„Niezmiernie cieszy mnie fakt, że polityka spójności była jednym z narzędzi, które umożliwiły Europie natychmiastową reakcję na kryzys, a obecnie stanowi filar odbudowy”

Panorama: Komisja właśnie opublikowała najnowsze badanie Eurobarometru dotyczące społecznej świadomości polityki regionalnej UE i jej postrzegania przez obywateli. Co pan sądzi na temat wyników tego badania?

Marc Lemaître: Cieszę się, że rośnie ogólna świadomość na temat projektów finansowanych ze środków UE. Jak pokazało badanie, obecnie unijna średnia wynosi 41 %, podczas gdy dziesięć lat temu była na poziomie 34 %. Spośród wspomnianych 41 % respondentów przeważająca większość (80 %) uważa, że unijne projekty mają pozytywny wpływ na ich region lub miasto. Aktualne badanie Eurobarometru pozwoliło także ocenić, czy finansowane przez UE projekty wzmacniają poczucie przynależności do Unii: średnio 59 % badanych w pełni lub częściowo zgodziło się z tym stwierdzeniem. A oto rezultat, który cieszy mnie najbardziej: blisko 7 na 10 (69 %) respondentów dostrzega, że polityka regionalna wspiera proces odbudowy po pandemii COVID-19. Jest to wyraz ogromnego uznania dla polityki spójności i jej skuteczności w łagodzeniu skutków kryzysu, mimo że na początku pandemii wysiłki te były niezauważane. Oznacza to również skuteczność działań informacyjnych prowadzonych przez ostatnie półtora roku zarówno przez Komisję, jak i przez naszych partnerów w państwach członkowskich i wszystkich regionach.

Panorama: Wszystko wskazuje na to, że obywatele dostrzegają wsparcie, jakie UE zapewnia w ich regionach, co więcej, są z niego zadowoleni. Czy określili może obszary, które według nich powinny być dofinansowane przez UE w pierwszej kolejności?

Marc Lemaître: Odsetek Europejczyków, którzy uważają, że należy kontynuować inwestycje w ramach unijnej polityki regionalnej we wszystkich regionach, od lat systematycznie rośnie. Na poziomie UE w ciągu dziesięciu lat zwiększył się on z 47 % do obecnych 64 % – tylko w ciągu ostatnich dwóch lat liczba takich osób wzrosła o 6 %. Możliwe, że ma to związek z ogromnymi wyzwaniami, jakie towarzyszą przemianom wynikającym z zielonej i cyfrowej transformacji, z którymi – w mniejszym lub większym stopniu – mierzą się wszystkie europejskie regiony. Zapytani o to, jakiego typu regiony powinny otrzymać środki na inwestycje, respondenci odpowiadali przeważnie, że „regiony o wysokiej stopie bezrobocia” (69 %), „ubogie obszary miejskie” (55 %) i „oddalone obszary wiejskie lub górskie” (54 %). Od 2010 roku te trzy kategorie regionów są wymieniane niezmiennie na pierwszym miejscu. Kształcenie, zdrowie, infrastruktura społeczna i środowisko – to obszary najczęściej wskazywane jako te, które powinny być dofinansowane przez UE w pierwszej kolejności.

Panorama: Czy właśnie te obszary są traktowane priorytetowo? Jakie główne elementy zawiera wart 392 mld EUR pakiet legislacyjny dotyczący polityki spójności, który przyjęto tego lata? 

Marc Lemaître: Z całą uczciwością mogę powiedzieć, że wiele spośród wskazywanych przez respondentów kwestii było, jest i będzie naszym priorytetem. Oczywiście, głównym celem polityki spójności UE w latach 2021–2027 jest wspieranie konwergencji gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Będzie on realizowany poprzez działania na rzecz konkurencyjnego zrównoważonego rozwoju, badań i innowacji, transformacji cyfrowej, Europejskiego Zielonego Ładu, a także Europejskiego filaru praw socjalnych. Nowe ustawodawstwo zapewnia zwiększone wsparcie dla działań mających na celu odpowiednie przygotowanie systemów ochrony zdrowia i umożliwia lepsze wykorzystanie potencjału kultury i turystyki, czyli sektorów, które bardzo dotkliwie odczuły skutki kryzysu. Jednocześnie nowy pakiet zapewnia wsparcie, które pozwoli zaspokoić potrzeby pracowników i wdrożyć środki przeciwdziałające bezrobociu wśród młodzieży i ubóstwu wśród dzieci. Ponadto polityka spójności została uzupełniona o w pełni gotowy mechanizm reagowania kryzysowego na potrzeby przyszłych kryzysów, dzięki któremu możliwe będzie wdrażanie środków tymczasowych dotyczących wykorzystania funduszy w nadzwyczajnych okolicznościach.

