Zakładanie LGD i wdrażanie lokalnych strategii

Wdrażanie strategii

Jak uzyskać zastosowania projektów wnoszące wartość dodaną?

Należy pamiętać, że LGD nie jest jedynie zdecentralizowanym biurem gospodarującym funduszami unijnymi, a partnerstwo nie polega na czekaniu na wnioskodawców projektów, a następnie wybieraniu tych, którzy powinni otrzymać fundusze. Jedną z najważniejszych ról LGD jest aktywne wspomaganie oraz zachęcanie do zgłaszania przez beneficjentów takich projektów, które przyczyniają się do realizowania strategii grupy. Oznacza to, że LGD powinny skupiać się nie na wyborze, a na rozwijaniu projektów. Taka „animacja projektów” jest centralnym — a zdaniem wielu działaczy najważniejszym — elementem wdrażania podejścia LEADER. Jak często wykazują oceny, LEADER w znacznym stopniu wpływa na budowanie lokalnego potencjału i zwiększanie zaangażowania społecznego.

Wydarzenia animacyjne oraz wkład personelu LGD

Tradycyjnie animacja dotyczy wydarzeń informacyjnych, warsztatów oraz szkoleń organizowanych na terytorium LGD. Działania te należy rozpocząć w trakcie konsultacji, na etapie przygotowania lokalnej strategii rozwoju, a następnie kontynuować w fazie wdrażania, tak aby informować zaangażowanych lokalnych mieszkańców i organizacje. Lokalna populacja może zaproponować nowe pomysły dotyczące wdrażania lokalnej strategii rozwoju. Razem z lokalnymi organizacjami społeczność może następnie zaangażować się we wdrażanie pomysłów i pozyskiwanie wsparcia od LGD.

Od samego początku niezwykle istotny jest wkład personelu LGD w zakresie rozpowszechniania aktualnych informacji na temat dostępnych możliwości, a także wspierania działań koordynujących oraz zapobiegania powielaniu lub wzajemnemu wykluczaniu się planowanych działań. Pracownicy mogą również wspomagać wykorzystanie nadających się do przeniesienia praktyk oraz innowacji.

Rezultaty tych wydarzeń i działań należy rejestrować w ramach procesu sprawozdawczego LGD.

Doskonalenie w drodze partnerskiego uczenia się i budowania sieci

Wzajemne partnerskie uczenie się LGD w obrębie państwa członkowskiego lub między państwami członkowskimi jest bardzo skutecznym narzędziem. Jednostki budowania sieci na poziomie regionalnym, krajowym oraz europejskim są nieocenione podczas koordynowania i ustalania procesów tworzenia wiedzy oraz jej wymiany na dużą skalę. LGD mogą się od siebie wiele nauczyć, a poprzez łączenie się w zespoły, wspólne pracowanie i budowanie więzi będą stawały się silniejsze. Motywem przewodnim takich wymian może być zarówno metoda LEADER, jak i konkretne zagadnienie, np. praca z młodzieżą czy przedsiębiorczość na obszarach wiejskich.

Szereg KSOW wsparł proces mentoringu pomiędzy mniej i bardziej doświadczonymi LGD jako podstawę do przenoszenia wiedzy i doświadczenia. Szwedzka KSOW intensywnie wykorzystała takie podejście, by wesprzeć duże grono nowych LGD w Szwecji (w latach 2007–2013). Metodologia ta sprawdzi się również w relacjach pomiędzy państwami członkowskimi lub programami, jak i między LGD LEADER a LGR. Tego rodzaju podejście może obejmować wizyty studyjne, zajęcia w terenie, wymiany itp. Na przykład w Austrii wdrożono „Program wymiany dyrektorów LGD” oraz projekt „LEADER w trasie”. Zakres tej metody można powiększyć, by objąć LGD w różnych krajach.

Ryzyko zbędnej straty

Zbędna strata stanowi poważne ryzyko dla wartości dodanej zapewnianej przez wdrażania lokalnej strategii rozwoju. Fundusze nie powinny być przeznaczane na działania, które w dużej mierze mogłyby zostać zrealizowane bez finansowania w ramach LEADER lub które mogłyby przynieść identyczne rezultaty przy użyciu innych środków. Wartość dodana podejścia LEADER często wynika z eksperymentalnych, podtrzymujących i innowacyjnych elementów projektu, które bez wsparcia w ramach LEADER nie mogłyby zostać wdrożone zgodnie z planem.

Wspieranie innowacji

Innowacje są zarówno filarem, jak i celem metodologii LEADER. Można je zdefiniować jako opracowywanie lub przejmowanie nowych koncepcji lub pomysłów, jako nowe lub przejęte pomysły same w sobie lub też jako skuteczne wykorzystywanie nowych pomysłów. Kreatywność odnosi się do tworzenia pomysłów, a innowacje — do ich wdrażania. Innowacje nabierają kształtu dopiero wtedy, gdy twórczy umysł wprowadza pomysły w życie.

