Archive:Produkcja i import energii

Dane z lipca 2018 r.

Planowana aktualizacja artykułu: grudzień 2019 r.

Highlights

Produkcja energii pierwotnej w 2016 r. w UE była o 15 % niższa niż dziesięć lat wcześniej.

Głównym dostawcą ropy naftowej, gazu ziemnego i paliw stałych do UE w 2016 r. była Rosja.

Development of the production of primary energy (by fuel type), EU-28, 2006-2016

Zależność Unii Europejskiej (UE) od importu energii, w szczególności ropy naftowej, a w ostatnim okresie także gazu, rodzi obawy w związku z polityką energetyczną, dotyczące bezpieczeństwa dostaw energii. Prezentowany artykuł dotyczy produkcji energii pierwotnej w UE oraz rosnącego uzależnienia UE od importu energii z państw nienależących do Unii, spowodowanego niedoborem produkcji w stosunku do zużycia. W 2016 r. ponad połowa (53,6 %) krajowego zużycia energii brutto w UE-28 pochodziła z importu.

Full article

Produkcja energii pierwotnej zmniejszyła się między rokiem 2006 a 2016.

W 2016 r. produkcja energii pierwotnej w UE-28 wyniosła łącznie 755 mln ton oleju ekwiwalentnego (Mtoe) – zob. tablica 1. Było to o 1,6 % mniej niż w poprzednim roku i stanowiło kontynuację ogólnej tendencji spadkowej, którą obserwuje się w ostatnich latach, przy czym wyjątek stanowił 2010 r., kiedy to produkcja ponownie wzrosła po stosunkowo znacznym spadku produkcji energii w 2009 r. podczas światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Biorąc pod uwagę dłuższy okres, produkcja energii pierwotnej w 2016 r. w UE-28 była jednak o 14,7 % niższa niż dziesięć lat wcześniej. Ogólną tendencję spadkową produkcji energii pierwotnej w UE-28 można przynajmniej częściowo przypisać wyczerpywaniu się zasobów surowcowych lub uznaniu przez producentów, że eksploatacja ograniczonych zasobów jest nieopłacalna.

W 2016 r. najwyższy poziom produkcji energii pierwotnej wśród państw członkowskich UE odnotowano we Francji – 17,3 % całkowitej produkcji w UE-28, a następnie w Zjednoczonym Królestwie – 15,8 % i w Niemczech – 15,3 %. W porównaniu z sytuacją sprzed dekady największą zmianę stanowił spadek udziału Zjednoczonego Królestwa o 5,1 punktu procentowego (pp) i Danii o 1,3 pp, oraz wzrost udziału Francji o 2,1 pp i Włoch o 1,1 pp; jeżeli chodzi o względne udziały pozostałych państw członkowskich, nie odnotowano większej różnicy niż +/-1,0 pp. Poza Zjednoczonym Królestwem i Danią jedynymi państwami członkowskimi, których udział w produkcji zmniejszył się w tym okresie, były Niderlandy, Niemcy, Grecja, Republika Czeska i Litwa.

W wartościach bezwzględnych 15 z 28 państw członkowskich UE odnotowało wzrost poziomu produkcji energii pierwotnej w okresie 11 lat do 2016 r. Największy wzrost produkcji miał miejsce we Włoszech (o 3,7 Mtoe), Hiszpanii (2,8 Mtoe), Irlandii (2,5 Mtoe), Austrii (2,4 Mtoe) i Szwecji (2,3 Mtoe). Z drugiej strony produkcja energii pierwotnej w Zjednoczonym Królestwie spadła aż o 66,0 Mtoe, a ponadto Niemcy (-22,8 Mtoe), Niderlandy (-15,3 Mtoe), Dania (-14,4 Mtoe) i Polska (-10,4 Mtoe) również odnotowały spadki o ponad 10 Mtoe.

Tablica 1: Produkcja energii, 2006 r. i 2016 r.
(w milionach ton oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_100a)

W 2016 r. energia pierwotna produkowana w UE-28 pochodziła z różnych źródeł, z czego najważniejsza pod względem udziału była energia jądrowa (28,7 % całkowitej produkcji). Paliwo jądrowe miało szczególnie duże znaczenie we Francji, gdzie z tego źródła pochodziło prawie 80 % krajowej produkcji energii pierwotnej, natomiast w Belgii udział ten wyniósł dokładnie trzy czwarte, a na Słowacji ponad trzy piąte (62,3 %). W pozostałych państwach udział energii jądrowej w produkcji energii pierwotnej wyniósł mniej niż połowę, przy czym połowa państw członkowskich UE w ogóle nie korzystała z energii jądrowej. Rząd Niemiec zapowiedział, że planuje zamknąć wszystkie reaktory jądrowe do 2022 r.

