,4) również odnotowały szczególnie niskie wskaźniki, natomiast w Serbii (8,6) i byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii (8,4) wskaźniki były znacznie wyższe niż w jakimkolwiek państwie członkowskim UE.
Nierówności społeczne odczuwane przez wiele różnych grup społecznych stanowią ważną kwestię polityczną. Szczególnie istotną w tym kontekście grupą są osoby starsze, co częściowo odzwierciedla wzrost proporcjonalnego udziału populacji w wieku co najmniej 65 lat w UE. System emerytalny może odgrywać ważną rolę w rozwiązywaniu problemu ubóstwa wśród osób starszych. Interesujące w tym kontekście jest porównanie dochodów ludzi starszych z dochodami reszty społeczeństwa. W całej UE-28 mediana dochodów osób w wieku 65 lat i starszych w 2013 r. stanowiła 93 % mediany dochodów populacji w wieku poniżej 65 lat (zob. wykres 4). W sześciu państwach członkowskich (Luksemburg, Węgry, Grecja, Rumunia, Francja i Hiszpania) mediana dochodów osób starszych była równa lub wyższa od mediany dochodów osób w wieku poniżej 65 lat; dotyczyło to również byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i Serbii. W Polsce, we Włoszech, w Austrii, Irlandii, Portugalii, Niderlandach i na Słowacji mediana dochodów osób starszych wynosiła co najmniej 90 % mediany dochodów osób poniżej 65 lat, dotyczyło to również Norwegii. Wskaźniki poniżej 80 % odnotowały Malta, Finlandia, Cypr, Łotwa, Belgia, Bułgaria, Dania i Estonia, jak również Szwajcaria; te stosunkowo niskie wskaźniki mogą stanowić ogólne odzwierciedlenie uprawnień emerytalnych.
Stopień ubóstwa, pomagający wyrazić liczbowo, na ile ubodzy są ubodzy, może być mierzony za pomocą wskaźnika głębokości ubóstwa (w odniesieniu do mediany). W 2013 r. mediana dochodów osób zagrożonych ubóstwem w UE-28 plasowała się średnio na poziomie 23,8 % poniżej progu ubóstwa; próg ten jest ustalony na poziomie 60 % krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji wszystkich osób. Wśród państw członkowskich UE wskaźnik głębokości ubóstwa (w odniesieniu do mediany) był największy w Grecji i Rumunii (odpowiednio 32,7 % i 32,6 %), Bułgarii i Hiszpanii (w obydwu państwach wynosił 30,9 %), Chorwacji (28,1 %), we Włoszech (28,0 %), następnie na Łotwie (27,5 %) i w Portugalii (27,4 %). Wskaźnik ten był jeszcze wyższy w byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii (39,0 %) i Serbii (36,6 %). Najniższy wskaźnik głębokości ubóstwa wśród państw członkowskich UE odnotowano w Finlandii (15,0 %), następnie w Niderlandach (16,5 %), we Francji i w Republice Czeskiej (w obydwu państwach wynosił 16,6 %).
Źródła i dostępność danych
Unijne badanie dochodów i warunków życia ludności (EU-SILC) rozpoczęto w 2003 r. na podstawie dżentelmeńskiego porozumienia pomiędzy Eurostatem, sześcioma państwami członkowskimi UE (Austrią, Belgią, Danią, Grecją, Irlandią, Luksemburgiem) i Norwegią. Statystki EU-SILC zostały wykonane w celu dostarczenia danych bazowych w zakresie wskaźników dotyczących dochodów i warunków życia – podstawę prawną gromadzenia danych w ramach tego badania stanowi rozporządzenie 1177/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady. Gromadzenie tych danych statystycznych rozpoczęto formalnie w 2004 r. w 15 państwach członkowskich, a w 2005 r. rozszerzono je na wszystkie pozostałe państwa członkowskie UE-25 wraz z Islandią i Norwegią. Bułgaria i Turcja rozpoczęły prowadzenie badań EU-SILC w 2006 r., Rumunia w 2007 r., Szwajcaria w 2008 r., natomiast Chorwacja przystąpiła do badania w 2010 r. (dane dla Chorwacji za rok 2009 opierają się na innym źródle danych, tj. badaniach ankietowych budżetów gospodarstw domowych (HBS)). Dane dotyczące byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii są dostępne od 2010 r., a w przypadku Serbii od 2013 r. EU-SILC obejmuje zarówno badania o charakterze przekrojowym, jak i longitudinalnym.
