Archive:Produkcja i import energii

Dane pobrane w czerwcu 2020 r.

Planowana aktualizacja artykułu: październik 2021 r.

Highlights

Produkcja energii pierwotnej w 2018 r. w UE była o 9,2% niższa niż dziesięć lat wcześniej.

Głównym dostawcą gazu ziemnego, ropy naftowej i węgla kamiennego do UE w 2018 r. była Rosja.

Produkcja energii pierwotnej według typu paliwa, UE-27, lata 2008-2018

Zależność Unii Europejskiej (UE) od importu energii, w szczególności ropy naftowej i gazu ziemnego, stanowi powód dla obaw wyrażanych w związku z polityką energetyczną, dotyczących bezpieczeństwa dostaw energii. Prezentowany artykuł dotyczy produkcji energii pierwotnej w UE oraz rosnącego uzależnienia UE od importu energii z państw nienależących do Unii, spowodowanego niedoborem produkcji w stosunku do zużycia. W 2018 r. ponad połowa (58,2 %) dostępnej energii brutto w UE pochodziła z importu.

Full article

Produkcja energii pierwotnej zmniejszyła się między rokiem 2008 a 2018.

W 2018 r. produkcja energii pierwotnej w Unii Europejskiej (UE) wyniosła łącznie 635 mln ton oleju ekwiwalentnego (Mtoe) – zob. tabela 1. Było to tylko o 1 % mniej niż w poprzednim roku i stanowiło kontynuację ogólnej tendencji spadkowej, którą obserwuje się w ostatnich latach, z kilkoma wyjątkami – w 2010 r., kiedy to produkcja ponownie wzrosła po stosunkowo znacznym spadku produkcji energii w 2009 r. podczas światowego kryzysu finansowego i gospodarczego, a następnie w latach 2012–2013, kiedy ponownie doszło do niewielkiego wzrostu. Biorąc pod uwagę dłuższy okres, produkcja energii pierwotnej w 2018 r. w UE była jednak o 9,2 % niższa niż dziesięć lat wcześniej. Ogólną tendencję spadkową produkcji energii pierwotnej w UE można przynajmniej częściowo przypisać wyczerpywaniu się zasobów surowcowych lub uznaniu przez producentów, że eksploatacja ograniczonych zasobów jest nieopłacalna.

W 2018 r. najwyższy poziom produkcji energii pierwotnej wśród państw członkowskich UE odnotowano we Francji – 21,7 % całkowitej produkcji w UE, a następnie w Niemczech (17,8 %), w Polsce (9,7 %) i we Włoszech – (5,9 %). W porównaniu z sytuacją sprzed dekady, do głównych zmian należały wzrosty udziałów w całkowitej produkcji UE o 2,3, 1,2, 1,1 i 1,1 p.p odnotowane odpowiednio we Francji, we Włoszech, w Hiszpanii i w Szwecji i spadki tych udziałów o 3,9, 1,7 i 1,6 p.p. odpowiednio w Niderlandach, w Niemczech i w Danii.

W wartościach bezwzględnych 14 z 27 państw członkowskich UE odnotowało wzrost poziomu produkcji energii pierwotnej w latach 2008–2018. Największy wzrost produkcji miał miejsce we Włoszech (o 4,5 Mtoe), Hiszpanii (4,4 Mtoe), Szwecji (4,0 Mtoe), Irlandii (3,4 Mtoe) i Finlandii (3,2 Mtoe). Z drugiej strony produkcja energii pierwotnej w Niderlandach spadła aż o 31,2 Mtoe, a spadki o ponad 10 Mtoe odnotowały również Niemcy (-23,4 Mtoe), i Dania (-12,7 Mtoe).

Tabela 1: Produkcja energii, 2008 r. i 2018 r.
Źródło: Eurostat (nrg_bal_c)

W 2018 r. energia pierwotna produkowana w UE pochodziła z różnych źródeł, z czego najważniejsze pod względem udziału były odnawialne źródła energii, dające ponad jedną trzecią (34,2 %) całkowitej produkcji w UE.

