Dane statystyczne dotyczące rozkładu dochodów

Dane z września 2011 r., najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, Główne tabele i Baza danych. Angielska wersja językowa jest bardziej aktualna.

Artykuł ten poświęcony jest analizie danych statystycznych na temat ubóstwa dochodowego i nierówności płacowych w Unii Europejskiej (UE). Korzystne warunki życia zależą od wielu czynników, które można by podzielić na te, które są związane z dochodem i te, które nie są z nim związane. Dzięki rozkładowi dochodów w danym państwie otrzymujemy obraz istniejących w nim nierówności: z jednej strony nierówności mogą stanowić zachętę dla ludzi do poprawienia swojej sytuacji poprzez pracę, innowację lub zdobywanie nowych umiejętności, z drugiej strony jednak uważa się często, że zjawiska przestępczości, ubóstwa i wykluczenia społecznego są powiązane z takimi nierównościami płacowymi.

Ilustracja 1: Wskaźnik i próg zagrożenia ubóstwem, 2009
- źródło: Eurostat (ilc_li01) i (ilc_li02)

Tabela 1: Próg zagrożenia ubóstwem po transferach socjalnych, 2007-2009
(%) – źródło: Eurostat (ilc_li02)

Tabela 2: Próg zagrożenia ubóstwem po transferach socjalnych według najczęstszych typów aktywności zawodowej, 2009 (1)
(%) – źródło: Eurostat (ilc_li04)

Ilustracja 2: Próg zagrożenia ubóstwem przed i po transferach socjalnych, 2009 (1)
(%) - źródło: Eurostat (ilc_li02) i (ilc_li10)

Ilustracja 3: Nierówności w rozkładzie dochodów, 2009
(wskaźnik zróżnicowania kwintylowego) - źródło: Eurostat (ilc_di11)

Ilustracja 4: Wskaźnik dochodu (w odniesieniu do mediany), 2009
(ratio) - źródło: Eurostat (ilc_pnp2)

Ilustracja 5: Głębokość ubóstwa (w odniesieniu do mediany), 2009
(%) - źródło: Eurostat (ilc_li11)

Główne dane statystyczne

Wskaźnik i próg zagrożenia ubóstwem

W 2009 r. 16,3 % populacji EU-27 uznano za zagrożone ubóstwem (zob. Ilustracja 1). Taki udział procentowy, wyliczony jako średnia ważona wyliczeń krajowych, kryje poważne różnice pomiędzy państwami. W czterech państwach członkowskich UE, a mianowicie na Łotwie (25.7 %), w Rumunii (22.4 %), w Bułgarii (21.8 %) i na Litwie (20.6 %), ponad jedną piątą populacji zakwalifikowano jako zagrożoną ubóstwem. Najniższy procent osób zagrożonych ubóstwem stwierdzono w Republice Czeskiej (8.6 %), na Słowacji (11.0 %), w Niderlandach (11.1 %) i w Słowenii (11.3 %); Islandia (10.2 %) i Norwegia (11.7 %) zgłosiły również względnie niski procentowy udział osób zagrożonych ubóstwem.

Za próg ubóstwa (zob. Ilustracja 1) uważa się 60 % krajowej mediany zrównoważonego dochodu rozporządzalnego. Jest on często wyrażany w standardach siły nabywczej(SSN), aby uwzględnić różnice w kosztach utrzymania w poszczególnych państwach. W 2009 r. istniały w tym względzie ogromne różnice pomiędzy państwami członkowskimi, od SSN 2 066 w Rumunii i SSN 3 452 w Bułgarii do poziomu pomiędzy SSN 11 000 i SSN 12 000 w czterech państwach członkowskich (Szwecja, Austria, Niderlandy i Cypr), do najwyższego poziomu w Luksemburgu z SSN 16 226; próg ubóstwa był również stosunkowo wysoki w Islandii, Norwegii i Szwajcarii (powyżej SSN 12 000 w każdym z tych państw).

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem(po transferach socjalnych) jest z roku na rok ogólnie stabilny (zob. Tabela 1). Pomiędzy rokiem 2008 a 2009 mało znaczącymi wyjątkami od tej reguły były Luksemburg (ze wzrostem o 1,5 punktów procentowych od 13,4 % w 2008 r. do 14,9 % w 2009 r.) i Zjednoczone Królestwo (ze spadkiem o 1,5 punktów procentowych od 18,7 % w 2008 r. do 17,2 % w 2009 r.).

