Archive:Produkcja i import energii

Dane z marca i maja 2014 roku. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, Główne tabele i Baza danych. Planowana aktualizacja artykułu: kwiecień 2015 r.

Tabela 1: Produkcja energii, 2002 i 2012 r.
(w mln ton oleju ekwiwalentnego) – źródło: Eurostat (ten00076), (ten00080), (ten00077), (ten00079), (ten00078) i (ten00081)

Wykres 1: Produkcja energii pierwotnej, UE-28, 2012 r.
(w % produkcji ogółem, w tonach oleju ekwiwalentnego) – źródło: Eurostat (ten00080), (ten00077), (ten00079), (ten00078), (ten00081) i (nrg_107a)

Wykres 2: Zmiany w produkcji energii pierwotnej
(wg rodzaju paliwa), UE-28, lata 2002–12
(rok 2002 = 100, w tonach oleju ekwiwalentnego) – źródło: Eurostat (ten00076), (ten00081), (ten00080), (ten00079), (ten00078) i (ten00077)

Tabela 2: Import energii pierwotnej netto, lata 2002–12 – źródło: Eurostat (nrg_100a) i (tps00001)

Tabela 3: Główne miejsca pochodzenia importowanej energii pierwotnej, UE-28, lata 2002–12
(% handlu zewnętrznego UE-28) Eurostat (nrg_122a), (nrg_123a) i (nrg_124a)

Tabela 4: Wskaźnik zależności energetycznej, UE-28, lata 2002–12
(% importu netto w zużyciu krajowym brutto i zapasach, w tonach oleju ekwiwalentnego) – źródło: Eurostat (nrg_100a), (nrg_102a) i (nrg_103a)

Wykres 3: Wskaźnik zależności energetycznej – wszystkie produkty, 2012 r.
(% importu netto w zużyciu krajowym brutto i zapasach, w tonach oleju ekwiwalentnego) – źródło: Eurostat (tsdcc310) i (nrg_100a)

Zależność Unii Europejskiej (UE) od importuenergii, w szczególności ropy naftowej, a w ostatnim okresie także gazu, jest przyczyną obaw wyrażanych w związku z polityką energetyczną, dotyczących bezpieczeństwa dostaw energii. Poniższy artykuł dotyczy produkcji energii pierwotnej w UE oraz rosnącego uzależnienia UE od importu energii z państw nienależących do Unii, spowodowanego niedoborem produkcji w stosunku do zużycia. W 2012 r. ponad połowa (53,4 %) krajowego zużycia energii brutto w UE-28 pochodziła z importu.

Główne ustalenia statystyczne

Produkcja energii pierwotnej

W 2012 r. produkcja energii pierwotnej w UE-28 wyniosła 794,3 mln ton oleju ekwiwalentnego (toe). Stanowiło to kontynuację ogólnej tendencji zniżkowej, którą można było zaobserwować w ostatnich latach, przy czym wyjątek stanowił rok 2010, kiedy to produkcja ponownie wzrosła po stosunkowo znacznym spadku w 2009 r. podczas kryzysu finansowego i gospodarczego. Biorąc pod uwagę dłuższy okres, produkcja energii pierwotnej w 2012 r. w UE-28 była jednak o 15,7 % niższa niż dziesięć lat wcześniej. Ogólnie zniżkową tendencję produkcji UE-28 można przynajmniej częściowo przypisać wyczerpywaniu się dostaw surowców lub uznaniu przez producentów, że eksploatacja ograniczonych zasobów jest nieopłacalna.

Najwyższy poziom produkcji energii pierwotnej wśród państw członkowskich UE odnotowano we Francji – 16,8 % całkowitej produkcji w UE-28 – w Niemczech – 15,6 %) i w Zjednoczonym Królestwie – 14,6 %. W porównaniu z produkcją dziesięć lat wcześniej największą zmianę stanowił spadek udziału Zjednoczonego Królestwa z poziomu 27,1 % — zob. tabela 1. Innymi państwami członkowskimi, których udział w produkcji również zmniejszył się w tym okresie, były jedynie Dania (-0,6 punktu procentowego) i Litwa (-0,4 punktu procentowego). W wartościach bezwzględnych największy wzrost produkcji energii pierwotnej w dziesięcioleciu do 2012 r. zarejestrowano we Włoszech i Szwecji (w obu państwach o 4,4 mln toe) oraz w Niderlandach (o 4,3 mln toe).