Na drugim miejscu była energia jądrowa, z udziałem 30,8 % w całkowitej produkcji energii pierwotnej. Energia jądrowa miała szczególnie duże znaczenie we Francji, gdzie z tego źródła pochodziło prawie 78,0 % krajowej produkcji energii pierwotnej, natomiast w Belgii i na Słowacji udział ten wyniósł ponad trzy piąte (odpowiednio 63,1 % i 62,7 %). W 10 innych państwach członkowskich udział energii jądrowej w produkcji podstawowej wynosił mniej niż połowę całości. W 14 państwach członkowskich UE energii jądrowej nie wytwarzano.

Udział stałych paliw kopalnych (18,3 %, głównie węgla) wynosił nieco poniżej jednej piątej, a udział gazu ziemnego był zbliżony do jednej dziesiątej (9,3 %). Ropa naftowa (3,4 %) była jedynym pozostałym znaczącym źródłem produkcji energii pierwotnej (zob. wykres 1).

Wykres 1: Produkcja energii pierwotnej, UE-27, 2018 r.
(% całkowitej ilości, w tonach oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_bal_c)

Wzrost produkcji energii pierwotnej w UE z odnawialnych źródeł był większy niż w przypadku wszystkich pozostałych rodzajów energii; wzrost ten utrzymywał się na stosunkowo jednolitym poziomie w latach 2008–2018, przy czym w 2011 r. odnotowano niewielki spadek produkcji (zob. wykres 2). Podczas tego okresu produkcja energii z odnawialnych źródeł wzrosła o 49,2 %, zastępując do pewnego stopnia produkcję energii z innych źródeł. Z drugiej strony poziomy produkcji z pozostałych źródeł obniżyły się, przy czym największe spadki odnotowano w przypadku gazu ziemnego (-46,4 %), ropy naftowej (-35,3 %) i stałych paliw kopalnych (-27,9 %), a nieco bardziej umiarkowany spadek o 14,4 % miał miejsce w przypadku produkcji energii jądrowej.

File:Production of primary energy by fuel type, EU-27, 2008–2018 (2008 = 100, based on tonnes of oil equivalent).png

Wykres 2: Produkcja energii pierwotnej (wg rodzaju paliwa), UE-27, lata 2008-2018
(2008 r. = 100, w tonach oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_bal_c)

UE i wszystkie jej państwa członkowskie są importerami netto energii

Malejąca produkcja energii pierwotnej z użyciem węgla kamiennego, węgla brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego, a w ostatnim okresie energii jądrowej, skutkuje sytuacją, w której UE jest w coraz większym stopniu uzależniona od importu nośników energii pierwotnej i wtórnych produktów pochodnych (np. gazu/diesla), aby zaspokoić swoje potrzeby, choć po globalnym kryzysie finansowym i gospodarczym sytuacja ta ustabilizowała się. W 2018 r. import energii przez państwa UE przewyższył jej eksport o 886 Mtoe. Największymi importerami netto energii w liczbach bezwzględnych były Niemcy, Włochy, Francja i Hiszpania. W 2008 r. jedynym eksporterem netto energii wśród państw członkowskich UE była Dania, jednak w 2013 r. duński import energii przewyższył eksport, a tendencja ta potwierdziła się w ciągu kolejnych pięciu lat, do 2018 r. Tak więc od 2013 r. wszystkie 27 państw członkowskich UE jest importerami netto energii. W 2018 r. największymi importerami netto w stosunku do liczby mieszkańców były Luksemburg, Malta i Belgia.

Tabela 2: Import netto energii, w wybranych latach, 2008–2018
Źródło: Eurostat (nrg_bal_s) oraz (demo_pjan)

W ostatnich latach główne źródła importu energii do UE nieco się zmieniły. Rosja utrzymała jednak w UE przez cały okres 2008–2018 pozycję lidera wśród dostawców głównych nośników energii pierwotnej – węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego (zob. tabela 3).

Tabela 3: Główne miejsca pochodzenia importowanej energii pierwotnej, UE-27, lata 2008–2018
(% dodatkowego importu UE-27)
Źródło: Eurostat (nrg_ti_sff), (nrg_ti_oil) i (nrg_ti_gas)

W 2018 r. 42,4 % importowanego przez UE węgla kamiennego pochodziło z Rosji. W ciągu ostatnich dziesięciu lat Rosja była stale największym dostawcą węgla do UE, z wyjątkiem 2012 r. Stany Zjednoczone były w 2018 r. drugim głównym dostawcą węgla kamiennego do UE z udziałem wynoszącym 18,6 % całości. Między rokiem 2008 a 2015 niemal podwoił się udział importu węgla kamiennego do UE-27 z Kolumbii – z poziomu 11,7 % do 21,1 % całkowitego importu, a następnie udział tego kraju spadł do 13,4 % in 2018 r.