Dochód do dyspozycji gospodarstw domowych ustalany jest przez zsumowanie wszystkich dochodów pieniężnych otrzymanych ze wszystkich źródeł przez każdego z członków gospodarstwa domowego (dochody z pracy, inwestycji i świadczeń socjalnych) – z dochodami uzyskanymi przez gospodarstwo domowe jako całość – i odliczenie zapłaconych podatków i składek na ubezpieczenia społeczne. Aby odzwierciedlić różnice co do wielkości i składu gospodarstw domowych, suma ta jest dzielona przez liczbę „równoważnych dorosłych” za pomocą standardowej skali ekwiwalentności, tzw. „zmodyfikowanej skali ekwiwalentności OECD”, w której przyjmuje się wartość 1,0 dla pierwszej osoby dorosłej w gospodarstwie domowym, 0,5 dla każdej kolejnej w wieku 14 lat lub starszej oraz 0,3 dla osób w wieku poniżej 14 lat. Otrzymana w ten sposób liczba zwana jest „ekwiwalentnym dochodem do dyspozycji” i odnosi się do każdego członka gospodarstwa domowego. W celu określenia wskaźników ubóstwa ekwiwalentny dochód do dyspozycji obliczany jest przez podzielenie całkowitego dochodu do dyspozycji każdego gospodarstwa domowego przez jego ekwiwalentną wielkość; każda osoba w gospodarstwie domowym jest więc traktowana jako mająca taki sam ekwiwalentny dochód.
Okresem odniesienia dla dochodu jest ustalony 12-miesięczny okres (np. poprzedni rok kalendarzowy lub podatkowy) dla wszystkich państw za wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa, w którym okresem odniesienia jest rok przeprowadzania badania, i Irlandii, gdzie badanie ma charakter stały, a dochód obliczany jest za 12 miesięcy przed badaniem.
Wskaźnik zagrożenia ubóstwem określa się jako odsetek osób, których ekwiwalentny dochód do dyspozycji jest poniżej progu zagrożenia ubóstwem (wyrażonego w standardzie siły nabywczej – SSN) ustalonego na poziomie 60 % krajowej mediany ekwiwalentnego dochodu do dyspozycji. Zgodnie z decyzjami Rady Europejskiej wskaźnik zagrożenia ubóstwem mierzony jest w odniesieniu do sytuacji w każdym państwie członkowskim UE i nie stosuje się wspólnego progu ubóstwa. Wskaźnik ten można podawać w wartościach przed transferami socjalnymi i po nich, a różnica wyraża hipotetyczny wpływ krajowych transferów socjalnych na zmniejszanie ryzyka zagrożenia ubóstwem. Emerytury i renty rodzinne liczone są jako dochód przed transferami, a nie jako transfery socjalne. Dostępne są różne analizy tego wskaźnika, na przykład: według wieku, płci, statusu zawodowego, rodzaju gospodarstwa domowego lub poziomu wykształcenia. Należy zauważyć, że wskaźnik ten nie mierzy poziomu zamożności, lecz względny niski dochód bieżący (w porównaniu z innymi osobami w tym samym państwie), co niekoniecznie oznacza niski poziom życia. Wartość zagregowana dla UE-28 to ważona liczbą ludności średnia indywidualnych wartości krajowych.
Kontekst
Na szczycie Rady Europejskiej w Laeken w grudniu 2001 r. szefowie państw i rządów przyjęli pierwszy zestaw wspólnych wskaźników statystycznych dotyczących wykluczenia społecznego i ubóstwa, które są na bieżąco udoskonalane przez podgrupę ds. wskaźników (ISG) Komitetu Ochrony Socjalnej. Wskaźniki te są podstawowym elementem otwartej metody koordynacji służącym do monitorowania postępów czynionych przez państwa członkowskie UE w zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego.
