Zrównoważenie, estetyka i włączenie: polityka spójności wspiera nowy europejski Bauhaus

Nowy europejski Bauhaus (NEB), inicjatywa ogłoszona przez przewodniczącą von der Leyen w styczniu 2021 roku, ma na celu powiązanie Europejskiego Zielonego Ładu z przestrzeniami, w których żyjemy. Jeszcze przed poświęconą temu zagadnieniu konferencją zaplanowaną na 22–23 kwietnia omówiliśmy rolę polityki spójności w nowym europejskim Bauhausie w rozmowie z komisarz Elisą Ferreirą, która przewodzi pracom nad tą inicjatywą wraz z komisarz Mariyą Gabriel. Mamy nadzieję, że ten wywiad zainspiruje Was do przekazywania pomysłów i przykładów na specjalnie utworzonej stronie internetowej oraz do wzięcia udziału we wspólnym tworzeniu tego nowego europejskiego ruchu.

Pani komisarz, proszę zaprezentować nowy europejski Bauhaus i wyjaśnić to innowacyjne podejście.

Ta inicjatywa jest mi szczególnie bliska, zwłaszcza po trudnym zeszłym roku, który wielu z nas spędziło w domu, radząc sobie z ogromnymi zmianami i niepewnością. Stanowczo uważam, że nowy europejski Bauhaus będzie impulsem, który ulepszy to, gdzie i jak żyjemy, oraz pozwoli nam lepiej odbudować nasze życia. Jak mówi przewodnicząca von der Leyen, to projekt oparty na nadziei i odbudowie. Podobnie jak pierwotny ruch Bauhaus, będący próbą pogodzenia masowej produkcji z indywidualnymi potrzebami i artystycznym duchem, ta nowa inicjatywa ma na celu pogodzenie niedrogich, funkcjonalnych i estetycznych przestrzeni publicznych i prywatnych z koncepcją zrównoważonego rozwoju. „Forma powinna naśladować przyrodę”, a w centrum powinni być ludzie. Można to postrzegać jako kulturową ekspresję „Zielonego ładu”. Chodzi o przełożenie kluczowych zasad zrównoważonego rozwoju, estetyki i włączenia na codzienne życie. Ma to nastąpić w ramach zbiorowych starań ukierunkowanych na ekologiczną transformację. Konieczne jest też uwzględnienie zasad spójności, tak by nikt nie pozostał w tyle. Włączenie – przystępność cenowa i dostępność – jest tu szczególnie istotnym aspektem: musimy dopilnować, by stylowy zrównoważony rozwój nie był wyłącznie przywilejem zarezerwowanym dla wybranych, ale by stał się opcją dostępną dla mas. Z czasem nowy europejski Bauhaus powinien stać się inicjatywą obejmującą wszystkie regiony i terytoria. 

Inicjatywa obejmuje trzy etapy: wspólny projekt, realizację i rozpowszechnianie. Czy może pani opisać poszczególne etapy i przedstawić dotychczasowe postępy? Czy łatwo jest uzyskać powszechne wsparcie i zaangażowanie?

Obecnie jesteśmy na etapie projektowania, badamy różne koncepcje i kształtujemy ten ruch, wykorzystując wiedzę fachową i zaangażowanie wszystkich osób – inżynierów, studentów, projektantów, aktywistów, architektów, przedstawicieli środowiska akademickiego, ekspertów z rozmaitych dziedzin. Chcemy też poznać opinię obywateli i społeczeństwa jako takiego. Jakie są ich oczekiwania? W jaki sposób ludzie chcą żyć, pracować i prowadzić interakcje w nowej erze ekologicznej i cyfrowej transformacji, gdy życie toczy się zarówno w przestrzeni fizycznej, jak i online? Stopniowo budujemy społeczność nowego europejskiego Bauhausu. Otrzymujemy wiadomości od różnych organizacji, które bardzo chcą nas wesprzeć jako partnerzy. Dodatkowo wiele osób przesyła pomysły, przykłady i wyzwania.