Rosja była także głównym dostawcą ropy naftowej do UE. W 2008 r. jej udział wyniósł 32,1 %, a następnie wahał się między 35,6 % (najwyższy poziom odnotowany w 2011 r.) a 29,8 % (najniższy udział odnotowany w 2018 r.). Względny udział dostaw do UE ropy naftowej z Iraku wzrastał w szybkim tempie w latach 2008–2018, osiągając poziom 8,7 % w 2018 r., w związku z czym państwo to stało się drugim największym dostawcą ropy naftowej, przed Arabią Saudyjską (7,4 %), której udział w latach 2008–2018 był względnie stabilny.

Udział Rosji w imporcie gazu ziemnego do UE w latach 2008–2018 wzrósł nieznacznie (z 39,4 % do 40,4 %); w 2010 r. odnotowano najniższy poziom (35,2 %), a najwyższy poziom wynoszący 45,3 % odnotowano w 2013 r. W okresie przedstawionym w tabeli 3 Norwegia pozostawała drugim największym dostawcą gazu ziemnego do UE, lecz jej udział obniżał się powoli z 22,0 % w 2008 r. do 18,1 % w 2018 r. Udział dostaw gazu ziemnego do UE z Algierii (trzeciego pod względem wielkości dostawcy) w latach 2008–2018 zmniejszył się, natomiast udział dostaw z Kataru wzrósł prawie dwukrotnie.

Bezpieczeństwo dostaw energii pierwotnej do UE może być zagrożone, jeżeli znaczna część importu będzie pochodzić od stosunkowo niewielkiej liczby dostawców. W 2018 r. prawie trzy czwarte (70,3 %) importowanego przez UE gazu ziemnego pochodziło z Rosji, Norwegii i Algierii. Z podobnej analizy wynika, że prawie trzy czwarte (74,3 %) importu węgla kamiennego do UE pochodziło z Rosji, Stanów Zjednoczonych i Kolumbii, natomiast import ropy naftowej był mniej skoncentrowany wśród głównych dostawców, ponieważ dostawy do UE z Rosji, Iraku i Arabii Saudyjskiej stanowiły około 45,9 %.

Import pokrywa ponad połowę zapotrzebowania UE na energię.

Zależność UE od importu energii nie uległa znacznym zmianom w ciągu ostatnich dziesięciu lat, z 58,4 % dostępnej energii brutto w 2008 r. do 58,2 % w 2018 r. (zob. wykres 3). Podczas przedstawianego okresu import netto energii do UE był większy niż jej produkcja pierwotna. Innymi słowy, import netto pokrywał ponad połowę dostępnej energii brutto w UE, a wskaźnik zależności przekroczył 50,0 %.

W latach 2008–2018 odnotowano kilka zmian wskaźnika zależności energetycznej: maksymalny poziom 58,4 % odnotowano w 2008 r., natomiast najniższą wartość tego wskaźnika, wynoszącą 53,9 % odnotowano w 2013 r. Szczegółowa analiza wykazuje, że najwyższe wskaźniki w 2018 r. odnotowano w przypadku ropy naftowej (94,6 %) i gazu ziemnego (83,2 %), natomiast według ostatnich dostępnych danych dla stałych paliw kopalnych wskaźnik ten wyniósł 43,6 %.

Wykres 3: Wskaźnik zależności energetycznej, UE-27, 2008–2018
(% importu netto w dostępnej energii brutto w tonach oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_ind_id)

W latach 2008–2018 zależność UE od dostaw z państw nienależących do UE rosła w przypadku gazu ziemnego o 13,1 p.p., dużo szybciej niż w przypadku stałych paliw kopalnych (wzrost o 2,1 p.p.). Poziom zależności od ropy naftowej w tym samym okresie był dość stabilny.