Różne grupy społeczne są w mniejszym lub większym stopniu narażone na ubóstwo dochodowe. Różnica we wskaźniku zagrożenia ubóstwem (po transferach socjalnych) pomiędzy mężczyznami a kobietami była w 2009 r. w UE-27 względnie mała (15,4 % i odpowiednio 17,1 %). Różnice były jednak bardziej zauważalne, kiedy populacja dzielona była ze względu na charakter aktywności zawodowej (zob. Tabela 2). Bezrobotni stanowią grupę szczególnie zagrożoną: prawie połowa (45.3 %) spośród bezrobotnych w UE-27 była zagrożona ubóstwem w 2009 r., najwyższy poziom odnotowano w Niemczech (62.0 %), na Łotwie (56.7 %) i w Estonii (55.1 %), a cztery inne państwa członkowskie podały, że ponad połowa bezrobotnych była zagrożona ubóstwem. Mniej więcej jedna na sześć osób na emeryturze była w 2009 r. w UE-27 zagrożona ubóstwem (15.4 %); wskaźniki były dużo wyższe dla Łotwy, Cypru, Estonii i Bułgarii – w tych państwach ponad jedna trzecia osób na emeryturze była zagrożona ubóstwem. Osoby zatrudnione były dużo mniej zagrożone ubóstwem (8,4 % w UE-27), chociaż wskaźniki były stosunkowo wysokie w Rumunii (17,6 %) i w Grecji (13,8 %).

Zabezpieczenie społeczne może poprzez rozmaite działania służyć jako narzędzie do walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Do tego celu służyć może na przykład dystrybucja świadczeń. Jednym ze sposobów na przeprowadzanie oceny skuteczności środków zabezpieczenia społecznego jest porównywanie wskaźników zagrożenia ubóstwem przed i po transferach socjalnych (zob. Ilustracja 2). W 2009 r. dzięki transferom socjalnym zmniejszono wskaźnik zagrożenia ubóstwem w UE-27 z 25,1 % przed transferami do 16,3 % po transferach, pomagając w ten sposób 35 % osób, które inaczej byłyby zagrożone ubóstwem, znaleźć się ponad progiem ubóstwa. Skutki rozdzielania korzyści były względnie najmniejsze w Grecji, na Łotwie, w Bułgarii, w Hiszpanii i we Włoszech. Z drugiej strony przynajmniej połowa wszystkich osób, które zagrożone były ubóstwem w Irlandii, Danii, na Węgrzech, w Republice Czeskiej, Austrii i Szwecji, znalazła się ponad progiem ubóstwa w rezultacie transferów socjalnych; tak było również w Norwegii.

Nierówności w dochodach

Rządy, decydenci i samo społeczeństwo w szerokim znaczeniu nie mogą walczyć z ubóstwem i wykluczeniem społecznym bez przeprowadzania analiz nierówności – czy to ekonomicznych, czy społecznych – w obrębie danego społeczeństwa. Dane dotyczące nierówności ekonomicznych są szczególnie ważne przy określaniu względnego ubóstwa, ponieważ dystrybucja dóbr ekonomicznych może mieć bezpośrednie przełożenie na zasięg i stopień ubóstwa (zob. Ilustracja 3). W 2009 r. wśród ludności UE-27 istniały duże nierówności w rozkładzie dochodów: 20 % ludności o najwyższym zrównoważonym dochodzie rozporządzalnym otrzymało 4,9 razy wyższy dochód niż 20 % ludności o najniższym zrównoważonym dochodzie rozporządzalnym. Wskaźnik ten jest bardzo różny dla poszczególnych państw członkowskich i sięga od 3,2 dla Słowenii, 3,5 dla Republiki Czeskiej i dla Węgier, do 5,8 dla Grecji, 5,9 dla Bułgarii, 6,0 dla Hiszpanii i Portugalii, 6,3 dla Litwy, 6,7 dla Rumunii, najwyższy poziom wykazując dla Łotwy, a mianowicie 7,3.