W 2012 r. energia pierwotna produkowana w UE-28 pochodziła z różnych źródeł, z czego najważniejsza pod względem udziału była energia jądrowa (28,7 % całkowitej produkcji). Paliwo jądrowe miało szczególnie duże znaczenie we Francji, w Belgii i na Słowacji, gdzie z tego źródła pochodziła ponad połowa krajowej produkcji energii pierwotnej. Ponad jedna piąta całkowitej produkcji energii pierwotnej w UE-28 pochodziła z odnawialnych źródeł energii (22,3 %), paliw stałych (20,9 %, głównie węgla), natomiast udział gazu ziemnego w tej produkcji był nieco niższy (16,8 %); Resztę stanowiła ropa naftowa (8,9 %) (zob. wykres 1).

Wzrost produkcji energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych był większy niż w przypadku wszystkich pozostałych rodzajów energii. Utrzymywał się on na podobnym poziomie przez większą część okresu od 2002 do 2012 r., przy czym w 2011 r. nieznacznie się obniżył (zob. wykres 2). Podczas wspomnianego dziesięciolecia produkcja energii ze źródeł odnawialnych wzrosła łącznie o 81,3 %, w przeciwieństwie do poziomów produkcji energii pierwotnej z pozostałych źródeł, które na ogół uległy w tym czasie obniżeniu. Największy spadek odnotowano w przypadku ropy naftowej (-53,5 %), gazu ziemnego (-35,4 %) i paliw stałych (-20,7 %) oraz nieco mniejszy w przypadku energii jądrowej (-10,9 %).

Import

Malejąca produkcja energii pierwotnej z użyciem węgla kamiennego, węgla brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego, a w ostatnim okresie energii jądrowej, skutkuje sytuacją, w której zaspokojenie popytu UE jest w coraz większym stopniu uzależnione od importu energii pierwotnej, choć sytuacja ta ustabilizowała się w wyniku kryzysu finansowego i gospodarczego. W 2012 r. import energii pierwotnej przez państwa UE-28 wynosił o około 922,8 mln toe więcej niż jej eksport. Największymi importerami netto były zasadniczo państwa członkowskie UE o największej liczbie ludności, z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa i Polski (gdzie nadal istnieją rodzime rezerwy ropy naftowej/gazu ziemnego i węgla). Od 2004 r. jedynym eksporterem netto energii pierwotnej wśród państw członkowskich UE jest Dania (zob. tablica 2).

W ostatnich latach częściowo zmieniło się pochodzenie energii importowanej przez UE-28 – Rosja utrzymała swoją pozycję głównego dostawcy ropy naftowej i gazu ziemnego, a także wysunęła się na pierwsze miejsce wśród dostawców paliw stałych (zob. Tablica 3). W 2012 r. około 33,7 % importu ropy naftowej przez EU-28 pochodziło z Rosji – nieco mniej niż udział tego państwa w imporcie unijnym w 2010 r. (34,7 %) i 2011 r. (34,8 %) Rosja stała się głównym dostawcą paliw stałych w 2006 r., po wyprzedzeniu Republiki Południowej Afryki, przy czym wcześniej, w 2004 r. wyprzedziła Australię, a w 2002 r. Kolumbię. Udział Rosji w imporcie paliw stałych przez UE-28 zwiększył się z 13,1 % w 2002 r. do 30,0 % do 2009 r., a następnie zmniejszył się do 25,9 % do 2012 r. Mimo tego spadku Rosja pozostała głównym dostawcą paliw stałych do UE w 2012 r., choć jej udział w imporcie tylko nieznacznie przewyższał udział Kolumbii (23,7 %) i Stanów Zjednoczonych (23,0 %). Z kolei udział Rosji w imporcie gazu ziemnego do UE-28 zmalał w latach 2002–2010 z 45,2 % do 29,5 %, jednak tendencja ta odwróciła się wraz ze wzrostem tego udziału w latach 2011 i 2012. Udział Kataru w imporcie gazu ziemnego przez UE-28 zwiększył się z mniej niż 1 % w 2002 r. do 11,0 % w 2011 r., a następnie zmniejszył się do 8,4 % w 2012 r.