Jako że Dania nie była już eksporterem netto, jej wskaźnik zależności energetycznej przyjął wartość dodatnią w 2013 r. i taką utrzymał również w 2018 r., podobnie jak wskaźniki notowane we wszystkich pozostałych państwach członkowskich UE (zob. wykres 4). Najniższe wskaźniki zależności energetycznej w 2018 r. odnotowano w Estonii, Danii, Rumunii i Szwecji. Malta, Luksemburg i Cypr z wskaźnikami 92,4 % – 97,8 % były (prawie) całkowicie zależne od importu energii pierwotnej.

Analiza zmian w latach 2008–2018 pokazuje, że Dania, Niderlandy, Litwa i Polska stawały się w coraz większym stopniu zależne od importu energii w celu zaspokojenia dostępnej energii brutto, co można w dużym stopniu przypisać malejącej produkcji energii pierwotnej (w związku z wyczerpywaniem się zasobów surowcowych). Wzrost zależności, aczkolwiek nieco mniejszy, odnotowano także w Czechach, Niemczech i Belgii. W latach 2008–2018 wszystkie pozostałe kraje członkowskie UE odnotowały spadek wskaźników zależności energetycznej, przy czym najszybsze tempo zmian zauważalne było w Estonii, w przypadku której wskaźnik zmniejszył się z 27,5 % do 0,7 % (-26,8 p.p.); wskaźniki obniżyły się także znacznie w Irlandii (-22,3 p.p.), Bułgarii (-15,8 p.p.) i na Łotwie (-14,5 p.p.), co było spowodowane przyrostem efektywności energetycznej lub zmianą koszyka energetycznego na korzyść produkcji energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych.

Wykres 4: Wskaźnik zależności energetycznej w odniesieniu do wszystkich produktów, 2008–2018
(% importu netto w dostępnej energii brutto w tonach oleju ekwiwalentnego)
Źródło: Eurostat (nrg_ind_id)

Dane źródłowe tabel i wykresów

Produkcja i import energii: tabele i wykresy (w jęz. angielskim)

Źródła danych

Towary energetyczne, tj. nośniki energii pozyskiwane lub przechwytywane bezpośrednio z zasobów naturalnych nazywa się źródłami energii pierwotnej, natomiast nośniki energii wytwarzane ze źródeł energii pierwotnej w zakładach przetwarzania nazywa się produktami pochodnymi. Produkcja energii pierwotnej obejmuje krajową produkcję źródeł energii pierwotnej i odbywa się w związku z eksploatacją zasobów naturalnych, np. w kopalniach węgla, na polach naftowych, w elektrowniach wodnych czy też w drodze wytwarzania biopaliw. Zawsze gdy zużycie jest większe od produkcji pierwotnej, konieczne jest pokrycie niedoborów przez import produktów pierwotnych lub pochodnych.

Wytwarzanie ciepła w reaktorze w wyniku rozszczepienia jądrowego traktuje się jako produkcję pierwotną jądrowej energii cieplnej, czyli energii jądrowej. Jej wielkość oblicza się na podstawie rzeczywiście wytworzonego ciepła lub zgłoszonej produkcji energii elektrycznej brutto i sprawności cieplnej elektrowni jądrowej. Na produkcję pierwotną węgla kamiennego i brunatnego składają się ilości wydobytego lub wyprodukowanego paliwa, obliczone po wszystkich operacjach usunięcia substancji nieczynnych.

Za produkcję pierwotną nie uważa się przemiany jednej formy energii w inną, np. produkcji energii elektrycznej lub cieplnej w elektrociepłowniach czy też produkcji koksu w piecach koksowniczych.

Import netto oblicza się jako ilość importu pomniejszoną o równoważną ilość eksportu. Import oznacza zatem wszelki przywóz na terytorium kraju, z wyjątkiem ilości w tranzycie (zwłaszcza przez gazociągi i rurociągi); podobnie eksport obejmuje wszystkie ilości wywożone z terytorium kraju.