Panorama: Pandemia uświadomiła nam bardzo ważną rzecz – że potrzebujemy mechanizmu szybkiego reagowania. Warto w tym miejscu przypomnieć naszym czytelnikom, jak pomocna w walce z kryzysem okazała się polityka spójności już od momentu wybuchu pandemii.

Marc Lemaître: Niezmiernie cieszy mnie fakt, że polityka spójności była jednym z narzędzi, które umożliwiły Europie natychmiastową reakcję na kryzys, a obecnie stanowi filar odbudowy. W 2020 roku, w szczycie pandemii i związanego z nią kryzysu, nasze dwie inicjatywy inwestycyjne w odpowiedzi na koronawirusa umożliwiły przekierowanie funduszy UE, tak aby zaspokoić potrzeby najbardziej dotkniętych sektorów: przeznaczyliśmy kwotę ponad 20 mld EUR na zakup podstawowych środków ochrony indywidualnej, respiratorów i karetek pogotowia. Przedsiębiorcy otrzymali dostęp do dotacji nadzwyczajnych i niskooprocentowanych pożyczek, które pozwoliły im utrzymać działalność pomimo blokady gospodarek. Co ważne, wprowadziliśmy też nowe środki w zakresie zatrudnienia, dzięki którym pracownicy nie byli narażeni na utratę środków do życia z dnia na dzień. Z kolei dzieci nie musiały rezygnować ze szkoły dzięki zakupowi sprzętu do nauki zdalnej. Ponadto uprościliśmy przepisy i wdrożyliśmy tymczasowe zasady umożliwiające ubieganie się o 100 % współfinansowania przez UE. Tę możliwość oferowało 188 programów polityki spójności, tym samym przyspieszając absorpcję przyznanych środków poprzez wypłacenie dodatkowej kwoty w wysokości 12,6 miliarda euro. W ciągu pierwszych ośmiu miesięcy 2021 roku całkowita kwota środków wypłaconych w ramach polityki spójności wyniosła 49,9 mld EUR. Tak zaawansowany poziom realizacji wypłat, według stanu na koniec sierpnia, oznacza rekordowo wysokie wsparcie inwestycji w całej historii polityki spójności i pokazuje wymierne rezultaty tej polityki w trwającym procesie odbudowy. Kolejnym krokiem było zwiększenie puli funduszy polityki spójności o kwotę 50,6 mld EUR (równowartość jednego pełnego roku zobowiązań budżetowych), którą udostępniono w formie instrumentu REACT-EU w ramach inicjatywy NextGenerationEU. REACT-EU był pierwszym instrumentem uruchomionym za pośrednictwem NextGenerationEU – wystarczyły zaledwie trzy miesiące, aby Komisja zatwierdziła wykorzystanie 31 mld EUR za jego pośrednictwem. Jak dotąd, z tej kwoty państwa członkowskie otrzymały już 3,3 mld EUR. Ten zastrzyk dodatkowych środków unijnych pozwoli im na kontynuowanie projektów wstrzymanych z powodu pilniejszych potrzeb związanych z kryzysem. Zatem REACT-EU jest narzędziem umożliwiającym wypełnienie luki, który pozwoli nam zagwarantować niezakłócony przebieg ogólnego procesu odbudowy i skupić się na priorytetach związanych z zieloną i cyfrową transformacją będącą warunkiem inteligentnej odbudowy.

Panorama: Inteligentna odbudowa – czego możemy się po niej spodziewać i które obszary polityki spójności znalazły się na szczycie listy priorytetów z nią związanych?

Marc Lemaître: Inteligentna odbudowa zakłada przekształcenie i odbudowę naszych gospodarek i społeczeństw, tak by stały się bardziej ekologiczne, cyfrowe, lepiej połączone i bardziej włączające. Ewidentnie nie chodzi tu o zwyczajne odtwarzanie starych modeli wzrostu. Są to bez wątpienia złożone i długotrwałe procesy, nierzadko wymagające bolesnych przemian, dlatego też wszyscy razem musimy walczyć o lepszą Europę – i lepszy świat – z myślą o następnych pokoleniach, nie pozostawiając przy tym nikogo w tyle. Jeśli chodzi o najpilniejsze priorytety, bardzo istotny będzie dla mnie pogłębiony dialog z państwami członkowskimi mający im pomóc w osiągnięciu szybkich i realnych postępów w przygotowaniu programów na lata 2021–2027, między innymi w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, którego zadaniem jest wsparcie regionów napotykających największe trudności związane z obniżaniem emisyjności. Jeśli w blokach startowych staniemy lepiej przygotowani i silniejsi, dodatkowo wyposażeni w solidne i dobrze ukierunkowane programy, wówczas faktyczna realizacja projektów rozpocznie się o wiele szybciej, a więc i szybciej przyniesie wymierne korzyści wszystkim Europejczykom. Jestem przekonany, że obecne wysiłki będą procentować w ciągu nadchodzącej dekady, a ich efekty zostaną docenione w przyszłych badaniach Eurobarometru.