Archive:Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa

Dane pobrane w lipcu 2019 r.

Planowana aktualizacja artykułu: styczeń 2021 r.

Angielska wersja językowa jest bardziej aktualna.

Highlights

W 2018 r. blisko jedna piąta (19 %) ludności UE miała co najmniej 65 lat.

Do 2100 r. odsetek osób w wieku co najmniej 80 lat zwiększy się ponad dwukrotnie i sięgnie 14,6 % ogółu ludności.

Wzrost odsetka ludności w wieku 65 i więcej lat w latach 2008–2018

W poniższym artykule przeanalizowano skutki starzenia się społeczeństwa w Unii Europejskiej (UE), które w najbliższych dziesięcioleciach będzie miało duże znaczenie. Utrzymujące się niskie współczynniki urodzeń i wyższy poziom średniego dalszego trwania życia przyczyniają się do zmiany kształtu piramid wiekowych UE-28; najważniejszą zmianą będzie prawdopodobnie wyraźne przekształcenie w znacznie starszą strukturę ludności, co już jest widoczne w kilku państwach członkowskich UE.

W rezultacie w państwach UE-28 maleje odsetek osób w wieku produkcyjnym, a wzrasta relatywna liczebność osób na emeryturze. Odsetek osób starszych w całkowitej liczbie ludności znacząco wzrośnie w nadchodzących dziesięcioleciach, gdy większy odsetek pokolenia powojennego wyżu demograficznego osiągnie wiek emerytalny. To z kolei doprowadzi do zwiększonego obciążenia osób w wieku produkcyjnym wydatkami socjalnymi wymaganymi przez starzejącą się ludność w odniesieniu do szeregu powiązanych usług.

Full article

Stale wzrasta odsetek osób w starszym wieku

Szacowana liczba ludności UE-28 na dzień 1 stycznia 2018 r. wynosiła 512,4 miliona. Młodzi ludzie (0–14 lat) stanowili 15,6 % ludności UE-28 (zob. tablica 1), a osoby uznawane za osoby w wieku produkcyjnym (15–64 lata) stanowiły 64,7 % ludności. Odsetek osób starszych (w wieku 65 i więcej lat) wynosił 19,7 % (wzrost o 0,3 punkty procentowe w porównaniu z poprzednim rokiem oraz wzrost o 2,6 punkty procentowe w porównaniu z okresem sprzed 10 lat).

Wśród państw członkowskich UE najwyższy udział młodych ludzi w całkowitej liczbie ludności w 2018 r. odnotowano w Irlandii (20,8 %), natomiast najniższy – we Włoszech (13,4 %) oraz w Niemczech (13,5 %). Odnośnie do udziału osób w wieku 65 lat lub starszych w całkowitej liczbie ludności, najwyższe udziały miały Włochy (22,6 %) i Grecja (21,8 %), natomiast najniższy udział miała Irlandia (13,8 %).

Tablica 1: Struktura wiekowa ludności w podziale na główne grupy wiekowe w 2008 r. i 2018 r.
(% całkowitej liczby ludności)
Źródło: Eurostat (demo_pjanind)

Struktura ludności państw EFTA i krajów kandydujących była podobna do tej zaobserwowanej w UE, z wyjątkiem głównie Islandii i Turcji (gdzie struktura ludności była podobna do tej w Irlandii): w tych dwóch państwach wysoki był odsetek najmłodszej grupy wiekowej (odpowiednio 19,3 % i 23,6 %), zaś osoby w wieku 65 lat i starsze miały stosunkowo niski udział w całkowitej liczbie ludności (odpowiednio 14,1 % i 8,5 %). Albania i Macedonia Północna również miały stosunkowo niski udział osób w wieku 65 lat i starszych (odpowiednio 13,6 % i 13,7 %). Tendencja starzenia się społeczeństwa jest jednak widoczna również w tych państwach (zob. wykres 1).

Wykres 1: Wzrost odsetka ludności w wieku 65 i więcej lat w latach 2008–2018
(punkty procentowe)
Źródło: Eurostat (demo_pjanind)

Mediana wieku jest najwyższa we Włoszech

Mediana wieku ludności UE-28 wzrasta i na dzień 1 stycznia 2018 r. wyniosła 43,1 lat (zob. wykres 2). Oznacza to, że połowa ludności UE-28 miała więcej niż 43,1 lat, a połowa była młodsza. Wśród państw członkowskich UE mediana wieku wahała się w przedziale od 37,3 lat w Irlandii do 46,3 lat we Włoszech, co potwierdza strukturę ludności odnotowaną w każdym z tych dwóch państw członkowskich (w pierwszym stosunkowo młoda, w drugim starsza ludność). Mediana wieku odnotowana w państwach EFTA i krajach kandydujących w 2018 r. była niższa od poziomu UE-28, z wyjątkiem Liechtensteinu (44,0 lata) i Serbii (43,5 lat).