Zainteresowanie jest bardzo duże, podobnie jak entuzjazm. Mamy też mnóstwo energii do działania. Musimy wesprzeć tę ideę, by stała się podstawą europejskiego ruchu, i promować koncepcję nowego europejskiego Bauhausu również poza granicami UE. Jak można tego dokonać? Musimy nagradzać dobre pomysły, pokazywać przykłady realizacji trzech głównych idei nowego europejskiego Bauhausu. Pierwszą nagrodę w ramach nowego europejskiego Bauhausu (NEB) przyznamy podczas konferencji organizowanej 23 kwietnia. Więcej informacji już wkrótce! (A tymczasem mała wskazówka: subskrybujcie biuletyn NEB!) Po drugie, niektóre z pierwszych przykładów na naszej stronie internetowej wymagają nie tyle dofinansowania z UE, co wsparcia w zakresie przezwyciężania takich wyzwań, jak ograniczone możliwości, brak doświadczenia, budowanie sieci i wymiana doświadczeń. Chcemy więc zaoferować pomoc techniczną, promując interdyscyplinarne podejścia zorientowane terytorialnie, zgodne z wizją NEB, by wesprzeć wszystkich tych, którzy chcą realizować projekty NEB i mają dobre pomysły, ale nie za bardzo wiedzą, jak się za to zabrać. System realizacji będzie się stopniowo rozwijać, podobnie jak ramy wsparcia. Nasz cel to zacząć od wspierania co najmniej pięciu projektów pilotażowych w ramach nowego europejskiego Bauhausu, realizowanych w różnych krajach UE, a następnie kolejnych projektów, wykorzystujących innowacyjne podejścia europejskiej inicjatywy miejskiej w ramach polityki spójności. Chcemy też stopniowo popularyzować rozmaite działania NEB w różnych programach UE (dotyczy to także innych inwestycji publicznych i prywatnych).

Promowanie tej inicjatywy i podtrzymywanie rozmów na jej temat są ważne. Obywatele, organizacje, szkoły projektowania oraz inne zainteresowane strony angażują się w rozmowy i dzielą inspirującymi przykładami, pomysłami i wyzwaniami związanymi z tą inicjatywą. Jednym z przykładów jest tu wydarzenie zorganizowane w lutym dla Sieci Rozwoju Miejskiego[1]. Bardzo się cieszę, że kampania komunikacyjna przynosi owoce: dzięki stronie internetowej pozyskaliśmy już kilkaset pomysłów, zaś na początku marca ogłoszono listę pierwszych partnerów NEB. Jest to pierwszych 13 sieci, stowarzyszeń i organizacji, które będą ambasadorami inicjatywy przeprowadzającymi kluczowe rozmowy. Co więcej, lista ta wydłuża się z tygodnia na tydzień. Oczywiście, niektóre podmioty reagują szybciej niż inne, niemniej zapraszam organizacje i ludzi z całej UE – potrzebujemy partnerów z każdego kraju.

Załóżmy, że przynależę do organizacji/stowarzyszenia i chcę wziąć udział w tej inicjatywie. Jak mogę zostać partnerem?

Jak już mówiłam, każdy może przekazać swoje pomysły, podzielić się wyzwaniami, dokumentami lub badaniami, subskrybować biuletyn lub nawiązać interakcję z całą społecznością na stronie internetowej NEB. Jeśli ktoś jest dodatkowo zainteresowany organizacją wydarzeń i rozmów na temat nowego europejskiego Bauhausu i chce nam pomóc promować tę inicjatywę, może złożyć wniosek o zostanie partnerem i opowiedzieć nam, jak chce to zrealizować, kogo chce zaangażować w swoje działania, które pomysły chce wykorzystać, do kogo chce dotrzeć. Partnerzy mogą skorzystać z naszego „zestawu narzędzi wspomagających zaangażowanie”, by włączyć obywateli do takich rozmów. Oczywiście partnerzy odegrają ważną rolę, gdy faza wspólnego projektowania przejdzie w etap realizacji. Nie możemy się doczekać Waszych propozycji!