Nierówności społeczne odczuwane przez wiele różnych grup społecznych stanowią ważną kwestię polityczną. Szczególnie ważną w tym kontekście grupą są osoby starsze, co częściowo odzwierciedla wzrost proporcjonalnego udziału populacji w wieku powyżej 65 lat w UE. System emerytalny może odgrywać ważną rolę w rozwiązywaniu problemu ubóstwa wśród osób starszych. Interesujące w tym kontekście jest porównanie dochodów ludzi starszych z dochodami reszty społeczeństwa. W całej UE-27 osoby w wieku 65 lat i starsze miały w 2009 r. średni dochód w wysokości około 86 % średniego dochodu populacji w wieku poniżej 65 lat (zob. Ilustracja 4). Węgry i Luksemburg były jedynymi państwami, w których dochody osób starszych były wyższe niż osób w wieku poniżej 65 lat. We Francji, Rumunii, Polsce i Austrii średni dochód osób starszych stanowił 90 % średniego dochodu dla osób w wieku poniżej 65 lat; tak było również w Islandii. Średnie dochody osób starszych na Łotwie i na Cyprze plasowały się natomiast poniżej 60 % dochodów osób w wieku poniżej 65 lat, a dla Bułgarii i Estonii wskaźniki te wyniosły odpowiednio pomiędzy 60 % i 70 %; istnieje możliwość, że te stosunkowo niskie proporcje stanowią ogólne odzwierciedlenie uprawnień emerytalnych.

Stopień ubóstwa, pomagający ustalić na ile ubodzy są ubodzy, może być mierzony za pomocą wskaźnika głębokości ubóstwa (w odniesieniu do mediany). Średni dochód osób zagrożonych ubóstwem znajdował się w UE-27 w 2009 r. średnio 22,4 % poniżej progu ubóstwa (60 %). Wśród państw pokazanych na Ilustracji 5 głębokość ubóstwa była największa w Rumunii (32.0 %), na Łotwie (28.9 %), w Hiszpanii (27.7 %) i w Bułgarii (27.4 %), lecz również stosunkowo duża w Grecji (24.1%) i w Portugalii (23.6%). Najmniejszą głębokość ubóstwa wśród państw członkowskich odnotowano w Finlandii (15.1 %), następnie w Irlandii i na Malcie (dla obu 16.2 %), na Węgrzech (16.3 %) i w Niderlandach (16.5 %); stosunkowo niska była również głębokość ubóstwa na Islandii (16.4 %).

Źródła i dostępność danych

Europejskie badanie warunków życia ludności (EU-SILC) rozpoczęto w 2003 r. na podstawie dżentelmeńskiego porozumienia pomiędzy Eurostatem, sześcioma państwami członkowskimi (Austrią, Belgią, Danią, Grecją, Irlandią, Luksemburgiem) i Norwegią. W 2004 r. zostało ono formalnie rozpoczęte w 15 państwach, a w 2005 r. rozszerzone na wszystkie, wtedy już UE-25 państw członkowskich, wraz z Islandią i Norwegią. Bułgaria włączyła się do EU-SILC w 2006 r., a Rumunia, Szwajcaria i Turcja rozpoczęły badania statystyczne w 2007 r. Dane dla Chorwacji opierają się na innym źródle – a mianowicie na badaniach ankietowych budżetów domowych(HBS).

EU-SILC obejmuje zarówno badania o charakterze przekrojowym, jak i „podłużnym”. Porównanie standardu życia pomiędzy państwami jest często dokonywane w oparciu o (Produkt krajowy brutto (PKB)) na głowę mieszkańca. Takie liczby mówią jednak niewiele o podziale dochodu wewnątrz kraju; niniejszy artykuł podaje informacje na temat podziału dochodu i względnego ubóstwa.

Rozporządzalny dochód gospodarstw domowych ustalany jest poprzez zsumowanie wszystkich dochodów pieniężnych otrzymanych ze wszystkich źródeł przez każdego z członków gospodarstwa domowego (dochody z pracy, inwestycji i świadczeń socjalnych) z dochodem gospodarstwa domowego i odliczenie zapłaconych podatków i składek na ubezpieczenia społeczne. Aby odzwierciedlić różnice co do wielkości i składu gospodarstw domowych, suma ta jest dzielona przez ilość „równoważnych dorosłych” obliczaną na podstawie tzw. „zmodyfikowanej skali równoważności OECD”, według której pierwsza osoba dorosła w gospodarstwie domowym ma wartość 1, każda kolejna w wieku 14 lat lub starsza wartość 0,5, a osoby młodsze wartość 0,3. Otrzymana w ten sposób liczba zwana jest „zrównoważonym dochodem rozporządzalnym” i odnosi się do każdego członka gospodarstwa domowego. Dla celów obliczania wskaźników ubóstwa zrównoważony dochód rozporządzalny obliczany jest przez podzielenie całkowitego rozporządzalnego dochodu danego gospodarstwa domowego przez jego zrównoważoną wielkość; każda osoba w gospodarstwie domowym jest więc traktowana jako mająca taki sam zrównoważony dochód.