Wykres 2: Mediana wieku ludności w latach 2008–2018
(lata)
Źródło: Eurostat (demo_pjanind)

Mediana wieku w UE-28 wzrosła o 2,7 lat (średnio o 0,3 roku w skali roku) w latach 2008–2018, z 40,4 lat do 43,1 lat. Jej wzrost zaobserwowano we wszystkich państwach członkowskich UE, przy czym w Portugalii, Hiszpanii, Grecji i na Litwie był to wzrost o co najmniej 4,0 lata. Wyjątkiem była Szwecja, w której mediana wieku utrzymała się na stabilnym poziomie (40,6 lat). W Albanii zaobserwowano największy przyrost mediany wieku w ciągu ostatnich 10 lat: wzrosła o 18,8 % (lub o 5,7 lat, z 30,4 lat w 2008 r. do 36,1 r. w 2018 r.) (zob. wykres 2).

Na każdą osobę w wieku 65 lat lub więcej przypada nieco więcej niż trzy osoby w wieku produkcyjnym

Współczynniki obciążenia demograficznego mogą być użyte do badania poziomu wsparcia udzielanego przez ludność w wieku produkcyjnym osobom młodszym lub starszym. Odsetek ten wyraża się względną wielkością ludności młodszej lub starszej w stosunku do ludności w wieku produkcyjnym. Na dzień 1 stycznia 2018 r. współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi dla UE-28 wynosił 30,5 % (zob. tablica 2); oznacza to, że na każdą osobę w wieku 65 lat lub więcej przypadały zaledwie ponad trzy osoby w wieku produkcyjnym. Współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi w poszczególnych państwach członkowskich UE był na niskim poziomie 20,6 % w Luksemburgu i 21,2 % w Irlandii, co oznaczało, że średnio na każdą osobę w wieku 65 lat lub więcej przypadało blisko pięć osób w wieku produkcyjnym, natomiast jego najwyższe poziomy wynosiły 35,2 % we Włoszech, 34,2 % w Finlandii i 34,1 % w Grecji, co oznaczało, że średnio na każdą osobę w wieku 65 lat lub więcej przypadały mniej niż trzy osoby w wieku produkcyjnym.

Tablica 2: Wskaźniki struktury wiekowej ludności na dzień 1 stycznia 2018 r.
(%)
Źródło: Eurostat (demo_pjanind)

Zestawienie odsetka osób w wieku młodym i emerytalnym daje całkowity współczynnik obciążenia demograficznego (liczony jako odsetek młodych i starszych osób w wieku nieprodukcyjnym w stosunku do ludności uznanej za będącą w wieku produkcyjnym, tj. w wieku 15–64 lata). W 2018 r. w UE-28 wyniósł on 54,6 %, co oznacza, że na każdą osobę utrzymywaną przypadały w przybliżeniu dwie osoby w wieku produkcyjnym. W 2018 r. najniższy całkowity współczynnik obciążenia demograficznego wśród państw członkowskich UE odnotowano w Luksemburgu (43,8 %), zaś najwyższy we Francji (60,7 %).

Zarówno w przypadku współczynnika obciążenia demograficznego osobami starszymi, jak i w przypadku całkowitego współczynnika obciążenia demograficznego w UE-28 obserwuje się ogólną tendencję wzrostową. W ciągu ostatniego dziesięciolecia współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi zwiększył się o 5,0 punktów procentowych (o 19,6 % poprzedniej wartości) – z 25,5 % w 2008 r. do 30,5 % w 2018 r. – natomiast całkowity współczynnik obciążenia demograficznego w tym samym okresie zwiększył się o 5,6 punktów procentowych (o 11,4 % poprzedniej wartości – z 49,0 % w 2008 r. do 54,6 % w 2018 r.).

Tendencje dotyczące starzenia się społeczeństwa w UE w przeszłości i w przyszłości

Starzenie się społeczeństwa jest tendencją długoterminową, która w Europie rozpoczęła się kilkadziesiąt lat temu. Tendencja ta jest widoczna w przekształceniach struktury wiekowej ludności i znajduje odzwierciedlenie w coraz większym udziale osób starszych w połączeniu z malejącym udziałem osób w wieku produkcyjnym w całkowitej liczbie ludności.

