Archive:Produkcja i import energii

Dane pobrane w czerwcu 2019 r.

Planowana aktualizacja artykułu: Październik 2020 r.

Highlights

Produkcja energii pierwotnej w 2017 r. w UE była o 12 % niższa niż dziesięć lat wcześniej.

Głównym dostawcą ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla kamiennego do UE w 2017 r. była Rosja.

Zmiany w produkcji energii pierwotnej (wg rodzaju paliwa), UE-28, lata 2007-2017

Zależność Unii Europejskiej (UE) od importu energii, w szczególności ropy naftowej i gazu ziemnego, rodzi obawy w związku z polityką energetyczną, dotyczące bezpieczeństwa dostaw energii. Prezentowany artykuł dotyczy produkcji energii pierwotnej w UE oraz rosnącego uzależnienia UE od importu energii z państw nienależących do Unii, spowodowanego niedoborem produkcji w stosunku do zużycia. W 2017 r. ponad połowa (55,1 %) dostępnej energii brutto w UE-28 pochodziła z importu.

Full article

Produkcja energii pierwotnej zmniejszyła się między rokiem 2007 a 2017.

W 2017 r. produkcja energii pierwotnej w UE-28 wyniosła łącznie 758 mln ton oleju ekwiwalentnego (Mtoe) – zob. tablica 1. Było to tylko o 0,1 % mniej niż w poprzednim roku i stanowiło kontynuację ogólnej tendencji spadkowej, którą obserwuje się w ostatnich latach, przy czym jedyny wyjątek stanowił 2010 r., kiedy to produkcja ponownie wzrosła po stosunkowo znacznym spadku produkcji energii w 2009 r. podczas światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Biorąc pod uwagę dłuższy okres, produkcja energii pierwotnej w 2017 r. w UE-28 była jednak o 12,1 % niższa niż dziesięć lat wcześniej. Ogólną tendencję spadkową produkcji energii pierwotnej w UE-28 można przynajmniej częściowo przypisać wyczerpywaniu się zasobów surowcowych lub uznaniu przez producentów, że eksploatacja ograniczonych zasobów jest nieopłacalna.

W 2017 r. najwyższy poziom produkcji energii pierwotnej wśród państw członkowskich UE odnotowano we Francji – 17,4 % całkowitej produkcji w UE-28, a następnie w Zjednoczonym Królestwie – 15,6 % i w Niemczech – 15,3 %. W porównaniu z sytuacją sprzed dekady, do głównych zmian należały wzrost o 17,8, 13,5 i 11,3 p.p. udziału Włoch, Hiszpanii i Szwecji i spadek o 41,7, 32,8 i 30,7 p.p. udziału Danii, Zjednoczonego Królestwa i Niderlandów.

W wartościach bezwzględnych 17 z 28 państw członkowskich UE odnotowało wzrost poziomu produkcji energii pierwotnej w latach 2007–2017. Największy wzrost produkcji miał miejsce we Włoszech (o 5,5 Mtoe), Hiszpanii (4,1 Mtoe), Szwecji (3,7 Mtoe), Irlandii (3,4 Mtoe) i Finlandii (2,0 Mtoe). Z drugiej strony produkcja energii pierwotnej w Zjednoczonym Królestwie spadła aż o 57,6 Mtoe, a spadki o ponad 10 Mtoe odnotowały również Niemcy (-20,6 Mtoe), Niderlandy (-18,5 Mtoe), i Dania (-11,3 Mtoe) .

Tablica 1: Produkcja energii, 2007 r. i 2017 r.
(w milionach ton oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_bal_c)

W 2017 r. energia pierwotna produkowana w UE-28 pochodziła z różnych źródeł, z czego najważniejsze pod względem udziału były źródła energii odnawialnej, dające ponad jedną czwartą (29,9 %) całkowitej produkcji w UE-28.

Na drugim miejscu była energia jądrowa, z udziałem 27,8 % w całkowitej produkcji energii pierwotnej. Paliwo jądrowe miało szczególnie duże znaczenie we Francji, gdzie z tego źródła pochodziło prawie 79 % krajowej produkcji energii pierwotnej, natomiast w Belgii udział ten wyniósł dokładnie trzy czwarte, a na Słowacji ponad trzy piąte (62,6 %). W 11 innych państwach członkowskich udział energii jądrowej w produkcji podstawowej wynosił mniej niż połowę całości. W 14 państwach członkowskich UE energii jądrowej nie wytwarzano.