W 2016 r. ponad jedna czwarta (27,9 %) całkowitej produkcji energii pierwotnej w UE-28 pochodziła z odnawialnych źródeł energii, natomiast udział paliw stałych (17,5 %, głównie węgla) wyniósł blisko jedną piątą, a gazu ziemnego nieco mniej (14,2 %). Ropa naftowa (9,8 %) była jedynym pozostałym znaczącym źródłem produkcji energii pierwotnej (zob. wykres 1).

Wykres 1: Produkcja energii pierwotnej, UE-28, 2016 r.
(% całkowitej ilości, w tonach oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_100a) i (nrg_107a)

Wzrost produkcji energii pierwotnej UE-28 ze źródeł odnawialnych był większy niż w przypadku wszystkich pozostałych rodzajów energii; wzrost ten utrzymywał się na stosunkowo jednolitym poziomie w latach 2006-2016, przy czym w 2011 r. odnotowano niewielki spadek produkcji (zob. wykres 2). Podczas tego okresu 11 lat produkcja energii ze źródeł odnawialnych wzrosła o 66,5 %, zastępując do pewnego stopnia produkcję energii z innych źródeł. Z drugiej strony poziomy produkcji z pozostałych źródeł obniżyły się, przy czym największe spadki odnotowano w przypadku gazu ziemnego (-41,2 %), ropy naftowej (-39,0 %) i paliw stałych (-30,8 %), a nieco bardziej umiarkowany spadek o 15,2 % miał miejsce w przypadku produkcji energii jądrowej.

Wykres 2: Zmiany w produkcji energii pierwotnej (wg rodzaju paliwa), UE-28, lata 2006-2016
(2006 r. = 100, w tonach oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_100a)

UE i wszystkie jej państwa członkowskie są importerami netto energii

Malejąca produkcja energii pierwotnej z użyciem węgla kamiennego, węgla brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego, a w ostatnim okresie energii jądrowej, skutkuje sytuacją, w której zaspokojenie popytu UE jest w coraz większym stopniu uzależnione od importu energii pierwotnej, choć sytuacja ta ustabilizowała się w następstwie globalnego kryzysu finansowego i gospodarczego. W 2016 r. import energii pierwotnej przez państwa UE-28 przewyższał eksport o blisko 904 Mtoe. Największymi importerami netto energii pierwotnej były na ogół państwa członkowskie UE o największej liczbie ludności, z wyjątkiem Polski (gdzie nadal istnieją rodzime rezerwy węgla). W 2006 r. jedynym eksporterem netto energii pierwotnej wśród państw członkowskich UE była Dania, jednak w 2013 r. duński import energii przewyższył eksport i od tej pory już żadne z państw członkowskich UE nie było eksporterem netto energii (zob. tablica 2). W 2016 r. największymi importerami netto w stosunku do liczby mieszkańców były Luksemburg, Malta i Belgia.

Tablica 2: Import netto energii pierwotnej, lata 2006-2016
Źródło: Eurostat (nrg_100a) i (demo_pjan)

W ostatnich latach częściowo zmieniło się pochodzenie energii importowanej przez UE-28, jednak Rosja utrzymała swoją pozycję głównego dostawcy ropy naftowej i gazu ziemnego (mimo pewnego spadku udziału w ostatnich latach) i wysunęła się na pierwsze miejsce wśród dostawców paliw stałych (zob. tablica 3).

Tablica 3: Główne miejsca pochodzenia importowanej energii pierwotnej, UE-28, lata 2006-2016
(% importu spoza UE-28)
Źródło: Eurostat (nrg_122a), (nrg_123a) i (nrg_124a)

W 2016 r. około 30,2 % paliw stałych importowanych przez UE-28 pochodziło z Rosji. Państwo to stało się ich głównym dostawcą w 2006 r., kiedy wyprzedziło Republikę Południowej Afryki. Udział Rosji w imporcie paliw stałych do UE-28 osiągnął pierwszą szczytową wartość 30,0 % w 2009 r., następnie gwałtownie obniżył się w 2010 r., po czym powrócił do poziomu 28,8 % w 2013 r., a następnie utrzymywał się na prawie niezmienionym poziomie przez kolejne dwa lata, aż w 2016 r. wzrósł do następnej wartości szczytowej. Między rokiem 2006 a 2016 podwoił się udział importu paliw stałych do UE-28 z Kolumbii – z poziomu 11,7 % do 23,4 % całkowitego importu. Z kolei głównym dostawcą paliw stałych do UE-28 w 2006 r. była Republika Południowej Afryki (23,1 % całości), lecz jej udział spadł do 5,1 % w 2016 r.