Okresem odniesienia dla dochodu jest ustalony 12-miesięczny okres (taki jak poprzedni rok kalendarzowy lub podatkowy) dla wszystkich państw za wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa, w którym okresem odniesienia jest rok przeprowadzania badania i Irlandii, gdzie badanie ma charakter stały, a dochód obliczany jest za 12 miesięcy przed badaniem.

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem określa się jako ilość osób, których zrównoważony rozporządzalny dochód jest poniżej progu ubóstwa (wyrażonego w standardzie siły nabywczej – SSN), ustalonym na 60 % zrównoważonego średniego krajowego rozporządzalnego dochodu. Wskaźnik ten można podawać przed i po transferach socjalnych, a różnica wyraża hipotetyczny wpływ krajowych transferów socjalnych na zmniejszanie ryzyka zagrożenia ubóstwem. Emerytury i renty liczone są jako dochód przed transferami, a nie jako transfery socjalne. Dostępne są różne analizy tego wskaźnika, np. w odniesieniu do wieku, płci, kategorii zawodowej, typu gospodarstwa domowego lub poziomu wykształcenia. Należy zauważyć, że wskaźnik nie mierzy poziomu zamożności, lecz bieżący niski dochód (w porównaniu z innymi osobami w tym samym państwie), co niekoniecznie oznacza niski poziom życia. Wartość zagregowana dla UE-27 to ważona liczbą ludności średnia indywidualnych wartości krajowych. Zgodnie z decyzjami Rady Europejskiej, wskaźnik zagrożenia ubóstwem mierzony jest w odniesieniu do sytuacji w danym państwie i nie stosuje się wspólnego progu ubóstwa dla wszystkich państw.

Kontekst

Na szczycie Rady Europejskiej w Laeken w grudniu 2001 r. głowy państw i szefowie rządów przyjęli pierwszy zestaw wspólnych wskaźników statystycznych dotyczących wykluczenia społecznego i ubóstwa, które są na bieżąco udoskonalane przez (ISG), podgrupę ds. wskaźników Komitetu Ochrony Socjalnej. Wskaźniki te są podstawowym elementem otwartej metody koordynacji do monitorowania postępów czynionych przez państwa członkowskie UE w zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego.

EU-SILC wdrożono w celu zapewnienia danych potrzebnych do obliczania tych wskaźników. Zorganizowane w ramach Rozporządzenie 177/2003 EU-SILC jest obecnie źródłem referencyjnym danych statystycznych dotyczących dochodów i warunków życia, a także w szczególności wskaźników dotyczących włączenia społecznego. W kontekście strategii „Europa 2020” Rada Europejska przyjęła w czerwcu 2010 r. główny cel związany z włączeniem społecznym, zgodnie z którym do 2020 r. ma być co najmniej 20 mln mniej osób zagrożonych w UE ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. EU-SILC jest źródłem wykorzystywanym do monitorowania postępów w realizacji tego celu. Postępy te mierzone są przy pomocy wskaźników opartych na wskaźniku zagrożenia ubóstwem, wskaźniku deprywacji materialnej i liczbie osób żyjących w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności pracy.

Więcej informacji z Eurostatu

Metodyka / Metadane

Income and living conditions (ESMS metadata file - ilc_esms)
Comparative EU Statistics on Income and Living Conditions: Issues and Challenges (Proceedings of the International Conference on EU Comparative Statistics on Income and Living Conditions, Helsinki, 6-8 November 2006)
What can be learned from deprivation indicators in Europe?

Dane źródłowe tabel, wykresów i map (MS Excel)

Income distribution statistics: tables and figures

Pozostałe informacje

Rozporządzenie 1177/2003 z dnia 16 czerwca 2003 r. dotyczące statystyk Wspólnoty w sprawie dochodów i warunków życia (EU-SILC)
Rozporządzenie 1553/2005 z dnia 7 września 2005 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1177/2003 dotyczące statystyk Wspólnoty w sprawie dochodów i warunków życia (EU-SILC)
Rozporządzenie 1791/2006 z dnia 20 listopada 2006 r. dostosowujące niektóre rozporządzenia i decyzje w takich dziedzinach, jak: ..., statystyka, ... z przystąpieniem Bułgarii i Rumunii

Linki zewnętrzne

Zobacz także

Dane statystyczne dotyczące mieszkalnictwa