Piramidy ludności (zob. wykresy 3 i 4) pokazują rozkład populacji według płci i pięcioletnich grup wiekowych. Każdy pasek odpowiada udziałowi danej płci i grupy wiekowej w całkowitej liczbie ludności (łącznie mężczyźni i kobiety). Piramida ludności UE-28 na dzień 1 stycznia 2018 r. jest wąska na dole i upodabnia się do równoległoboku ze względu na kohorty powojennego wyżu demograficznego wynikające z wysokiego współczynnika dzietności w kilku europejskich państwach w połowie lat 1960-tych (zwanego „powojennym wyżem demograficznym”). To pokolenie powojennego wyżu demograficznego nadal stanowi dużą część ludności w wieku produkcyjnym. Pierwsza z tych dużych kohort urodzona na przestrzeni 20–30 lat obecnie dochodzi do wieku emerytalnego, co ilustruje porównanie z piramidą ludności z 2003 r. Wypukłość odzwierciedlająca „powojenny wyż demograficzny” porusza się w górę piramidy ludności, natomiast dolna część odpowiadająca ludności w wieku produkcyjnym i podstawa stają się węższe, co przedstawiono na wykresie 3.

Wykres 3: Piramidy ludności UE-28 w 2003 r. i 2018 r.
(% całkowitej liczby ludności)
Źródło: Eurostat (demo_pjangroup)

Odsetek ludności w wieku 65 i więcej lat wzrasta we wszystkich państwach członkowskich UE, państwach EFTA i krajach kandydujących. Wzrost w ciągu ostatniego dziesięciolecia wynosi od 4,9 punktu procentowego na Malcie i w Finlandii oraz 4,6 punktu procentowego w Czechach do 1,3 punktu procentowego w Niemczech oraz 0,3 punktu procentowego w Luksemburgu. W ciągu ostatniej dekady (2008–2018) dla całej UE-28 odnotowano wzrost o 2,6 punktu procentowego (zob. wykres 1). Z drugiej strony odsetek ludności w wieku poniżej 15 lat w populacji UE-28 spadł o 0,2 punktu procentowego (zob. tablica 1).

Wzrost względnego udziału osób starszych można wytłumaczyć wydłużonym przeciętnym trwaniem życia; wzorzec ten był widoczny przez kilka dziesięcioleci wraz ze wzrostem średniego dalszego trwania życia (zob. statystyki dotyczące umieralności i średniego dalszego trwania życia); Zmiany te często określa się jako „starzenie się na szczycie” piramidy ludności.

Z drugiej strony utrzymujące się niskie poziomy dzietności na przestrzeni wielu lat przyczyniły się do starzenia się społeczeństwa, a mniejsza liczba urodzeń doprowadziła do spadku udziału młodych ludzi w całkowitej liczbie ludności (zob. statystyki dotyczące dzietności). Proces ten jest zwany „starzeniem się na dnie” piramidy ludności i jest widoczny w zwężającej się podstawie piramid ludności UE-28 w latach 2003–2018.

W ramach podejmowanych prób analizy tendencji w zakresie starzenia się społeczeństwa w przyszłości Eurostat sporządził najnowszy zbiór prognoz liczby ludności na lata 2018–2100. Prognozowana liczba ludności UE-28 osiągnie poziom maksymalny 525,0 miliona około 2040 r., a później nastąpi stopniowy spadek do 492,9 miliona do roku 2100.

Porównanie piramid wiekowych za lata 2018 i 2100 (zob. wykres 4) wskazuje na prognozę dalszego starzenia się ludności UE-28. W nadchodzących dziesięcioleciach duża część pokolenia powojennego wyżu demograficznego przejdzie do grupy osób starszych. Do 2100 r. piramida przyjmie jednak bardziej kształt bloku, ulegając znacznemu zwężeniu w połowie piramidy (w okolicach wieku 45–54 lata).

Wykres 4: Piramidy ludności UE-28 w 2018 r. i 2100 r.
(% całkowitej liczby ludności)
Źródło: Eurostat (demo_pjangroup) i (proj_18np)

Kolejnym aspektem starzenia się społeczeństwa jest postępujące starzenie się samej starszej części ludności, gdyż relatywna liczebność osób bardzo starych rośnie w szybszym tempie niż jakikolwiek inny segment wiekowy ludności UE. Przewiduje się, że odsetek osób w wieku 80 lat lub starszych w stosunku do liczby ludności UE-28 wzrośnie dwa i pół razy w okresie od 2018 do 2100 r., z 5,6 % do 14,6 % (zob. wykres 5).

