Archive:Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa

Dane z maja 2018 r.

Planowana aktualizacja artykułu: październik 2019 r.

Highlights

W 2017 r. blisko jedna piąta (19 %) ludności UE miała co najmniej 65 lat.

Do 2080 r. odsetek osób w wieku co najmniej 80 lat zwiększy się ponad dwukrotnie i sięgnie 13 % ogółu ludności.

Increase in the share of the population aged 65 years or over between 2007 and 2017

W poniższym artykule przeanalizowano skutki starzenia się społeczeństwa w Unii Europejskiej (UE), które w najbliższych dziesięcioleciach będzie miało duże znaczenie. Stale niskie współczynniki urodzeń oraz dłuższe średnie trwanie życie zmieniają strukturę wiekową UE-28; najważniejszą zmianą będzie prawdopodobnie wyraźne przekształcenie w znacznie starszą strukturę ludności, co już jest widoczne w kilku państwach członkowskich UE.

W rezultacie w państwach UE-28 maleje odsetek osób w wieku produkcyjnym, a wzrasta relatywna liczebność osób na emeryturze. Odsetek osób starszych w całkowitej liczbie ludności znacząco wzrośnie w nadchodzących dziesięcioleciach, gdy większy odsetek pokolenia powojennego wyżu demograficznego osiągnie wiek emerytalny. To z kolei doprowadzi do zwiększonego obciążenia osób w wieku produkcyjnym wydatkami socjalnymi wymaganymi przez starzejącą się ludność w odniesieniu do szeregu powiązanych usług.

Full article

Stale wzrasta odsetek osób w starszym wieku

Szacowana liczba ludności UE-28 na dzień 1 stycznia 2017 r. wynosiła 511,5 miliona. Młodzi ludzie (0–14 lat) stanowili 15,6 % ludności UE-28 (zob. tablica 1), a osoby uznawane za osoby w wieku produkcyjnym (15–64 lata) stanowiły 64,9 % ludności. Odsetek osób starszych (w wieku 65 i więcej lat) wynosił 19,4 % (wzrost o 0,2 punkty procentowe w porównaniu z poprzednim rokiem oraz wzrost o 2,4 punkty procentowe w porównaniu z okresem sprzed 10 lat).

Wśród państw członkowskich UE najwyższy udział młodych ludzi w całkowitej liczbie ludności w 2017 r. odnotowano w Irlandii (21,1 %), natomiast najniższy – w Niemczech (13,4 %). Jeżeli chodzi o udział osób w wieku 65 lat lub starszych w całkowitej liczbie ludności, najwyższe odsetki zanotowały Włochy (22,3 %), Grecja (21,5 %) i Niemcy (21,2 %), natomiast najniższy odsetek miała Irlandia (13,5 %).

Tablica 1: Struktura wiekowa ludności w podziale na główne grupy wiekowe, 2007 i 2017 r.
(% ludności ogółem)
źródło: Eurostat (demo_pjanind)

Struktura ludności państw EFTA i krajów kandydujących była podobna do tej zaobserwowanej w UE, z wyjątkiem głównie Turcji i Islandii (gdzie struktura ludności była podobna do tej w Irlandii): w tych dwóch państwach wysoki był odsetek najmłodszej grupy wiekowej (odpowiednio (23,7 % i 19,7 %), zaś osoby w wieku 65 lat i starsze miały stosunkowo niski udział w całkowitej liczbie ludności (odpowiednio 8,3 % i 14,0 %). Albania i była jugosłowiańska republika Macedonii również miały stosunkowo niski udział osób w wieku 65 lat i starszych (odpowiednio 13,1 % i 13,3 %). Tendencja starzenia się społeczeństwa jest jednak widoczna również w tych państwach.

Wykres 1: Wzrost odsetka ludności w wieku 65 i więcej lat w latach 2007–2017
(w punktach procentowych)
źródło: Eurostat (demo_pjanind)

Mediana wieku jest najwyższa w Niemczech i we Włoszech

Mediana wieku ludności UE-28 na dzień 1 stycznia 2017 r. wyniosła 42,8 lat (zob. wykres 2). Oznacza to, że połowa ludności UE-28 miała więcej niż 42,8 lat, a połowa była młodsza. Wśród państw członkowskich UE mediana wieku wahała się w przedziale od 36,9 lat w Irlandii do 45,9 lat w Niemczech i we Włoszech, co potwierdza strukturę ludności odnotowaną w tych państwach. Mediana wieku w 2017 r. w Islandii (36,3 lat) oraz w Albanii (35,6 lat) i Turcji (31,4 lat) była niższa niż w jakimkolwiek państwie członkowskim UE. W Albanii zaobserwowano największy przyrost mediany wieku w przeciągu ostatnich 10 lat: wzrosła o 23,2 % (lub o 6,7 lat, z 28,9 lat w 2007 r. do 35,6 r. w 2017 r.).

