Archive:Produkcja i import energii

Dane z lipca 2016 r. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, główne tabele i baza danych. Planowana aktualizacja artykułu: wrzesień 2017 r.

Tablica 1: Produkcja energii, lata 2004 i 2014
(w milionach ton oleju ekwiwalentnego)
źródło: Eurostat (nrg_100a)

Wykres 1: Produkcja energii pierwotnej, UE-28, 2014 r.
(% całkowitej ilości, w tonach oleju ekwiwalentnego)
źródło: Eurostat (nrg_100a) i (nrg_107a)

Wykres 2: Kształtowanie się produkcji energii pierwotnej
(wg rodzaju paliwa), UE-28, lata 2004–2014
(2004 = 100, w tonach oleju ekwiwalentego)
źródło: Eurostat (nrg_100a)

Tablica 2: Import netto energii pierwotnej, lata 2004–2014
źródło: Eurostat (nrg_100a) i (demo_pjan)

Tablica 3: Główne miejsca pochodzenia importowanej energii pierwotnej, UE-28, lata 2004–2014
(% importu spoza UE-28)
źródło: Eurostat (nrg_122a), (nrg_123a) i (nrg_124a)

Wykres 3: Wskaźnik zależności energetycznej, UE-28, lata 2004-2014
(% importu netto w zużyciu krajowym brutto i zapasach, w tonach oleju ekwiwalentnego)
źródło: Eurostat (nrg_100a), (nrg_102a) i (nrg_103a)

Wykres 4: Wskaźnik zależności energetycznej – wszystkie produkty, 2014 r.
(% importu netto w zużyciu krajowym brutto i zapasach, w tonach oleju ekwiwalentnego)
źródło: Eurostat (tsdcc310)

Zależność Unii Europejskiej (UE) od importu energii, w szczególności ropy naftowej, a w ostatnim okresie także gazu, jest przyczyną obaw wyrażanych w związku z polityką energetyczną, dotyczących bezpieczeństwa dostaw energii. Prezentowany artykuł dotyczy produkcji energii pierwotnej w UE oraz rosnącego uzależnienia UE od importu energii z państw nienależących do Unii, spowodowanego niedoborem produkcji w stosunku do zużycia. W 2014 r. ponad połowa (53,5 %) krajowego zużycia energii brutto w UE-28 pochodziła z importu.

Główne ustalenia statystyczne

Produkcja energii pierwotnej

W 2014 r. produkcja energii pierwotnej w UE-28 wyniosła łącznie 771 mln ton oleju ekwiwalentnego (Mtoe). Stanowiło to kontynuację ogólnej tendencji spadkowej, którą można było zaobserwować w ostatnich latach, przy czym wyjątek stanowił 2010 r., kiedy to produkcja ponownie wzrosła po stosunkowo znacznym spadku produkcji energii w 2009 r. podczas kryzysu finansowego i gospodarczego. Biorąc pod uwagę dłuższy okres, produkcja energii pierwotnej w 2014 r. w UE-28 była jednak o 17,3 % niższa niż dziesięć lat wcześniej. Ogólnie tendencję spadkową produkcji energii pierwotnej UE-28 można przynajmniej częściowo przypisać wyczerpywaniu się dostaw surowców lub uznaniu przez producentów, że eksploatacja ograniczonych zasobów jest nieopłacalna.

W 2014 r. najwyższy poziom produkcji energii pierwotnej wśród państw członkowskich UE odnotowano we Francji – 17,6 % całkowitej produkcji w UE-28, a następnie w Niemczech – 15,6 % i w Zjednoczonym Królestwie – 14,0 %. W porównaniu z sytuacją sprzed dekady największą zmianę stanowił spadek udziału Zjednoczonego Królestwa z poziomu 24,1 % — zob. tablica 1. Poza Zjednoczonym Królestwem jedynymi państwami członkowskimi, których udział w produkcji również zmniejszył się w tym okresie, były Dania (-1,3 punktu procentowego) i Litwa (-0,4 punktu procentowego). Nie zmienił się natomiast udział Grecji, Cypru i Malty.

W wartościach bezwzględnych połowa państw członkowskich UE odnotowała wzrost poziomu produkcji energii pierwotnej w okresie 10 lat do 2014 r. Największy wzrost produkcji miał miejsce we Włoszech (7,6 Mtoe), natomiast Hiszpania, Finlandia, Austria, Portugalia i Estonia zgłosiły wzrost w przedziale 2,0–2,5 Mtoe. Z drugiej strony produkcja energii pierwotnej w Zjednoczonym Królestwie spadła o 116,7 Mtoe, a ponadto jeszcze tylko Niemcy (-16.9 Mtoe), Dania (-15.1 Mtoe) i Polska (-11.2 Mtoe) odnotowały spadki poziomu produkcji przekraczające 10,0 Mtoe.