Rosja była także głównym dostawcą ropy naftowej do UE-28. W 2006 r. jej udział wyniósł 33,8 %, a następnie wahał się między 34,8 % (najwyższy poziom odnotowany w 2011 r.) a 29,1 % (najniższy udział, odnotowany w 2015 r.). W 2016 r. jej udział wynosił 31,9 %. W tym samym okresie zaobserwowano stosunkowo powolny spadek udziału Norwegii jako dostawcy ropy naftowej do UE-28 – z 15,4 % w 2006 r. do 12,4 % w 2016 r. W latach 2006–2016 w szybkim tempie wzrastał względny udział importu ropy naftowej do UE-28 z Iraku (wzrost 2,8-krotny), Azerbejdżanu (2,0-krotny) i Nigerii (1,6-krotny).

Z drugiej strony udział Rosji w imporcie gazu ziemnego do UE-28 zmniejszył się z poziomu 39,3 % do 31,9 % w latach 2006–2010, potem jednak ta tendencja uległa odwróceniu i w kolejnych latach następował wzrost aż do rekordowego poziomu 41,1 % w 2013 r., a następnie spadek do nieco poniżej 40,0 %. Podczas 11 lat przedstawionych w tablicy 3 Norwegia była drugim największym dostawcą gazu ziemnego do UE, lecz jej udział obniżał się powoli z ponad jednej czwartej (25,9 % w 2006 r.) do poniżej jednej czwartej (24,8 % w 2016 r.). Udział dostaw gazu ziemnego do UE-28 z Nigerii i Libii zmniejszył się dwukrotnie w latach 2006–2016, natomiast udział dostaw z Kataru wzrósł prawie (3,2-krotnie).

Bezpieczeństwo dostaw energii pierwotnej do UE może być zagrożone, jeżeli znaczna część importu będzie pochodzić od stosunkowo niewielkiej liczby dostawców. W 2016 r. ponad trzy czwarte (77,1 %) importowanego przez UE-28 gazu ziemnego pochodziło z Rosji, Norwegii lub Algierii. Z podobnej analizy wynika, że ponad dwie trzecie (68,2 %) importu paliw stałych do UE-28 pochodziło z Rosji, Kolumbii i Australii, natomiast import ropy naftowej był nieco mniej skoncentrowany wśród głównych dostawców, ponieważ przywóz z Rosji, Norwegii i Iraku do UE-28 stanowił 52,6 %.

Import pokrywa ponad połowę zapotrzebowania UE-28 na energię.

Zależność UE-28 od importu energii zwiększyła się z nieco powyżej 40 % zużycia energii brutto w 1990 r. do 53,6 % w 2016 r. (zob. wykres 3). Od 2004 r. import netto energii do UE-28 jest większy niż jej produkcja pierwotna. Innymi słowy, import netto pokrywa ponad połowę krajowego zużycia energii brutto w UE-28, a wskaźnik zależności przekracza 50,0 %.

W 2016 r. wskaźnik zależności energetycznej utrzymywał się na tym samym poziomie co w roku 2006 (53,6 %). W tym okresie zaobserwowano niewielkie wahania: stosunkowo najwyższy poziom 54,5 % odnotowano w 2008 r., natomiast w 2010 r. – najniższą wartość tego wskaźnika, wynoszącą 52,7 %. Szczegółowa analiza wykazuje, że najwyższe wskaźniki w 2016 r. odnotowano w przypadku ropy naftowej (87,8 %) i gazu ziemnego (70,4 %), natomiast według ostatnich dostępnych danych dla paliw stałych wskaźnik ten wyniósł 40,2 %.

Wykres 3: Wskaźnik zależności energetycznej, UE-28, lata 2006-2016
(% importu netto w zużyciu krajowym brutto i zapasach, w oparciu o tony oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_100a), (nrg_102a) i (nrg_103a)

W latach 2006–2016 zależność UE od dostaw z państw nienależących do UE rosła szybciej w przypadku gazu ziemnego (o 11,1 pp), niż w przypadku ropy naftowej (o (3,9 pp). Wskaźnik zależności w przypadku paliw stałych w tym samym okresie obniżył się o 1,4 pp.