Wykres 2: Mediana wieku ludności, 2007–2017
(w latach)
źródło: Eurostat (demo_pjanind)

W latach 2002–2017 mediana wieku w UE-28 wzrosła o 4,2 lat (średnio o 0,3 roku w skali roku), z 38,6 lat do 42,8 lat (zob. wykres 3). W latach 2007–2017 mediana wieku wzrosła we wszystkich państwach członkowskich UE, przy czym wzrost ten wyniósł 4,0 lata lub więcej w Rumunii, Portugalii, Grecji, Hiszpanii i na Litwie. (zob. wykres 2).

Wykres 3: Mediana wieku ludności UE-28, 2002–2017
(w latach)
źródło: Eurostat (demo_pjanind)

Na każdą osobę w wieku 65 lat lub więcej przypada nieco więcej niż trzy osoby w wieku produkcyjnym

Współczynniki obciążenia demograficznego mogą być użyte do badania poziomu wsparcia udzielanego przez ludność w wieku produkcyjnym osobom młodszym lub starszym. Odsetek ten wyraża się względną wielkością ludności młodszej lub starszej w stosunku do ludności w wieku produkcyjnym. Współczynnik obciążenia demograficznego w UE-28 wyniósł 29,9 % na dzień 1 stycznia 2017 r. (zob. tablica 2); oznacza to, że na każdą osobę w wieku 65 lat lub więcej przypadały zaledwie ponad trzy osoby w wieku produkcyjnym. Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym w poszczególnych państwach członkowskich UE mieścił się w przedziale od najniższego poziomu 20,5 % w Luksemburgu i 20,7 % w Irlandii do najwyższych wartości 34,8 % we Włoszech, 33,6 % w Grecji i 33,2 % w Finlandii, co oznaczało, że średnio na każdą osobę w wieku 65 lat lub więcej przypadały około trzy osoby w wieku produkcyjnym.

Tablica 2: Wskaźniki struktury wiekowej ludności na dzień 1 stycznia 2017 r.
(%)
źródło: Eurostat (demo_pjanind)

Połączenie współczynnika obciążenia demograficznego dziećmi i współczynnika obciążenia demograficznego osobami starszymi daje całkowity współczynnik obciążenia demograficznego (liczony jako odsetek młodych i starszych osób w wieku nieprodukcyjnym w stosunku do ludności uznanej za będącą w wieku produkcyjnym, tj. w wieku 15–64 lata), który w 2017 r. w UE-28 wyniósł 53,9 %, co oznacza, że na każdą osobę utrzymywaną przypadały w przybliżeniu dwie osoby w wieku produkcyjnym. W 2016 r. najniższy całkowity współczynnik obciążenia demograficznego wśród państw członkowskich UE odnotowano na Słowacji (43,8 %), zaś najwyższy we Francji (60,0 %).

Zarówno w przypadku współczynnika obciążenia demograficznego ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym, jak i w przypadku całkowitego współczynnika obciążenia demograficznego w UE-28 obserwuje się ogólną tendencję wzrostową. W ciągu ostatniego dziesięciolecia współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi zwiększył się o 4,7 punktów procentowych (o 18,7 % poprzedniej wartości) – z 25,2 % w 2007 r. do 29,9 % w 2017 r. – natomiast całkowity współczynnik obciążenia demograficznego zwiększył się o 5 punktów procentowych (o 10,2 % poprzedniej wartości) – z 48,9 % w 2007 r. do 53,9 % w 2017 r.).

Tendencje dotyczące starzenia się społeczeństwa w UE w przeszłości i w przyszłości

Starzenie się społeczeństwa jest tendencją długoterminową, która w Europie rozpoczęła się kilkadziesiąt lat temu. Tendencja ta jest widoczna w przekształceniach struktury wiekowej ludności i znajduje odzwierciedlenie w coraz większym udziale osób starszych w połączeniu z malejącym udziałem osób w wieku produkcyjnym w całkowitej liczbie ludności.