Udział stałych paliw kopalnych (16,4 %, głównie węgla) wynosił nieco poniżej jednej piątej, a udział gazu ziemnego był trochę niższy (13,6 %). Ropa naftowa (8,8 %) była jedynym pozostałym znaczącym źródłem produkcji energii pierwotnej (zob. wykres 1).

Wykres 1: Produkcja energii pierwotnej, UE-28, 2017 r.
(% całkowitej ilości, w tonach oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_bal_c)

Wzrost produkcji energii pierwotnej UE-28 ze źródeł odnawialnych był większy niż w przypadku wszystkich pozostałych rodzajów energii; wzrost ten utrzymywał się na stosunkowo jednolitym poziomie w latach 2007–2017, przy czym w 2011 r. odnotowano niewielki spadek produkcji (zob. wykres 2). Podczas tego okresu produkcja energii ze źródeł odnawialnych wzrosła o 65,6 %, zastępując do pewnego stopnia produkcję energii z innych źródeł. Z drugiej strony poziomy produkcji z pozostałych źródeł obniżyły się, przy czym największe spadki odnotowano w przypadku gazu ziemnego (-39,4 %), ropy naftowej (-38,9 %) i stałych paliw kopalnych (-30,5 %), a nieco bardziej umiarkowany spadek o 12,8 % miał miejsce w przypadku produkcji energii jądrowej.

Wykres 2: Zmiany w produkcji energii pierwotnej (wg rodzaju paliwa), UE-28, lata 2007–2017
(2007 r. = 100, w tonach oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_bal_c)

UE i wszystkie jej państwa członkowskie są importerami netto energii

Malejąca produkcja energii pierwotnej z użyciem węgla kamiennego, węgla brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego, a w ostatnim okresie energii jądrowej, skutkuje sytuacją, w której UE jest w coraz większym stopniu uzależniona od importu nośników energii pierwotnej i wtórnych produktów pochodnych (np. gazu/diesla), aby zaspokoić swoje potrzeby, choć po globalnym kryzysie finansowym i gospodarczym sytuacja ta ustabilizowała się. W 2017 r. import energii przez państwa UE-28 przewyższył jej eksport o 948 Mtoe. Największymi importerami netto energii w liczbach bezwzględnych były Niemcy, Włochy, Francja i Hiszpania. W 2007 r. jedynym eksporterem netto energii wśród państw członkowskich UE była Dania, jednak w 2013 r. duński import energii przewyższył eksport, a tendencja ta potwierdziła się w ciągu kolejnych czterech lat, do 2017 r. Tak więc od 2013 r. wszystkie 28 państw członkowskich UE jest importerami netto energii (zob. tabela 2). W 2017 r. największymi importerami netto w stosunku do liczby mieszkańców były Luksemburg, Malta i Belgia.

Tablica 2: Import netto energii, lata 2007–2017
Źródło: Eurostat (nrg_bal_s) i (demo_pjan)

W ostatnich latach główne źródła importu energii do UE-28 nieco się zmieniły. Rosja utrzymała jednak w UE przez cały okres 2007–2017 pozycję lidera wśród dostawców głównych nośników energii pierwotnej – węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego (zob. tablica 3).

Tablica 3: Główne miejsca pochodzenia importowanej energii pierwotnej, UE-28, lata 2007–2017
(% importu spoza UE-28)
Źródło: Eurostat (nrg_ti_sff) (nrg_ti_oil) i (nrg_ti_gas)

W 2017 r. 38,9 % importowanego przez UE węgla kamiennego pochodziło z Rosji. Od ostatnich dziesięciu lat Rosja jest stale największym dostawcą węgla do UE. Między rokiem 2007 a 2015 niemal podwoił się udział importu węgla kamiennego do UE-28 z Kolumbii – z poziomu 11,8 % do 22,2 % całkowitego importu, a następnie udział tego kraju spadł do 16,9 % in 2017 r. Stany Zjednoczone były w 2017 r. trzecim głównym dostawcą węgla kamiennego do UE-28 z udziałem wynoszącym 16,9 % całości.