Jako że Dania nie była już eksporterem netto, jej wskaźnik zależności energetycznej przyjął wartość dodatnią w 2013 r. i taką pozostał również w 2016 r., podobnie jak wskaźniki notowane we wszystkich pozostałych państwach członkowskich UE (zob. wykres 4). Najniższe wskaźniki zależności energetycznej w 2016 r. odnotowano w Estonii, Danii, Rumunii i Polsce. Malta, Cypr i Luksemburg były (prawie) całkowicie zależne od importu energii pierwotnej, notując wskaźniki przekraczające 96,0 %.

Analiza zmian w latach 2006–2016 pokazuje, że Dania, Zjednoczone Królestwo, Litwa, Niderlandy i Polska stawały się coraz bardziej zależne od importu energii w celu zaspokojenia zużycia krajowego brutto, co można w dużym stopniu przypisać malejącej produkcji energii pierwotnej (w związku z wyczerpywaniem się zasobów surowcowych). Wzrost zależności, aczkolwiek nieco mniejszy, odnotowano także w Belgii, Republice Czeskiej, Grecji, Niemczech i na Malcie. W latach 2006–2016 wszystkie pozostałe kraje członkowskie UE odnotowały spadek wskaźników zależności energetycznej, przy czym najszybsze tempo zmian zaobserwowano w Estonii, w przypadku której wskaźnik zmniejszył się z 29,2 % do 6,8 %; wskaźniki obniżyły się także o ponad 10,0 pp w przypadku Irlandii, Łotwy, Portugalii i Austrii, co było spowodowane przyrostem efektywności energetycznej lub zmianą koszyka energetycznego na korzyść produkcji energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych.

Wykres 4: Wskaźnik zależności energetycznej – wszystkie produkty, 2006 r. i 2016 r.
(% importu netto w zużyciu krajowym brutto i zapasach, w oparciu o tony oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (t2020_rd320)

Dane źródłowe tablic i wykresów

Produkcja i import energii: tablice i wykresy (w jęz. angielskim)

Źródła danych

Towary energetyczne pozyskiwane lub przechwytywane bezpośrednio z zasobów naturalnych nazywa się źródłami energii pierwotnej, podczas gdy towary energetyczne wytwarzane ze źródeł energii pierwotnej w zakładach przetwarzania nazywa się produktami pochodnymi. Produkcja energii pierwotnej obejmuje krajową produkcję źródeł energii pierwotnej i odbywa się w związku z eksploatacją zasobów naturalnych, np. w kopalniach węgla, na polach naftowych, w elektrowniach wodnych czy też w drodze wytwarzania biopaliw. Zawsze gdy zużycie jest większe od produkcji pierwotnej, konieczne jest pokrycie niedoborów przez import produktów pierwotnych lub pochodnych.

Wytwarzanie ciepła w reaktorze w wyniku rozszczepienia jądrowego traktuje się jako produkcję pierwotną jądrowej energii cieplnej, czyli energii jądrowej. Jej wielkość oblicza się na podstawie rzeczywiście wytworzonego ciepła lub zgłoszonej produkcji energii elektrycznej brutto i sprawności cieplnej elektrowni jądrowej. Na produkcję pierwotną węgla kamiennego i brunatnego składają się ilości wydobytego lub wyprodukowanego paliwa, obliczone po wszystkich operacjach usunięcia substancji nieczynnych.

Za produkcję pierwotną nie uważa się przemiany jednej formy energii w inną, np. produkcji energii elektrycznej lub cieplnej w elektrociepłowniach czy też produkcji koksu w piecach koksowniczych.

Import netto oblicza się jako ilość importu pomniejszoną o równoważną ilość eksportu. Import oznacza zatem wszelki przywóz na terytorium kraju, z wyjątkiem ilości w tranzycie (zwłaszcza przez gazociągi i rurociągi); podobnie eksport obejmuje wszystkie ilości wywożone z terytorium kraju.