Piramidy ludności (zob. wykresy 4 i 5) pokazują rozkład populacji według płci i pięcioletnich grup wiekowych. Każdy pasek odpowiada udziałowi danej płci i grupy wiekowej w całkowitej liczbie ludności (łącznie mężczyźni i kobiety). Piramida ludności UE-28 na dzień 1 stycznia 2017 r. jest wąska na dole i upodabnia się do równoległoboku ze względu na kohorty powojennego wyżu demograficznego wynikające z wysokiego współczynnika płodności w kilku europejskich państwach w połowie lat 1960-tych (zwanego „powojennym wyżem demograficznym”). To pokolenie powojennego wyżu demograficznego nadal stanowi dużą część ludności w wieku produkcyjnym. Pierwsza z tych dużych kohort urodzona na przestrzeni 20–30 lat obecnie dochodzi do wieku emerytalnego, co ilustruje porównanie z piramidą ludności z 2002 r. Wypukłość odzwierciedlająca „powojenny wyż demograficzny” porusza się w górę piramidy ludności, natomiast dolna część odpowiadająca ludności w wieku produkcyjnym i podstawa stają się węższe, co przedstawiono na wykresie 4.

Wykres 4: Piramidy ludności, UE-28, 2002 i 2017 r.
(% ludności ogółem)
źródło: Eurostat (demo_pjangroup)

Odsetek ludności w wieku 65 i więcej lat wzrasta we wszystkich państwach członkowskich UE, państwach EFTA i krajach kandydujących. Wzrost w ciągu ostatniego dziesięciolecia wynosi od 4,9 punktu procentowego na Malcie i 4,4 punktu procentowego w Finlandii do 1,4 punktu procentowego w Belgii i Niemczech oraz 0,1 punktu procentowego w Luksemburgu. W ciągu ostatniej dekady (2007–2017) dla całej UE-28 odnotowano wzrost o 2,4 punktu procentowego (zob. wykres 1). Z drugiej strony odsetek ludności w wieku poniżej 15 lat w populacji UE-28 spadł o 0,3 punktu procentowego.

Wzrost względnego udziału osób starszych można wytłumaczyć wydłużonym średnim trwaniem życia; wzorzec ten był widoczny przez kilka dziesięcioleci wraz ze wzrostem średniego dalszego trwania życia (zob. statystyki dotyczące umieralności i średniego dalszego trwania życia). Zmiany te często określa się jako „starzenie się na szczycie” piramidy ludności.

Z drugiej strony utrzymujące się niskie współczynniki dzietności na przestrzeni wielu lat przyczyniły się do starzenia się społeczeństwa, a mniejsza liczba urodzeń doprowadziła do spadku udziału młodych ludzi w całkowitej liczbie ludności (zob. statystyki dotyczące dzietności). Proces ten jest zwany „starzeniem się na dnie” piramidy ludności i jest widoczny w zwężającej się podstawie piramid ludności UE-28 w latach 2002–2017.

W ramach prób analizy tendencji w zakresie starzenia się społeczeństwa w przyszłości Eurostat opracował najnowszy zbiór prognoz liczby ludności (EUROPOP2015) na lata 2015–2080. Zgodnie z EUROPOP2015 prognozowana liczba ludności UE-28 osiągnie poziom maksymalny 528,6 miliona około 2050 r., a później nastąpi stopniowy spadek do 518,8 miliona do roku 2080.

Porównanie piramid wiekowych za lata 2017 i 2080 (zob. wykres 5) wskazuje na prognozę dalszego starzenia się ludności UE-28. W nadchodzących dziesięcioleciach duża część pokolenia powojennego wyżu demograficznego przejdzie do grupy osób starszych. Do 2080 r. piramida przyjmie jednak bardziej kształt bloku, ulegając znacznemu zwężeniu w połowie piramidy (w okolicach wieku 45–54 lata).

Wykres 5: Piramidy ludności, UE-28, 2017 i 2080 r.
(% ludności ogółem)
źródło: Eurostat (demo_pjangroup) i (proj_15npms)

Kolejnym aspektem starzenia się społeczeństwa jest postępujące starzenie się samej starszej części ludności, gdyż relatywna liczebność osób bardzo starych rośnie w szybszym tempie niż jakikolwiek inny segment wiekowy ludności UE. Przewiduje się, że odsetek osób w wieku 80 lat lub starszych w stosunku do liczby ludności UE-28 wzrośnie ponad dwukrotnie w okresie od 2017 do 2080 r., z 5,5 % do 12,7 % (zob. wykres 6).