Rosja była także głównym dostawcą ropy naftowej do UE. W 2007 r. jej udział wyniósł 33,7 %, a następnie wahał się między 34,7 % (najwyższy poziom odnotowany w 2011 r.) a 29,0 % (najniższy udział, odnotowany w 2015 r.). W 2017 r. jej udział wynosił 30,3 %. W tym samym okresie zaobserwowano stosunkowo powolny spadek udziału Norwegii jako dostawcy ropy naftowej do UE-28 – z 15,0 % w 2007 r. do 11,4 % w 2017 r. Względny udział dostaw do EU-28 ropy naftowej z Iraku i Kazachstanu wzrastał w szybkim tempie w latach 2007–2017, osiągając odpowiednio poziom 8,2 % i 7,4 %, tak więc państwa te stały się trzecim i czwartym największym dostawcą ropy naftowej, przed Arabią Saudyjską.

Udział Rosji w imporcie gazu ziemnego do UE w latach 2007–2017 nie uległ zmianie (38,7 %); w 2010 r. odnotowano najniższy poziom (31,9 %), a najwyższy (41,1 %) w 2013 r. W okresie przedstawionym w tablicy 3 Norwegia pozostawała drugim największym dostawcą gazu ziemnego do UE, lecz jej udział obniżał się powoli z 28,1 % w 2007 r. do 25,3 % w 2017 r. Udział dostaw gazu ziemnego do UE-28 z Algierii (trzeciego pod względem wielkości dostawcy) w latach 2007–2017 zmniejszył się, natomiast udział dostaw z Kataru wzrósł ponad dwukrotnie.

Bezpieczeństwo dostaw energii pierwotnej do UE może być zagrożone, jeżeli znaczna część importu będzie pochodzić od stosunkowo niewielkiej liczby dostawców. W 2017 r. prawie trzy czwarte (74,6 %) importowanego przez UE-28 gazu ziemnego pochodziło z Rosji, Norwegii i Algierii. Z podobnej analizy wynika, że prawie trzy czwarte (72,7 %) importu węgla kamiennego do UE-28 pochodziło z Rosji, Kolumbii i Stanów Zjednoczonych, natomiast import ropy naftowej był nieco mniej skoncentrowany wśród głównych dostawców, ponieważ dostawy do UE-28 z Rosji, Norwegii i Iraku stanowiły około 49,9 %.

Import pokrywa ponad połowę zapotrzebowania UE-28 na energię.

Zależność UE-28 od importu energii zwiększyła się z nieco powyżej 44 % dostępnej energii brutto w 1990 r. do 52,9 % w 2007 r., a następnie do 55,1 % w 2017 r. (zob. wykres 3). Od 2004 r. import netto energii do UE-28 jest większy niż jej produkcja pierwotna. Innymi słowy, import netto pokrywał ponad połowę dostępnej energii brutto w UE-28, a wskaźnik zależności przekroczył 50,0 %.

W 2017 r. wskaźnik zależności energetycznej osiągnął najwyższy poziom (55,1 %). W latach 2007–2017 odnotowano kilka zmian: stosunkowo najwyższy poziom 54,6 % odnotowano w 2008 r., natomiast w 2010 r. – najniższą wartość tego wskaźnika, wynoszącą 52,7 %. Szczegółowa analiza wykazuje, że najwyższe wskaźniki w 2017 r. odnotowano w przypadku ropy naftowej (86,7 %) i gazu ziemnego (74,3 %), natomiast według ostatnich dostępnych danych dla stałych paliw kopalnych wskaźnik ten wyniósł 43,9 %.

Wykres 3: Wskaźnik zależności energetycznej, UE-28, lata 2007–2017
(% importu netto w dostępnej energii brutto w oparciu o tony oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_ind_id)

W latach 2007–2017 zależność UE od dostaw z państw nienależących do UE rosła w przypadku gazu ziemnego (o 14,8 p.p.), dużo szybciej niż w przypadku ropy naftowej (o 4,2 p.p.). Wskaźnik zależności w przypadku stałych paliw kopalnych wzrastał w tym samym okresie wolniej, tj. o 1,9 p.p.