Bezpieczeństwo dostaw energii pierwotnej do UE może zostać zagrożone, jeśli znaczna część importu będzie pochodzić od stosunkowo niewielkiej liczby dostawców. W 2012 r. ponad trzy czwarte (76,8 %) importowanego przez UE-28 gazu ziemnego pochodziło z Rosji, Norwegii lub Algierii, co oznacza, że koncentracja importu zwiększyła się w porównaniu z dwoma poprzednimi latami, kiedy z tych trzech państw pochodziło 71,0 % importu gazu ziemnego (w 2010 r.) i 72,0 % (w 2011 r.). Z podobnej analizy wynika, że w 2012 r. 53,6 % importowanej przez UE-28 ropy naftowej pochodziło z Rosji, Norwegii i Arabii Saudyjskiej, natomiast 72,6 % importowanego węgla kamiennego przywieziono z Rosji, Kolumbii i Stanów Zjednoczonych. W latach 2002–2012 pojawiły się oznaki wskazujące na pojawienie się nowych dostawców, aczkolwiek wielkość importu z tych państw pozostaje stosunkowo niewielka. Tak było w szczególności w przypadku importu ropy naftowej z Nigerii, Azerbejdżanu i Kazachstanu oraz importu gazu ziemnego z Kataru.

Zależność UE-28 od importu energii zwiększyła się z poniżej 40 % zużycia energii brutto w latach osiemdziesiątych XX w. do 53,4 % w 2012 r. (zob. tablica 4). Ta ostatnia wartość oznacza, że wskaźnik zależności nieco się zmniejszył, bowiem w 2008 r. wynosił aż 54,7 %. Najwyższe wskaźniki zależności energetycznej w 2012 r. odnotowano w przypadku ropy naftowej (88,2 %) i gazu ziemnego (65,8 %). W ostatniej dekadzie (między 2002 a 2012 r.) zależność UE od dostaw z państw nienależących do UE rosła szybciej w przypadku gazu ziemnego (o 14,9 punktu procentowego) i ropy naftowej (o 11,9 punktu procentowego), niż w przypadku paliw stałych (8,9 punktu procentowego). Od 2004 r. import netto energii do UE-28 jest większy niż jej produkcja pierwotna; innymi słowy, import netto pokrywa ponad połowę krajowego zużycia energii brutto w UE-28.

Jako eksporter netto Dania była w 2012 r. jedynym państwem członkowskim z ujemnym wskaźnikiem zależności energetycznej (zob. wykres&nbsp3). Wśród pozostałych państw członkowskich najniższe wskaźniki zależności energetycznej odnotowano w Estonii, Rumunii, Republice Czeskiej i Szwecji (były to jedyne pozostałe państwa członkowskie, w których wskaźnik ten wynosił mniej niż 30,0 %), natomiast Malta, Luksemburg i Cypr były (prawie) całkowicie zależne od importu energii pierwotnej.

Źródła i dostępność danych

Towary energetyczne pozyskiwane lub wychwytywane bezpośrednio z zasobów naturalnych nazywa się źródłami energii pierwotnej, natomiast towary energetyczne wytwarzane ze źródeł energii pierwotnej w zakładach przetwarzania nazywa się produktami pochodnymi. Produkcja energii pierwotnej obejmuje produkcję ze źródeł krajowych i odbywa się w związku z eksploatacją zasobów naturalnych, np. w kopalniach węgla, na polach naftowych, w elektrowniach wodnych czy też w drodze wytwarzania biopaliw. Zawsze gdy zużycie jest większe od produkcji pierwotnej, konieczne jest pokrycie niedoborów poprzez import produktów pierwotnych lub pochodnych.

Wytwarzanie ciepła w reaktorze w wyniku rozszczepienia jądrowego traktuje się jako produkcję pierwotną jądrowej energii cieplnej, czyli energii jądrowej. Jej wielkość oblicza się na podstawie rzeczywiście wytworzonego ciepła lub na podstawie zgłoszonej produkcji energii elektrycznej brutto i sprawności cieplnej elektrowni jądrowej. Na produkcję pierwotną węgla kamiennego i brunatnego składają się ilości wydobytego lub wyprodukowanego paliwa, obliczone po wszystkich operacjach usunięcia substancji nieczynnych.