Kontekst

Ponad połowa energii w UE-28 pochodzi z państw nienależących do UE i odsetek ten zasadniczo wzrastał w ciągu ostatnich dziesięcioleci (choć pewne dane sugerują, że poziom wskaźników zależności energetycznej ustabilizował się w ostatnich latach). Duża część energii importowanej do UE pochodzi z Rosji, której spory z państwami tranzytowymi w ostatnich latach zagroziły przerwaniem dostaw. Obawy o bezpieczeństwo dostaw z Rosji pogłębiły się dodatkowo w związku z konfliktem na Ukrainie. Wprowadzone nowe środki dotyczące rynków ropy naftowej i gazu mają zapewnić, aby wszystkie strony podjęły skuteczne działania w celu zapobiegania potencjalnym przerwom w dostawach oraz minimalizacji skutków takich przerw. Środki te zarazem tworzą mechanizmy efektywnego współdziałania państw członkowskich UE w przypadku ewentualnych poważnych zakłóceń w dostawach ropy naftowej lub gazu. Ponadto ustanowiono mechanizm koordynacji umożliwiający państwom członkowskim spójne i natychmiastowe reagowanie w sytuacjach kryzysowych.

W listopadzie 2010 r. Komisja Europejska przyjęła inicjatywę pod tytułem Energia 2020 – strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego (COM(2010) 639 final). W strategii tej określono priorytety na okres 10 lat oraz działania, które należy podjąć w celu sprostania różnorodnym wyzwaniom, takim jak zapewnienie konkurencyjności cen na rynku i bezpieczeństwa dostaw, zwiększenie przewagi technologicznej w dziedzinie technologii, a także skuteczne negocjacje z międzynarodowymi partnerami (np. w celu zapewnienia dobrych relacji z dostawcami energii spoza UE i państwami tranzytu energii). Rozwinięciem tych działań są: strategia energetyczna 2030, która zapewnia ramy polityki w dziedzinie klimatu i energii do 2030 r., oraz Plan działania w zakresie energii do roku 2050, który wyznacza długoterminowy cel ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w UE o 80–95 % do 2050 r.

Za pośrednictwem Wspólnoty Energetycznej (utworzonej w październiku 2005 r.) UE pracuje również nad zintegrowaniem państw sąsiadujących ze swoim wewnętrznym rynkiem energii. Ważną rolę pod względem zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw może odegrać korzystanie z szerokiego wachlarza źródeł energii, a także dywersyfikacja dostawców oraz szlaków i mechanizmów transportu. Na przykład realizowanych jest wiele inicjatyw budowy gazociągów łączących Europę z jej wschodnimi i południowymi sąsiadami. Należą do nich rurociąg Nord Stream (z Rosji do UE przez Morze Bałtyckie), który uruchomiono w listopadzie 2011 r., i gazociąg transadriatycki, łączący Turcję z Włochami przez Grecję i Albanię w celu transportu gazu z regionu Morza Kaspijskiego do UE. Uważa się, że ryzyko związane z zależnością energetyczną UE można zmniejszyć, budując wiarygodne partnerstwa z państwami-dostawcami, państwami tranzytowymi i państwami-odbiorcami. W tej sprawie we wrześniu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat zatytułowany Polityka energetyczna UE: stosunki z partnerami spoza UE (COM(2011) 539 final).

W odpowiedzi na nieustające obawy dotyczące uzależnienia UE od importu energii w maju 2014 r. Komisja Europejska przyjęła Strategię Bezpieczeństwa Energetycznego (COM(2014) 330 final), której celem jest zapewnienie stabilnych i obfitych dostaw energii. Oprócz środków krótkoterminowych na wypadek przerwania dostaw gazu z Rosji lub zatrzymania importu prowadzącego przez Ukrainę strategia obejmuje długoterminowe zagrożenia związane z bezpieczeństwem dostaw i zawiera propozycje działań w pięciu obszarach, w tym: zwiększenie produkcji energii w UE i dywersyfikację państw dostawców oraz szlaków zaopatrzeniowych, a także prezentowanie jednego wspólnego stanowiska w zakresie zewnętrznej polityki energetycznej. W 2015 r. Komisja Europejska wydała komunikat dotyczący Strategii ramowej na rzecz stabilnej unii energetycznej opartej na przyszłościowej polityce w dziedzinie klimatu (COM(2015) 80 final), zgodnie z którą ważnym elementem służącym zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego (w szczególności w odniesieniu do gazu) jest pełna zgodność umów dotyczących zakupu energii od państw niebędących członkami UE. Następnie w lutym 2016 r. Komisja Europejska złożyła wnioski dotyczące nowych przepisów w odniesieniu do bezpieczeństwa dostaw gazu w UE (COM(2016) 52 final) oraz nowych przepisów w odniesieniu do umów energetycznych między UE a państwami niebędącymi członkami UE (COM(2016) 53 final).