Wykres 6: Struktura wiekowa ludności w podziale na główne grupy wiekowe, UE-28, 2007–2080
(% ludności ogółem)
źródło: Eurostat (demo_pjangroup) i (proj_15ndbims)

W latach 2017–2080 odsetek ludności w wieku produkcyjnym będzie stopniowo spadał do roku 2050, po czym nieco się ustabilizuje, a osoby starsze będą prawdopodobnie stanowiły rosnący udział ogółu ludności. Do 2080 r. odsetek osób w wieku 65 lat i starszych wzrośnie do 29,1 % ogółu ludności UE-28, w porównaniu z 19,4 % w 2017 r. Prognozuje się, że w wyniku przesunięcia ludności między grupami wiekowymi współczynnik obciążenia demograficznego ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym w UE-28 ulegnie niemalże podwojeniu z 29,9 % w 2017 r. do 52,3 % do 2080 r. (zob. wykres 7). Prognozuje się, że całkowity współczynnik obciążenia demograficznego wzrośnie z 53,9 % w 2017 r. do 79,7 % do roku 2080.

Wykres 7: Prognozowany współczynnik obciążenia demograficznego ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym, UE-28, lata 2017–2080
(%)
źródło: Eurostat (demo_pjanind) i (proj_15ndbims)

Źródła danych tablic i wykresów

Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa: tablice i wykresy

Źródła danych

Eurostat gromadzi dane od państw członkowskich UE i innych państw uczestniczących w procesie gromadzenia danych demograficznych dotyczących ludności, począwszy od 1 stycznia każdego roku. Zalecaną definicją jest „ludność zamieszkująca w miejscu zwykłego pobytu”, która obejmuje liczbę mieszkańców danego obszaru na dzień 1 stycznia analizowanego roku (lub, w niektórych przypadkach, na dzień 31 grudnia poprzedzającego roku). Zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami Organizacji Narodów Zjednoczonych określenie „miejsca zwykłego pobytu” opiera się na dwunastomiesięcznym okresie odniesienia, innymi słowy, osoby nim objęte powinny mieszkać w swoim miejscu zwykłego pobytu przez nieprzerwany okres co najmniej 12 miesięcy poprzedzający dzień odniesienia lub przybyć do swojego miejsca zwykłego pobytu w ciągu 12 miesięcy poprzedzających dzień odniesienia z zamiarem pozostania tam przez co najmniej jeden rok. Państwa mogą jednak przekazywać Eurostatowi dane dotyczące liczby ludności w oparciu o dane z ostatniego spisu ludności, skorygowane o elementy przyrostu ludności, które zostały przedstawione od ostatniego spisu ludności, lub też dane dotyczące liczby ludności w oparciu o zarejestrowaną/legalną liczbę ludności.

Spis ludności i mieszkań został przeprowadzony we wszystkich państwach członkowskich UE, państwach EFTA i krajach kandydujących do UE w 2011 r. Państwa zazwyczaj dokonują zmian swoich rocznych szacunków dotyczących ludności w momencie udostępnienia wyników spisu ludności i mieszkań. Szacunki dotyczące liczby ludności w oparciu o wyniki spisu ludności mogą powodować przerwy w szeregach danych dotyczących wielkości i struktury ludności.

Eurostat dostarcza informacje w odniesieniu do szerokiego zakresu danych demograficznych. Dane dotyczące ludności obejmują zestawienia w podziale ze względu na szereg cech, takich jak wiek, płeć, stan cywilny i poziom wykształcenia.

Co trzy lata Eurostat sporządza prognozy liczby ludności na poziomie krajowym. Prognozy te są hipotetycznymi scenariuszami, które mają na celu przekazanie informacji o prawdopodobnej wielkości i strukturze wiekowej ludności w przyszłości w oparciu o założenia przyszłych trendów w zakresie dzietności, średniego dalszego trwania życia oraz migracji; ostatnią prognozą była EUROPOP2015.

Kontekst

Sporządzane przez Eurostat prognozy ludności są wykorzystywane przez Komisję Europejską do analizowania prawdopodobnych skutków starzenia się społeczeństwa w odniesieniu do wydatków publicznych. Zwiększenie wydatków socjalnych związanych ze starzeniem się społeczeństwa, w formie emerytur, opieki zdrowotnej oraz instytucjonalnej lub prywatnej opieki (zdrowotnej), doprowadzi do większych obciążeń ponoszonych przez ludność w wieku produkcyjnym.

W szeregu ważnych polityk, w szczególności w dziedzinach społecznych i gospodarczych, wykorzystuje się dane demograficzne na potrzeby planowania, programów monitorowania i oceny; przykładami są tu starzenie się społeczeństwa i możliwe tego skutki dla stabilności finansów publicznych i świadczeń opieki socjalnej bądź wpływ zmian demograficznych na kwestie gospodarcze i społeczne.