W 2014 r. energia pierwotna produkowana w UE-28 pochodziła z różnych źródeł, z czego najważniejsza pod względem udziału była energia jądrowa (29,4 % całkowitej produkcji). Paliwo jądrowe miało szczególnie duże znaczenie we Francji, gdzie z tego źródła pochodziło ponad cztery piąte (82,8 %) krajowej produkcji energii pierwotnej, natomiast w Belgii udział ten wyniósł prawie trzy czwarte (71,2 %), a na Słowacji blisko dwie trzecie (64,1 %). W pozostałych państwach udział energii jądrowej w produkcji energii pierwotnej wyniósł mniej niż połowę, przy czym 14 państw członkowskich UE w ogóle nie korzystało z energii jądrowej. Rząd Niemiec zapowiedział, że planuje zamknąć wszystkie reaktory jądrowe do 2022 r.

W 2014 r. blisko jedna czwarta (25,5 %) całkowitej produkcji energii pierwotnej w UE-28 pochodziła z odnawialnych źródeł energii, natomiast udział paliw stałych (19,4 %, głównie węgla) wyniósł prawie jedną piątą, a gazu ziemnego nieco mniej (15,2 %). Ropa naftowa (9,1 %) była jedynym pozostałym znaczącym źródłem produkcji energii pierwotnej (zob. wykres 1).

Wzrost produkcji energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych był większy niż w przypadku wszystkich pozostałych rodzajów energii; wzrost ten utrzymywał się na stosunkowo jednolitym poziomie w latach 2004–2014, przy czym w 2011 r. odnotowano niewielki spadek produkcji (zob. wykres 2). Podczas tego okresu 10 lat produkcja energii ze źródeł odnawialnych wzrosła w sumie o 73,1 %. Z drugiej strony poziomy produkcji energii pierwotnej z pozostałych źródeł spadły w tym okresie, przy czym największe spadki odnotowano w przypadku ropy naftowej (-52,0 %), gazu ziemnego (-42,9 %) i paliw stałych (-25,5 %), a nieco mniejsze w przypadku energii jądrowej (-13,1 %).

Import

Malejąca produkcja energii pierwotnej z użyciem węgla kamiennego, węgla brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego, a w ostatnim okresie energii jądrowej, skutkuje sytuacją, w której zaspokojenie popytu UE jest w coraz większym stopniu uzależnione od importu energii pierwotnej, choć sytuacja ta ustabilizowała się w następstwie kryzysu finansowego i gospodarczego. W 2014 r. import energii pierwotnej przez państwa UE-28 wynosił o około 881 Mtoe więcej niż jej eksport. Największymi importerami netto energii pierwotnej były zasadniczo państwa członkowskie UE o największej liczbie ludności, z wyjątkiem Polski (gdzie nadal istnieją rodzime rezerwy węgla). W 2004 r. jedynym eksporterem netto energii pierwotnej wśród państw członkowskich UE była Dania, jednak w 2013 r. duński import energii przewyższył eksport, a więc już żadne z państw członkowskich UE nie było eksporterem netto energii (zob. tablica 2). W 2014 r. największymi importerami netto w stosunku do liczby mieszkańców były Luksemburg, Malta i Belgia.

W ostatnich latach częściowo zmieniło się pochodzenie energii importowanej przez UE-28, choć Rosja utrzymała swoją pozycję głównego dostawcy ropy naftowej i gazu ziemnego (mimo pewnego spadku udziału w ostatnich latach) i wysunęła się na pierwsze miejsce wśród dostawców paliw stałych (zob. tablica 3). W 2014 r. 29,0 % importu ropy naftowej do UE-28 pochodziło z Rosji. Kraj ten stał się głównym dostawcą paliw stałych w 2006 r., wyprzedzając Republikę Południowej Afryki po tym jak wcześniej, w 2004 r., prześcignął Australię, a w 2002 r. – Kolumbię. Udział Rosji w imporcie paliw stałych do UE-28 zwiększył się z 18,0 % w 2004 r. do 30,0 % w 2009 r., a następnie zmniejszył się do 25,7 % w 2012, po czym powrócił do poziomu 29,0 % w 2014 r. Z drugiej strony udział Rosji w imporcie gazu ziemnego do UE-28 spadł z poziomu 43,6 % do 32,1 % w latach 2004–2010, potem jednak ta tendencja uległa odwróceniu i w kolejnych latach następował wzrost, aż do 37,5 % w 2014. W ciągu 10 lat przedstawionych w tablicy 3 Norwegia pozostawała drugim największym dostawcą ropy naftowej i gazu ziemnego do UE.