Wykres 5: Struktura wiekowa ludności w podziale na główne grupy wiekowe, UE-28, lata 2018–2100
(% całkowitej liczby ludności)
Źródło: Eurostat (demo_pjanind) i (proj_18ndbi)

W latach 2018–2100 odsetek ludności w wieku produkcyjnym będzie spadał do roku 2100, a osoby starsze będą prawdopodobnie stanowiły rosnący udział ogółu ludności. Do 2100 r. odsetek osób w wieku 65 lat i starszych wzrośnie do 31,3 % ogółu ludności UE-28, w porównaniu z 19,8 % w 2018 r. Prognozuje się, że w wyniku przesunięcia ludności między grupami wiekowymi współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi w UE-28 ulegnie niemalże podwojeniu z 30,5 % w 2018 r. do 57,3 % do 2100 r., a całkowity współczynnik obciążenia demograficznego wzrośnie z 54,6 % w 2018 r. do 82,9 % do 2100 r. (zob. wykres 6). Oczekuje się, że mediana wieku wzrośnie o 5,4 lat, z 43,3 lat w 2018 r. do 48,7 lat w 2100 r.

Wykres 6: Prognozowany całkowity współczynnik obciążenia demograficznego i współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi, UE-28, lata 2018–2100
(%)
Źródło: Eurostat (demo_pjanind) i (proj_18ndbi)

Dane źródłowe tablic i wykresów

Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa: tablice i wykresy (w jęz. angielskim)

Źródła danych

Eurostat gromadzi dane od państw członkowskich UE i innych państw uczestniczących w procesie gromadzenia danych demograficznych dotyczących ludności, począwszy od 1 stycznia każdego roku. Zalecaną definicją jest „ludność zamieszkująca w miejscu zwykłego pobytu”, która obejmuje liczbę mieszkańców danego obszaru na dzień 1 stycznia analizowanego roku (lub, w niektórych przypadkach, na dzień 31 grudnia poprzedzającego roku). Zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami Organizacji Narodów Zjednoczonych określenie „miejsca zwykłego pobytu” opiera się na dwunastomiesięcznym okresie odniesienia, innymi słowy, osoby nim objęte powinny mieszkać w swoim miejscu zwykłego pobytu przez nieprzerwany okres co najmniej 12 miesięcy poprzedzający dzień odniesienia lub przybyć do swojego miejsca zwykłego pobytu w ciągu 12 miesięcy poprzedzających dzień odniesienia z zamiarem pozostania tam przez co najmniej jeden rok. Państwa mogą jednak przekazywać Eurostatowi dane dotyczące liczby ludności w oparciu o dane z ostatniego spisu ludności, skorygowane o elementy przyrostu ludności, które zostały przedstawione od ostatniego spisu ludności, lub też dane dotyczące liczby ludności w oparciu o zarejestrowaną/legalną liczbę ludności.

Spis ludności i mieszkań został przeprowadzony we wszystkich państwach członkowskich UE, państwach EFTA i krajach kandydujących do UE w 2011 r. Państwa zazwyczaj dokonują zmian swoich rocznych szacunków dotyczących ludności w momencie udostępnienia wyników spisu ludności i mieszkań. Szacunki dotyczące liczby ludności w oparciu o wyniki spisu ludności mogą powodować przerwy w szeregach danych dotyczących wielkości i struktury ludności.

Eurostat dostarcza informacje w odniesieniu do szerokiego zakresu danych demograficznych. Dane dotyczące ludności obejmują zestawienia w podziale ze względu na szereg cech, takich jak wiek, płeć, stan cywilny i poziom wykształcenia.

Co trzy lata Eurostat sporządza prognozy liczby ludności na poziomie krajowym. Prognozy te są hipotetycznymi scenariuszami, które mają na celu przekazanie informacji o prawdopodobnej wielkości i strukturze wiekowej ludności w przyszłości w oparciu o założenia przyszłych trendów w zakresie dzietności, średniego dalszego trwania życia oraz migracji.

Kontekst

Sporządzane przez Eurostat prognozy ludności są wykorzystywane przez Komisję Europejską do analizowania prawdopodobnych skutków starzenia się społeczeństwa w odniesieniu do wydatków publicznych. Zwiększenie wydatków socjalnych związanych ze starzeniem się społeczeństwa, w formie emerytur, opieki zdrowotnej oraz instytucjonalnej lub prywatnej opieki (zdrowotnej), doprowadzi do większych obciążeń ponoszonych przez ludność w wieku produkcyjnym.

W szeregu ważnych polityk, w szczególności w dziedzinach społecznych i gospodarczych, wykorzystuje się dane demograficzne na potrzeby planowania, programów monitorowania i oceny; przykładami są tu starzenie się społeczeństwa i możliwe tego skutki dla stabilności finansów publicznych i świadczeń opieki socjalnej bądź wpływ zmian demograficznych na kwestie gospodarcze i społeczne.