A co z młodymi ludźmi? Dotarcie do młodych Europejczyków i usłyszenie ich głosu bywa niekiedy trudne. Czy nowy europejski Bauhaus bierze to pod uwagę?

Zdecydowanie chcemy poznać ich opinię, potrzebujemy ich kreatywności i perspektywy. Niektóre kanały komunikacji, z których korzystamy, są przeznaczone w szczególności dla grupy wiekowej 18–35. Co oczywiste, media społecznościowe są kluczowe z punktu widzenia kontaktowania się z młodymi ludźmi. Profil @neweuropeanbauhaus ma już 7 000 obserwujących na Instagramie. NEB jest też obecny na Pintereście. Gina Gylver – jedna z osób tworzących okrągły stół wysokiego szczebla – ma zaledwie 19 lat, ale stała się już globalną orędowniczką działań związanych z klimatem, a obecnie również aktywistką działającą na rzecz NEB. Liczymy na to, że będzie przykładem dla innych i spopularyzuje tę inicjatywę wśród swoich rówieśników. Projekt ten przeznaczony jest dla wszystkich pokoleń. Uważam, że może on również być pomostem łączącym pokolenia, z uwagi na potencjał w zakresie łagodzenia obecnych w społeczeństwie międzypokoleniowych różnic odnoszących się do kwestii, takich jak klimat, technologia czy możliwości. Chcemy, żeby była to oddolna inicjatywa głęboko angażująca wszystkich różniących się między sobą interesariuszy. My z kolei zrobimy wszystko, co w naszej mocy, aby ułatwić im działanie, zapewnić wsparcie i utworzyć ramy umożliwiających osiąganie konkretnych rezultatów.

Polityka spójności opiera się na zasadach solidarności i partnerstwa – jaką rolę będzie pełnić w nowym europejskim Bauhausie? Czy te zasady będą mieć w nim zastosowanie? 

Polityka spójności to naturalny partner inicjatywy Nowy europejski Bauhaus, jako że promuje ona konwergencję oraz rozwiązania w zakresie strategii rozwojowych, które uwzględniają wyzwania gospodarcze, społeczne i klimatyczne, koncentrując się przy tym na terytoriach. Dyskusje dotyczące NEB naturalnie odnoszą się do poszczególnych lokalizacji i przestrzeni geograficznej. Ze względu na silne skupienie się na kwestiach lokalnych i regionalnych polityka spójności zapewnia sprawnie działające ramy dla zrównoważonego rozwoju miast oraz eksperymentów na szczeblu lokalnym. Zasada solidarności i partnerstwa są również wpisane w koncepcję inkluzywności obecną w NEB, we współtworzenie, w dostępność dla każdego, nie tylko dla wybranych osób czy dla elity. Wiemy, że inicjatywa ta będzie łączyć ponad podziałami w każdym aspekcie naszego życia i pracy, w tym w czasie realizacji polityk UE. Proces ten już się rozpoczął dzięki przyjęciu oddolnego podejścia i kształtowaniu tej inicjatywy w oparciu o wspólne projektowanie. Nie jest to kwestia nowych czy dodatkowych środków pieniężnych, ale zmobilizowania zasobów dostępnych w ramach rozmaitych unijnych polityk i programów w celu zapewnienia pomyślnego startu po etapie projektowania oraz rozpowszechniania poprzez główne programy, projekty i źródła finansowania. Czy polityka spójności odegra tu rolę? Oczywiście. Przekształcanie miejsc, w których pracujemy i żyjemy, przystępne cenowo domy czy publiczne przestrzenie dla społeczności, bardziej zrównoważone rozwiązania budowlane i remonty zwiększające efektywność energetyczną to podstawy polityki regionalnej, w których mamy ponad 30 lat doświadczenia. Tak więc filozofia polityki spójności oraz narzędzia wsparcia, w tym dofinansowanie, są tu bardzo istotne – od nagradzania najlepszych przykładów NEB po zapewnianie pomocy technicznej, od wspierania eksperymentów NEB w środowiskach miejskich po państwa członkowskie włączające zrównoważony rozwój, estetykę i inkluzywność do swoich programów spójności. Nasz sukces będzie w dużej mierze zależeć od budowania silnych społeczności, które wesprą realizację celów tej wizji. Mam nadzieję, że osiągniemy je wspólnie!