Bezpieczeństwo dostaw energii pierwotnej do UE może zostać zagrożone, jeśli znaczna część importu będzie pochodzić od stosunkowo niewielkiej liczby dostawców. W 2014 r. ponad dwie trzecie (69,1 %) importowanego przez UE-28 gazu ziemnego pochodziło z Rosji lub Norwegii, co oznacza, że koncentracja importu zwiększyła się w porównaniu z 2010 r., kiedy z tych dwóch państw pochodziło 59,6 % importu gazu ziemnego. Z podobnej analizy wynika, że w 2014 r. 43,5 % importu ropy naftowej do UE-28 pochodziło z Rosji i Norwegii (znaczące udziały w imporcie miały również Nigeria, Arabia Saudyjska i Kazachstan), natomiast 70,7 % importu do UE-28 paliw stałych pochodziło z Rosji, Kolumbii i Stanów Zjednoczonych. Są jednak dane świadczące o pojawieniu się w latach 2004–2014 nowych państw partnerskich. Dotyczy to w szczególności importu ropy naftowej z Nigerii, Kazachstanu, Azerbejdżanu i Iraku lub importu gazu ziemnego z Kataru i Libii.

Zależność UE-28 od importu energii zwiększyła się z poniżej 40 % zużycia energii brutto w latach osiemdziesiątych XX w. do 53,5 % w 2014 r. (zob. wykres 3). Ta ostatnia wartość oznacza, że wskaźnik zależności nieco się zmniejszył, po tym jak w 2008 r. osiągnął najwyższy poziom 54,5 %. Najwyższe wskaźniki zależności energetycznej w 2014 r. odnotowano w przypadku ropy naftowej (88,2 %) i gazu ziemnego (67,4 %). W ostatniej dekadzie (między 2004 a 2014 r.) zależność UE od dostaw z państw nienależących do UE rosła szybciej w przypadku gazu ziemnego (o 13,8 punktu procentowego), niż w przypadku ropy naftowej (o 7,5 punktu procentowego) i paliw stałych (7,4 punktu procentowego). Od 2004 r. import netto energii do UE-28 jest większy niż jej produkcja pierwotna; innymi słowy, import netto pokrywa ponad połowę krajowego zużycia energii brutto w UE-28.

Jako że Dania nie była już eksporterem netto, jej wskaźnik zależności energetycznej przyjął wartość dodatnią w 2013 r. i taką pozostał w 2014 r., podobnie jak wskaźniki notowane we wszystkich pozostałych państwach członkowskich UE (zob. wykres 4). Najniższe wskaźniki zależności energetycznej odnotowano w przypadku Estonii, Danii, Rumunii i Polski (jedyne z państw członkowskich, które zgłosiły wskaźniki zależności poniżej 30,0 %). Malta, Luksemburg i Cypr były (prawie) całkowicie zależne od importu energii pierwotnej, notując wskaźniki przekraczające 90 %.

Źródła i dostępność danych

Towary energetyczne pozyskiwane lub wychwytywane bezpośrednio z zasobów naturalnych nazywa się źródłami energii pierwotnej, natomiast towary energetyczne wytwarzane ze źródeł energii pierwotnej w zakładach przetwarzania nazywa się produktami pochodnymi. Produkcja energii pierwotnej obejmuje krajową produkcję ze źródeł energii pierwotnej i odbywa się w związku z eksploatacją zasobów naturalnych, np. w kopalniach węgla, na polach naftowych, w elektrowniach wodnych czy też w drodze wytwarzania biopaliw. Zawsze gdy zużycie jest większe od produkcji pierwotnej, konieczne jest pokrycie niedoborów przez import produktów pierwotnych lub pochodnych.

Wytwarzanie ciepła w reaktorze w wyniku rozszczepienia jądrowego traktuje się jako produkcję pierwotną jądrowej energii cieplnej, czyli energii jądrowej. Jej wielkość oblicza się na podstawie rzeczywiście wytworzonego ciepła lub na podstawie zgłoszonej produkcji energii elektrycznej brutto i sprawności cieplnej elektrowni jądrowej. Na produkcję pierwotną węgla kamiennego i brunatnego składają się ilości wydobytego lub wyprodukowanego paliwa, obliczone po wszystkich operacjach usunięcia substancji nieczynnych.

Za produkcję pierwotną nie uważa się przemiany jednej formy energii w inną, np. produkcji energii elektrycznej lub cieplnej w elektrociepłowniach czy też produkcji koksu w piecach koksowniczych.