Jak wynika z doświadczeń zebranych w ramach LEADER oraz innych inicjatyw realizowanych w skali obszaru, innowacje są często niewłaściwie rozumiane. W Programach Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) z okresu 2007–2013 innowacje były często wiązane z ryzykiem porażki, zaś dużą awersją do podejmowania ryzyka wykazywały się przede wszystkim instytucje zarządzające i agencje płatnicze. Taki trend zdaje się utrzymywać również w programach na okres 2014–2020, o czym świadczą działania LEADER wspierane przez ENRD.

Aktualnie nie ma konkretnej definicji innowacji mającej zastosowanie do podejścia LEADER. Według drugiej grupy tematycznej ds. LEADER zajmującej się zagadnieniem innowacji (2009 r.) elastyczność będąca skutkiem nieujęcia w ramach regulacyjnych dokładnej definicji innowacji umożliwiła LGD definiowanie tego pojęcia zgodnie z własnym kontekstem (jak wynika z ankiety ENRD przeprowadzonej wśród LGD w 2017 r., duża część LGD ma problemy z wdrażaniem innowacyjnych podejść). Z prac grupy roboczej ds. innowacji w ramach LEADER przeprowadzonych w 2017 r. wynika, że aktywne promowanie i wspieranie innowacji ma kluczowe znaczenie dla sukcesu.

W swoim podejściu do innowacji LGD powinny dążyć do lepszego zrozumienia celów innowacji oraz być przygotowane na niepowodzenie niektórych projektów ukierunkowanych na nowe rozwiązania lub metodologie.

Do często spotykanych form innowacji zaliczyć można:

• nowe metody opracowywania projektu lub zarządzania nim, w tym zaangażowanie lokalnej populacji w proces podejmowania decyzji oraz wdrażania projektu;
• dobór stron zaangażowanych w projekt oraz form ich zaangażowania, np. łączenie i wiązanie sektorów gospodarki, które są tradycyjnie odrębne;
• sposób pozyskiwania zasobów na potrzeby projektu, np. łączenie zasobów ludzkich, naturalnych lub finansowych obszaru w celu lepszego wykorzystania miejscowego potencjału;
• tworzenie nowych produktów i usług, które podkreślają wyjątkowość lokalnego obszaru;
• sposób identyfikowania, wykorzystywania, rozpowszechniania i komunikowania rezultatów lub wyciągniętych wniosków;
• sposób zapewniania samowystarczalności projektu;
• sposób powiązania projektu z innymi inicjatywami.

LGD LEADER mogą aktywnie promować innowacje za pośrednictwem:

• koordynatora lub animatora ds. innowacji;
• zbliżanie do siebie nowych i nietypowych grup interesów;
• rozwijanie współpracy międzynarodowej, by umożliwić wymianę najlepszych praktyk;
• wdrażanie sprawnie działających oraz istotnych na lokalnym poziomie lokalnych strategii rozwoju, które zapewniają wsparcie w sposób otwarty na ryzyko.

Koordynator ds. innowacji

Oddelegowanie pracownika lub podgrupy LGD do promowania innowacji w ramach realizowania lokalnej strategii rozwoju jest skutecznym podejściem wykorzystywanym przez szereg LGD. W 2017 r. grupa robocza ds. innowacji w ramach LEADER uznała tę metodę za kluczowy warunek pomyślnego rozwijania innowacji.

Zbliżanie do siebie różnych działaczy

Innowacje w dziedzinie lokalnego rozwoju są często skutkiem nieoczekiwanego spotkania się osób lub lokalnych działaczy z różnych środowisk. LGD jest bezstronną, nienastawioną na zysk i apolityczną areną umożliwiającą zbliżenie do siebie takich działaczy:

„Olbrzymie znaczenie ma zapoznanie się lub skontaktowanie z lokalnymi innowatorami i wizjonerskimi działaczami. Niekiedy takie osoby nie zwracają na siebie uwagi lub nie mają władzy. Warunkiem sukcesu jest dobre i owocne połączenie władzy oraz innowacji. To z kolei wymaga otwartości od osób podejmujących decyzje, a od innowatorów — wspierania integracji. Współpracowanie z innowatorami może być niełatwe, jednak podejście LEADER niczego nie zmieni, jeśli wszystkie decyzje dotyczące innowacji oraz przyszłości terytorium będą podejmowane przez działaczy, którzy od dziesięcioleci są u władzy”. (LGD Ausserfern, Austria)

Promowanie współpracy międzynarodowej

Współpraca międzynarodowa jest kolejną zaskakującą areną dla innowacji. Nowe perspektywy dają lepszy obraz nowych możliwości. Identyfikowanie i przenoszenie nowych i innowacyjnych praktyk jest kluczowym elementem współpracy międzynarodowej.