Kontekst

Ponad połowa energii w UE pochodzi z państw nienależących do UE i odsetek ten zasadniczo wzrastał w ciągu ostatnich dziesięcioleci (choć pewne dane sugerują, że poziom wskaźników zależności energetycznej ustabilizował się w ostatnich latach). Duża część energii importowanej do UE pochodzi z Rosji, której spory z państwami tranzytowymi w ostatnich latach zagroziły przerwaniem dostaw. Obawy o bezpieczeństwo dostaw z Rosji pogłębiły się dodatkowo w związku z konfliktem na Ukrainie. Wprowadzone nowe środki dotyczące rynków ropy naftowej i gazu mają zapewnić, aby wszystkie strony podjęły skuteczne działania w celu zapobiegania potencjalnym przerwom w dostawach oraz minimalizacji skutków takich przerw. Środki te zarazem tworzą mechanizmy efektywnego współdziałania państw członkowskich UE w przypadku ewentualnych poważnych zakłóceń w dostawach ropy naftowej lub gazu; ustanowiono mechanizm koordynacji umożliwiający państwom członkowskim spójne i natychmiastowe reagowanie w sytuacjach kryzysowych.

W listopadzie 2010 r. Komisja Europejska przyjęła inicjatywę pod tytułem Energia 2020 – strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego (COM(2010) 639 final). W strategii tej określono priorytety na okres 10 lat oraz działania, które należy podjąć w celu sprostania różnorodnym wyzwaniom, takim jak zapewnienie konkurencyjności cen na rynku i bezpieczeństwa dostaw, zwiększenie przewagi technologicznej w dziedzinie technologii, a także skuteczne negocjacje z międzynarodowymi partnerami (np. w celu zapewnienia dobrych relacji z dostawcami energii spoza UE i państwami tranzytu energii). Rozwinięciem tych działań są: strategia energetyczna 2030, która zapewnia ramy polityki w dziedzinie klimatu i energii do 2030 r., oraz Plan działania w zakresie energii do roku 2050, który wyznacza długoterminowy cel ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w UE o 80–95 % do 2050 r.

Za pośrednictwem portalu Wspólnoty Energetycznej (utworzonej w październiku 2005 r.) UE pracuje również nad zintegrowaniem państw sąsiadujących ze swoim wewnętrznym rynkiem energii. Ważną rolę pod względem zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw może odegrać korzystanie z szerokiego wachlarza źródeł energii, a także dywersyfikacja dostawców oraz szlaków i mechanizmów transportu. Na przykład realizowanych jest wiele inicjatyw budowy gazociągów łączących Europę z jej wschodnimi i południowymi sąsiadami. Należą do nich rurociąg Nord Stream (z Rosji do UE przez Morze Bałtyckie), który uruchomiono w listopadzie 2011 r., i gazociąg transadriatycki, łączący Turcję z Włochami przez Grecję i Albanię w celu transportu gazu z regionu Morza Kaspijskiego do UE. Uważa się, że ryzyko związane z zależnością energetyczną UE można ograniczyć, budując wiarygodne partnerstwa z krajami dostawcami, krajami tranzytowymi i krajami odbiorcami, i we wrześniu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat zatytułowany „Polityka energetyczna UE: stosunki z partnerami spoza UE (COM(2011) 539 final).

W odpowiedzi na nieustające obawy dotyczące uzależnienia UE od importu energii w maju 2014 r. Komisja Europejska przyjęła Strategię Bezpieczeństwa Energetycznego (COM(2014) 330 final), której celem jest zapewnienie stabilnych i obfitych dostaw energii. Oprócz środków krótkoterminowych na wypadek przerwania dostaw gazu z Rosji lub zatrzymania importu prowadzącego przez Ukrainę strategia obejmuje długoterminowe zagrożenia związane z bezpieczeństwem dostaw i zawiera propozycje działań w pięciu obszarach, w tym: zwiększenie produkcji energii w UE i dywersyfikację państw dostawców oraz szlaków zaopatrzeniowych, a także prezentowanie jednego wspólnego stanowiska w zakresie zewnętrznej polityki energetycznej. W 2015 r. Komisja Europejska wydała komunikat dotyczący Strategii ramowej na rzecz stabilnej unii energetycznej opartej na przyszłościowej polityce w dziedzinie klimatu (COM(2015) 80 final), zgodnie z którą ważnym elementem służącym zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego (w szczególności w odniesieniu do gazu) jest pełna zgodność umów dotyczących zakupu energii od państw niebędących członkami UE. Następnie w lutym 2016 r. Komisja Europejska złożyła wnioski dotyczące nowych przepisów w odniesieniu do bezpieczeństwa dostaw gazu w UE (COM(2016) 52 final) oraz nowych przepisów w odniesieniu do umów energetycznych między UE a państwami niebędącymi członkami UE (COM(2016) 53 final).