A co z innymi obszarami polityki, innowacją, kulturą, przemysłem?

Sektor kulturowy i kreatywny należą do pierwszych, które uwzględniono w nowym europejskim Bauhausie i które zaczynają wnosić wkład w naszą inicjatywę. Architekci i projektanci dysponują połączeniem umiejętności technicznych i artystycznych, dzięki czemu są oczywiście predysponowani do uczestnictwa w tej inicjatywie i zarządzania procesami współtworzenia z udziałem inżynierów, artystów oraz innych obywateli. Analizujemy wszystkie dziedziny jednocześnie i próbujemy połączyć kropki oraz znaleźć synergie. Chcemy skontaktować się z artystami, aktywistami, projektantami, architektami, studentami, naukowcami, inżynierami, praktykami oraz decydentami. Celem nowego europejskiego Bauhausu jest ułatwienie wymiany wiedzy, pomysłów i potrzeb pomiędzy tymi sektorami, aby umożliwić społecznościom utworzenie w pełni interdyscyplinarnego projektu. Analizujemy również, w jaki sposób nasze narzędzia można zmobilizować do względnie szybkiego wdrożenia pierwszego zestawu konkretnych działań w celu zapewnienia dostosowanej pomocy technicznej lokalnym zainteresowanym stronom. Szukamy też najlepszego sposobu połączenia różnych instrumentów, takich jak program LIFE oraz, w ścisłej współpracy z komisarz Gabriel, Horyzont Europa, Europejska Rada ds. Innowacji oraz Europejski Instytut Technologii.

Pani komisarz, powiedziała pani, że projekt ten skierowany jest do wszystkich regionów i terytoriów w Europie. Jak widziałaby Pani jego wdrożenie na przykład w zamożnym miejskim regionie w Szwecji w porównaniu z rozwijającym się, słabo zaludnionym, odległym regionie Azorów? A co z małym miasteczkiem w Polsce czy terenami wiejskimi w Rumunii?

Oczywiście, nie ma jednego podejścia, które sprawdzi się w każdej sytuacji. Inicjatywa Nowy europejski Bauhaus w każdej społeczności i okolicy powinna odzwierciedlać ich szczególne potrzeby oraz wizję. Niemniej jednak uważam, że polityka spójności może z powodzeniem poradzić sobie z tym wyzwaniem, zważywszy na wiele lat naszych doświadczeń w zakresie lokalnej adaptacji i transformacji. Oferujemy nasze ugruntowane sieci, powiązania ze szczeblem lokalnym oraz doświadczenie w pracy z miejscową ludnością i na jej rzecz. Mamy też doświadczenie w kwestii transformacji: od obszarów wiejskich po obszary miejskie, od górnictwa po planowanie miejskie – współtworzyliśmy też wiele różnych transformacji przez szereg lat. Chcemy wykorzystać to doświadczenie i przyczynić się do realizacji najlepszych pomysłów, które powstaną w trakcie etapu projektowania nowego europejskiego Bauhausu i które przekaże rodząca się społeczność Bauhausu.

Jakie będą kolejne kroki?

Chcemy, by u podstaw każdego etapu leżała współpraca. Zapraszam do dołączenia do globalnych rozmów na temat nowego europejskiego Bauhausu w dniach 22–23 kwietnia oraz do subskrypcji biuletynu NEB, w którym znajdą się najnowsze informacje. Razem przejdźmy tę niesamowitą podróż opartą na nadziei, pięknie i odbudowie, kierując się ku bardziej ekologicznej i lepszej przyszłości dla nas wszystkich!

[1] Sieć tę tworzy ponad 500 miast / obszarów miejskich w całej UE, które są odpowiedzialne za wdrażanie zintegrowanych działań w oparciu o strategie zrównoważonego rozwoju miast finansowane przez EFRR w latach 2014–2020.