EU-SILC jest źródłem odniesienia dla statystyk unijnych w zakresie dochodów i warunków życia, a w szczególności wskaźników dotyczących włączenia społecznego. W kontekście strategii „Europa 2020” Rada Europejska przyjęła w czerwcu 2010 r. główny cel związany z włączeniem społecznym, zgodnie z którym do 2020 r. w UE ma być o co najmniej 20 mln mniej osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w porównaniu z 2008 r. EU-SILC jest źródłem wykorzystywanym do monitorowania postępów w realizacji tego celu. Postępy te mierzone są przy pomocy wskaźnika opartego na wskaźniku zagrożenia ubóstwem, wskaźniku deprywacji materialnej i liczbie osób żyjących w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności pracy – więcej informacji znajduje się w artykule na temat danych statystycznych dotyczących włączenia społecznego.
Zobacz także
- Children at risk of poverty or social exclusion (w jęz. angielskim)
- Dane statystyczne dotyczące mieszkalnictwa
- European social statistics (publikacja w internecie) (w jęz. angielskim)
- Housing conditions (w jęz. angielskim)
- People at risk of poverty or social exclusion (w jęz. angielskim)
- Social inclusion statistics (w jęz. angielskim)
Więcej informacji Eurostatu
Publikacje
Publikacje statystyczne
- Living conditions in Europe — 2014 edition (w jęz. angielskim)
- European social statistics — 2013 edition (w jęz. angielskim)
- Income and living conditions in Europe — 2010 edition (w jęz. angielskim)
- Combating poverty and social exclusion. A statistical portrait of the European Union 2010 (w jęz. angielskim)
- The life of women and men in Europe — A statistical portrait (w jęz. angielskim)
Statistics in focus
- Is the likelihood of poverty inherited? — Statistics in focus 27/2013 (w jęz. angielskim)
- Living standards falling in most Member States — Statistics in focus 8/2013 (w jęz. angielskim)
- Children were the age group at the highest risk of poverty or social exclusion in 2011 — Statistics in focus 4/2013 (w jęz. angielskim)
- In 2009 a 6.5 % rise in per capita social protection expenditure matched a 6.1 % drop in EU-27 GDP — Statistics in focus 14/2012 (w jęz. angielskim)
- 23 % of EU citizens were at risk of poverty or social exclusion in 2010 — Statistics in focus 9/2012 (w jęz. angielskim)
Główne tabele
Baza danych
- Income and living conditions (ilc), zob. (w jęz. angielskim):
- Income distribution and monetary poverty (ilc_ip)
- Monetary poverty (ilc_li)
- Monetary poverty for elderly people (ilc_pn)
- In-work poverty (ilc_iw)
- Distribution of income (ilc_di)
Sekcja specjalna
Metodyka/Metadane
- Income and living conditions (ESMS metadata file — ilc_esms) (w jęz. angielskim)
- Comparative EU Statistics on Income and Living Conditions: Issues and Challenges (Proceedings of the International Conference on EU Comparative Statistics on Income and Living Conditions, Helsinki, 6–8 November 2006) (w jęz. angielskim)
- Individual employment, household employment and risk of poverty in the EU - A decomposition analysis — 2013 edition (w jęz. angielskim)
- Statistical matching of EU-SILC and the Household Budget Survey to compare poverty estimates using income, expenditures and material deprivation — 2013 edition (w jęz. angielskim)
- Using EUROMOD to nowcast poverty risk in the European Union — 2013 edition (w jęz. angielskim)
Dane źródłowe tablic i wykresów (MS Excel)
- Income distribution: tables and figures (w jęz. angielskim)
Pozostałe informacje
- rozporządzenie nr 1177/2003 z dnia 16 czerwca 2003 r. dotyczące statystyk Wspólnoty w sprawie dochodów i warunków życia (EU-SILC)
- rozporządzenie nr 1553/2005 z dnia 7 września 2005 r. zmieniające rozporządzenie nr 1177/2003 dotyczące statystyk Wspólnoty w sprawie dochodów i warunków życia (EU-SILC)
- rozporządzenie nr 1791/2006 z dnia 20 listopada 2006 r. dostosowujące niektóre rozporządzenia i decyzje w takich dziedzinach, jak: (...) statystyka, (...) w związku z przystąpieniem Bułgarii i Rumunii
Linki zewnętrzne
- Employment and Social Developments in Europe (2014)
- Employment and Social Situation Quarterly Review — March 2015
- OECD — Better Life Initiative: Measuring Well-being and Progress