„Istnieje wiele argumentów na poparcie współpracy: zapożyczanie dobrych pomysłów od innych regionów, zasięganie opinii innych osób w sprawie projektu. To bardzo ważne”. (szwedzka sieć obszarów wiejskich)

Sprawne działanie i otwartość na ryzyko

„Niepowodzenie projektu pilotażowego nie powinno być traktowane jak sprzeniewierzenie środków”. (LGD Ausserfern, Austria)

Wszystkie najlepsze innowacje mają zaskakujący element, który utrudnia ich zdefiniowanie lub ujęcie w dokumentach strategii rozwoju LEADER. Właśnie dlatego niezwykle ważne jest, by strategie były elastyczne i sprawnie reagowały na nowe możliwości pojawiające się oddolnie w fazie wdrażania. Finansowanie takich inicjatyw wymaga ponadto otwartości na ryzyko ze strony decydentów LGD i instytucji zarządzających.

Wspieranie współpracy

Rodzaje współpracy

Współpraca jest fundamentalną cechą oraz źródłem innowacji i wartości dodanej zapewnianej przez metodę LEADER. Wspiera ona i zachęca LGD do podejmowania działań wspólnie z innymi LGD lub z grupą stosującą podobne podejście, w innym regionie, państwie członkowskim lub nawet kraju nienależącym do UE. W artykule 44 1(a) rozporządzenia w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich (UE) nr 1305/2013 Komisja Europejska podaje dwa główne rodzaje współpracy. Są to: współpraca międzyterytorialna i współpraca międzynarodowa (WM). Wytyczne ENRD dotyczące międzynarodowej współpracy w ramach programu LEADER definiują je jako:

Współpraca międzyterytorialna. Oznacza współpracę między różnymi obszarami wiejskimi państwa członkowskiego. Współpraca w obrębie państwa członkowskiego dotyczy przynajmniej jednej LGD LEADER i jest otwarta na inne lokalne grupy wykorzystujące podobne podejście oparte na uczestnictwie.

Współpraca międzynarodowa (WM). Jest definiowana jako współpraca między różnymi obszarami wiejskimi z przynajmniej dwóch państw członkowskich lub krajów spoza UE. Współpraca międzynarodowa obejmuje przynajmniej jedną LGD LEADER, przy czym dodatkowymi partnerami mogą być kolejne lokalne grupy — złożone z partnerów publicznych i prywatnych — wdrażające lokalną strategię rozwoju. Tego rodzaju współpraca może również obejmować grupę lokalnych publicznych i prywatnych partnerów, którzy wdrażają lokalną strategię na terytoriach UE niebędących obszarami wiejskimi.

Wspólne działania

Projekty współpracy odpowiadają konkretnym działaniom o jasno sprecyzowanych rezultatach zapewniających korzyści wszystkim uczestniczącym terytoriom. Działania te muszą mieć charakter kolektywny, tzn. muszą być wspólnie wdrażane. Takie wspólne działania mogą się składać z szeregu różnych czynności zgodnych z regułami poszczególnych PROW.

Kwalifikowane koszty

Wspólne podejścia umożliwiają LGD z jednego obszaru finansowanie wspólnych projektów, w ramach których wspierane czynności mogą być realizowane na innym terytorium. Lokalizacja projektu nie jest czynnikiem ograniczającym, pod warunkiem, że obszar LGD skorzysta na wspólnych działaniach w ramach projektu. Przykłady kwalifikowanych wspólnych działań (podlegających krajowym regułom wdrażania PROW) obejmują budowanie potencjału lub transfer wiedzy za pośrednictwem wspólnych publikacji, seminaria szkoleniowe, programy partnerskie (wymiany dyrektorów i pracowników LGD) prowadzące do przyjmowania wspólnej metodologii i metod pracy lub też opracowanie wspólnych albo skoordynowanych działań rozwojowych.

Wnoszenie wartości dodanej poprzez współpracę

Współpraca może nadać lokalnym projektom nowy wymiar, ponieważ projekty tego rodzaju stwarzają dla zainteresowanych stron alternatywne i nowatorskie okazje do rozpoznawania i rozwiązywania problemów na innowacyjne sposoby. Projekty współpracy mają potencjał kreowania różnych rodzajów wartości dodanej, w tym:

• Tworzenia bardziej ambitnych projektów poprzez osiąganie masy krytycznej: Współpraca międzynarodowa umożliwia projektowi osiągnięcie większej masy krytycznej, ponieważ całkowite korzyści znacznie przewyższają sumę poszczególnych osiągnięć (1+1=11). Łączenie zasobów i wiedzy fachowej może wywołać efekt ekonomii skali oraz synergie, które sprzyjają realizowaniu założeń projektu (np. w dziedzinie kosztów wyposażenia technicznego/technologii, szkolenia, marketingu itp.).
• Zwiększania konkurencyjności, tzn. znajdowania nowych partnerów biznesowych, pozycjonowania na nowych rynkach: Wspólne wdrożenie projektu z partnerami międzynarodowymi może pomóc w wypromowaniu lokalnych produktów oraz obszaru, z którego pochodzą. WM może torować drogę do nowych okazji biznesowych, kreując w ten sposób potencjał zwiększania sprzedaży produktów, a także tworzenia nowych produktów lub procesów oraz dodatkowego know-how. Zamiast ze sobą konkurować, współpracujący partnerzy mogą wykorzystać wzajemnie uzupełniające się cechy oraz podobieństwa.
• Wspierania pracy i promowania innowacji poprzez nowe umiejętności: Nowe wizje i nowe wymiary mogą wspierać i promować nowe metody pracy. Co więcej, międzynarodowe doświadczenia mogą się przyczynić do poszerzenia horyzontów biznesowych i zachęcić firmy lub organizacje do wdrażania lepszych metodologii działania. Te z kolei mogą pośrednio wygenerować dla obszarów wiejskich korzyści o charakterze społeczno-ekonomicznym lub ekologicznym.
• Budowania tożsamości terytorialnej i podnoszenia świadomości: WM może pomagać lokalnej populacji w poznawaniu swojego regionu i jego historii. Lepsze zrozumienie własnego obszaru poprzez interakcje międzynarodowe może zachęcić lokalnych działaczy do reprezentowania własnego terytorium i stawania się jego faktycznymi „ambasadorami”.
• Umacniania strategii terytorialnej i lokalnych partnerstw: Projekty WM są powiązane z terytorium oraz odpowiednimi lokalnymi strategiami rozwoju współpracujących partnerów. Projekty te pomagają w zaspokajaniu potrzeb i rozwiązywaniu problemów ujętych w strategiach współpracujących obszarów.

Na początek warto stawiać małe kroki

Rozwijanie wykonalnych projektów współpracy międzynarodowej jest długotrwałym procesem, który wymaga cierpliwości. Istnieje wiele organizacji takich jak ENRD, ELARD czy Krajowe Sieci Obszarów Wiejskich, które mogą pomóc w osiągnięciu tego celu. By nie zboczyć z właściwej drogi, warto zacząć od stawiania małych kroków:

„Pod koniec 2003 r. LGD rozpoczęła wzajemne wizyty w celu przetestowania możliwości współpracy z innymi LGD w krajach basenu Morza Bałtyckiego i Morza Północnego. Jako pierwszy krok na drodze do sformalizowania projektu współpracy po wizytach zazwyczaj organizowano warsztaty rozwojowe o uzgodnionej tematyce. Aktualnie (w 2007 r.) tworzymy sieć z 15 LGD z Danii, Szwecji, Finlandii, Litwy, Polski, Niemiec oraz Anglii i uczestniczymy w czterech różnych projektach współpracy. Nasza strategia polega na rozwijaniu współpracy w dłuższej perspektywie czasowej. Spodziewamy się, że projekty współpracy wygenerują wartość dodaną w postaci 5% naszego obrotu rozwojowego”. (LGD Vestsjælland, Dania)

Trzecia grupa tematyczna podkomitetu LEADER ds. współpracy określiła cztery główne trudności, które należy mieć na uwadze podczas wdrażania środka współpracy:

• różne terminy podejmowania decyzji oraz różne reguły administracyjne w poszczególnych państwach członkowskich;
• odmienne oczekiwania w stosunku do beneficjentów zawarte w różnych dokumentach strategii LEADER;
• różne potrzeby informacyjne poszczególnych partnerów zaangażowanych we współpracę;
• trudności w identyfikowaniu najbardziej istotnych obszarów tematycznych wymagających współpracy.

„Współpraca oznacza podejmowanie wspólnych działań z przynajmniej jednym obszarem w innym kraju oraz dzielenie się doświadczeniami. Współpracę należy traktować jako część lokalnej strategii rozwoju, a nie jako element ją uzupełniający. Może ona być na przykład sposobem na osiągnięcie masy krytycznej niezbędnej z perspektywy wykonalności konkretnego projektu albo też środkiem zachęcającym do podejmowania inicjatyw uzupełniających takich jak wspólne działania marketingowe LGD w różnych regionach. Głównym rezultatem przewidywanym w ramach współpracy jest wzajemne uczenie się”. (ENRD)

[1] Dokumentacja w innych językach UE jest dostępna w sekcji „Przydatne dokumenty” na stronie Współpraca w ramach LEADER witryny ENRD