Jako że Dania nie była już eksporterem netto, jej wskaźnik zależności energetycznej przyjął wartość dodatnią w 2013 r. i taką utrzymał również w 2017 r., podobnie jak wskaźniki notowane we wszystkich pozostałych państwach członkowskich UE (zob. wykres 4). Najniższe wskaźniki zależności energetycznej w 2017 r. odnotowano w Estonii, Danii, Rumunii i Szwecji. Malta, Cypr i Luksemburg były (prawie) całkowicie zależne od importu energii pierwotnej, notując wskaźniki przekraczające 95,0 %.

Analiza zmian w latach 2007–2017 pokazuje, że Dania, Zjednoczone Królestwo, Litwa, Niderlandy, Polska i Czechy stawały się coraz bardziej zależne od importu energii w celu zaspokojenia dostępnej energii brutto, co można w dużym stopniu przypisać malejącej produkcji energii pierwotnej (w związku z wyczerpywaniem się zasobów surowcowych). Wzrost zależności, aczkolwiek nieco mniejszy, odnotowano również w Niemczech, na Malcie, na Węgrzech, w Chorwacji, na Cyprze i w Grecji. W latach 2007–2017 wszystkie pozostałe kraje członkowskie UE odnotowały spadek wskaźników zależności energetycznej, przy czym najszybsze tempo zmian zaobserwowano w Estonii, w przypadku której wskaźnik zmniejszył się z 27,1 % do 4,1 %; wskaźniki obniżyły się także o ponad 10,0 p.p. w przypadku Irlandii, Łotwy i Bułgarii, co było spowodowane przyrostem efektywności energetycznej lub zmianą koszyka energetycznego na korzyść produkcji energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych.

Wykres 4: Wskaźnik zależności energetycznej – wszystkie produkty, lata 2007 i 2017
(% importu netto w dostępnej energii brutto w oparciu o tony oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_ind_id)

Dane źródłowe tablic i wykresów

Produkcja i import energii: tablice i wykresy (w jęz. angielskim)

Źródła danych

Towary energetyczne, tj. nośniki energii pozyskiwane lub przechwytywane bezpośrednio z zasobów naturalnych nazywa się źródłami energii pierwotnej, podczas gdy nośniki energii wytwarzane ze źródeł energii pierwotnej w zakładach przetwarzania nazywa się produktami pochodnymi. Produkcja energii pierwotnej obejmuje krajową produkcję źródeł energii pierwotnej i odbywa się w związku z eksploatacją zasobów naturalnych, np. w kopalniach węgla, na polach naftowych, w elektrowniach wodnych czy też w drodze wytwarzania biopaliw. Zawsze gdy zużycie jest większe od produkcji pierwotnej, konieczne jest pokrycie niedoborów przez import produktów pierwotnych lub pochodnych.

Wytwarzanie ciepła w reaktorze w wyniku rozszczepienia jądrowego traktuje się jako produkcję pierwotną jądrowej energii cieplnej, czyli energii jądrowej. Jej wielkość oblicza się na podstawie rzeczywiście wytworzonego ciepła lub zgłoszonej produkcji energii elektrycznej brutto i sprawności cieplnej elektrowni jądrowej. Na produkcję pierwotną węgla kamiennego i brunatnego składają się ilości wydobytego lub wyprodukowanego paliwa, obliczone po wszystkich operacjach usunięcia substancji nieczynnych.

Za produkcję pierwotną nie uważa się przemiany jednej formy energii w inną, np. produkcji energii elektrycznej lub cieplnej w elektrociepłowniach czy też produkcji koksu w piecach koksowniczych.

Import netto oblicza się jako ilość importu pomniejszoną o równoważną ilość eksportu. Import oznacza zatem wszelki przywóz na terytorium kraju, z wyjątkiem ilości w tranzycie (zwłaszcza przez gazociągi i rurociągi); podobnie eksport obejmuje wszystkie ilości wywożone z terytorium kraju.