Import netto oblicza się jako ilość importu pomniejszoną o równoważną ilość eksportu. Import oznacza zatem wszelki przywóz na terytorium kraju, z wyjątkiem ilości w tranzycie (zwłaszcza przez gazociągi i rurociągi); podobnie eksport obejmuje wszystkie ilości wywożone z terytorium kraju.

Kontekst

Bezpieczeństwo energetyczne

Ponad połowa energii w UE-28 pochodzi z państw nienależących do UE i odsetek ten zasadniczo wzrastał w ciągu ostatnich dziesięcioleci (choć pewne dane sugerują, że poziom wskaźników zależności energetycznej ustabilizował się w ostatnich latach). Duża część energii importowanej do UE pochodzi z Rosji, której spory z państwami tranzytowymi w ostatnich latach zagroziły przerwaniem dostaw. Obawy o bezpieczeństwo dostaw z Rosji pogłębiły się dodatkowo w związku z konfliktem na Ukrainie.

W reakcji na rosyjsko-ukraiński kryzys gazowy w styczniu 2009 r. zmieniono ramy prawne dotyczące bezpieczeństwa dostaw i we wrześniu 2009 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła dyrektywę 2009/119/WE nakładającą na państwa członkowskie UE obowiązek utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowej lub produktów ropopochodnych. Te środki dotyczące rynków ropy naftowej i gazu mają zapewnić, aby wszystkie strony podjęły skuteczne działania w celu zapobiegania potencjalnym przerwom w dostawach oraz minimalizacji skutków takich przerw. Środki te zarazem tworzą mechanizmy efektywnego współdziałania państw członkowskich w przypadku ewentualnych poważnych zakłóceń w dostawach ropy naftowej lub gazu. Ponadto ustanowiono mechanizm koordynacji umożliwiający państwom członkowskim spójne i natychmiastowe reagowanie w sytuacjach kryzysowych.

W listopadzie 2010 r. Komisja Europejska przyjęła inicjatywę pod tytułem „Energia 2020 – strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego” (COM(2010) 639 final). W strategii tej określono priorytety sektora energetycznego na okres 10 lat oraz działania, które należy podjąć w celu sprostania różnorodnym wyzwaniom, takim jak zapewnienie konkurencyjności cen na rynku i bezpieczeństwa dostaw, wzmocnienie wiodącej pozycji w dziedzinie technologii, a także skuteczne negocjacje z międzynarodowymi partnerami. Jednym z priorytetów jest dążenie do zapewnienia dobrych relacji z dostawcami energii spoza UE i państwami tranzytu energii. Rozwinięciem tych działań jest strategia energetyczna 2030, która zapewnia ramy polityki w dziedzinie klimatu i energii do 2030 r., oraz plan działania w zakresie energii do 2050 r., który wyznacza długoterminowe cele ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w UE o 0–95 % do 2050 r.

Za pośrednictwem Wspólnoty Energetycznej (utworzonej w październiku 2005 r.) UE pracuje również nad zintegrowaniem państw sąsiadujących ze swoim wewnętrznym rynkiem energii. Ważną rolę pod względem zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw może odegrać korzystanie z szerokiego wachlarza źródeł energii, a także dywersyfikacja dostawców oraz szlaków i mechanizmów transportu. Uważa się, że ryzyko związane z zależnością energetyczną UE można zmniejszyć, budując wiarygodne partnerstwa z państwami-dostawcami, państwami tranzytowymi i państwami-odbiorcami, dlatego we wrześniu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat zatytułowany „Polityka energetyczna UE: stosunki z partnerami spoza UE” (COM(2011) 539 final).

Realizowanych jest wiele inicjatyw budowy gazociągów łączących Europę z jej wschodnimi i południowymi sąsiadami. Należą do nich rurociąg Nord Stream (z Rosji do UE przez Morze Bałtyckie), który uruchomiono w listopadzie 2011 r., i gazociąg transadriatycki, łączący Turcję z Włochami przez Grecję i Albanię w celu transportu gazu z regionu Morza Kaspijskiego do UE.

W odpowiedzi na nieustające obawy dotyczące uzależnienia UE od importu energii w maju 2014 r. Komisja Europejska przyjęła Strategię Bezpieczeństwa Energetycznego (COM(2014) 330 final), której celem jest zapewnienie stabilnych i obfitych dostaw energii. Oprócz środków krótkoterminowych na wypadek przerwania dostaw gazu z Rosji lub zatrzymania importu prowadzącego przez Ukrainę strategia obejmuje długoterminowe zagrożenia związane z bezpieczeństwem dostaw i zawiera propozycje działań w pięciu obszarach, w tym: zwiększenie produkcji energii w UE i dywersyfikację państw dostawców oraz tras dostaw, a także prezentowanie jednego wspólnego stanowiska w zakresie zewnętrznej polityki energetycznej.