Kontekst

Ponad połowa energii w UE-28 pochodzi z państw nienależących do UE i odsetek ten zasadniczo wzrastał w ciągu ostatnich dziesięcioleci (choć pewne dane sugerują, że poziom wskaźników zależności energetycznej ustabilizował się w ostatnich latach). Duża część energii importowanej do UE pochodzi z Rosji, której spory z państwami tranzytowymi w ostatnich latach zagroziły przerwaniem dostaw. Obawy o bezpieczeństwo dostaw z Rosji pogłębiły się dodatkowo w związku z konfliktem na Ukrainie. Wprowadzone nowe środki dotyczące rynków ropy naftowej i gazu mają zapewnić, aby wszystkie strony podjęły skuteczne działania w celu zapobiegania potencjalnym przerwom w dostawach oraz minimalizacji skutków takich przerw. Środki te zarazem tworzą mechanizmy efektywnego współdziałania państw członkowskich UE w przypadku ewentualnych poważnych zakłóceń w dostawach ropy naftowej lub gazu. Ponadto ustanowiono mechanizm koordynacji umożliwiający państwom członkowskim spójne i natychmiastowe reagowanie w sytuacjach kryzysowych.

W listopadzie 2010 r. Komisja Europejska przyjęła inicjatywę pod tytułem Energia 2020 – strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego (COM(2010) 639 final). W strategii tej określono priorytety na okres 10 lat oraz działania, które należy podjąć w celu sprostania różnorodnym wyzwaniom, takim jak zapewnienie konkurencyjności cen na rynku i bezpieczeństwa dostaw, zwiększenie przewagi technologicznej w dziedzinie technologii, a także skuteczne negocjacje z międzynarodowymi partnerami (np. w celu zapewnienia dobrych relacji z dostawcami energii spoza UE i państwami tranzytu energii). Rozwinięciem tych działań są: strategia energetyczna 2030, która zapewnia ramy polityki w dziedzinie klimatu i energii do 2030 r., oraz Plan działania w zakresie energii do roku 2050, który wyznacza długoterminowy cel ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w UE o 80–95 % do 2050 r.

Za pośrednictwem Wspólnoty Energetycznej (utworzonej w październiku 2005 r.) UE pracuje również nad zintegrowaniem państw sąsiadujących ze swoim wewnętrznym rynkiem energii. Ważną rolę pod względem zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw może odegrać korzystanie z szerokiego wachlarza źródeł energii, a także dywersyfikacja dostawców oraz szlaków i mechanizmów transportu. Na przykład realizowanych jest wiele inicjatyw budowy gazociągów łączących Europę z jej wschodnimi i południowymi sąsiadami. Należą do nich rurociąg Nord Stream (z Rosji do UE przez Morze Bałtyckie), który uruchomiono w listopadzie 2011 r., i gazociąg transadriatycki, łączący Turcję z Włochami przez Grecję i Albanię w celu transportu gazu z regionu Morza Kaspijskiego do UE. Uważa się, że ryzyko związane z zależnością energetyczną UE można zmniejszyć, budując wiarygodne partnerstwa z krajami dostawcami, krajami tranzytowymi i krajami odbiorcami, i we wrześniu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat zatytułowany Polityka energetyczna UE: stosunki z partnerami spoza UE (COM(2011) 539 final).

W odpowiedzi na nieustające obawy dotyczące uzależnienia UE od importu energii w maju 2014 r. Komisja Europejska przyjęła Strategię Bezpieczeństwa Energetycznego (COM(2014) 330 final), której celem jest zapewnienie stabilnych i obfitych dostaw energii. Oprócz środków krótkoterminowych na wypadek przerwania dostaw gazu z Rosji lub zatrzymania importu prowadzącego przez Ukrainę strategia obejmuje długoterminowe zagrożenia związane z bezpieczeństwem dostaw i zawiera propozycje działań w pięciu obszarach, w tym: zwiększenie produkcji energii w UE i dywersyfikację państw dostawców oraz szlaków zaopatrzeniowych, a także prezentowanie jednego wspólnego stanowiska w zakresie zewnętrznej polityki energetycznej. W 2015 r. Komisja Europejska wydała komunikat dotyczący Strategii ramowej na rzecz stabilnej unii energetycznej opartej na przyszłościowej polityce w dziedzinie klimatu (COM(2015) 80 final), zgodnie z którą ważnym elementem służącym zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego (w szczególności w odniesieniu do gazu) jest pełna zgodność umów dotyczących zakupu energii od państw niebędących członkami UE. Następnie w lutym 2016 r. Komisja Europejska złożyła wnioski dotyczące nowych przepisów w odniesieniu do bezpieczeństwa dostaw gazu w UE (COM(2016) 52 final) oraz nowych przepisów w odniesieniu do umów energetycznych między UE a państwami niebędącymi członkami UE (COM(2016) 53 final).