Za produkcję pierwotną nie uważa się przemiany jednej formy energii w inną, np. produkcji energii elektrycznej lub cieplnej w elektrociepłowniach czy też produkcji koksu w piecach koksowniczych.

Import netto oblicza się jako ilość importu pomniejszoną o równoważną ilość eksportu. Import oznacza zatem wszelki przywóz na terytorium kraju, z wyjątkiem ilości w tranzycie (zwłaszcza przez gazociągi i rurociągi); podobnie eksport obejmuje wszystkie ilości wywożone z terytorium kraju.

Kontekst

Ponad połowa energii w UE-28 pochodzi z państw nienależących do UE – i odsetek ten zasadniczo wzrastał w ciągu ostatniego dziesięciolecia. Duża część tej energii pochodzi z Rosji, której spory z państwami tranzytowymi groziły w ostatnich latach przerwaniem dostaw – np. w dniach od 6 do 20 stycznia 2009 r. dostawy gazu z Rosji przez Ukrainę zostały wstrzymane.

W listopadzie 2008 r. Komisja Europejska przyjęła swój drugi strategiczny przegląd sytuacji energetycznej (w jęz. angielskim). Dotyczył on możliwości ograniczenia zależności UE od energii importowanej, a co za tym idzie podniesienia bezpieczeństwa dostaw i zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. W ramach przeglądu zachęcano do solidarności między państwami członkowskimi UE, zaproponowano plan działania mający zapewnić dostawy zrównoważonej energii oraz przyjęto pakiet wniosków dotyczących efektywności energetycznej, których celem jest oszczędność energii w kluczowych obszarach, takich jak budynki i produkty wykorzystujące energię.

W reakcji na rosyjsko-ukraiński kryzys gazowy w styczniu 2009 r. zmieniono ramy prawne dotyczące bezpieczeństwa dostaw i we wrześniu 2009 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła dyrektywę 2009/119/WE nakładającą na państwa członkowskie UE obowiązek utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowej lub produktów ropopochodnych. Te środki dotyczące rynków ropy naftowej i gazu mają zagwarantować, że wszystkie strony podejmą skuteczne działania w celu zapobiegania potencjalnym przerwom w dostawach oraz minimalizacji skutków takich przerw. Środki te zarazem tworzą mechanizmy efektywnego współdziałania państw członkowskich w przypadku ewentualnych poważnych zakłóceń w dostawach ropy naftowej lub gazu; ustanowiono mechanizm koordynacji, umożliwiający państwom członkowskim spójne i natychmiastowe reagowanie w sytuacjach kryzysowych.

Ważną rolę pod względem zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw może odegrać korzystanie z szerokiego wachlarza źródeł energii, a także dywersyfikacja dostawców oraz szlaków i mechanizmów transportu. Uważa się, że ryzyko związane z zależnością energetyczną UE można zmniejszyć, budując wiarygodne partnerstwa z państwami-dostawcami, państwami tranzytowymi i państwami-odbiorcami. W tej sprawie we wrześniu 2011 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat zatytułowany „Polityka energetyczna UE: stosunki z partnerami spoza UE” (COM(2011) 539 final).

W listopadzie 2010 r. Komisja Europejska przyjęła inicjatywę pod tytułem „Energia 2020 – strategia na rzecz konkurencyjnego, zrównoważonego i bezpiecznego sektora energetycznego” (COM(2010) 639 final). W strategii tej określono priorytety sektora energetycznego na okres 10 lat oraz działania, które należy podjąć w celu sprostania różnorodnym wyzwaniom, takim jak zapewnienie konkurencyjności cen na rynku i bezpieczeństwa dostaw, wzmocnienie wiodącej pozycji w dziedzinie technologii, a także skuteczne negocjacje z międzynarodowymi partnerami.

W tym samym miesiącu Komisja Europejska przyjęła również inicjatywę zatytułowaną „Priorytety w odniesieniu do infrastruktury energetycznej na 2020 r. i w dalszej perspektywie – Plan działania na rzecz zintegrowanej europejskiej sieci energetycznej” (COM(2010) 677 final). Plan ten określa priorytetowe dla UE korytarze transportu energii elektrycznej, gazu i ropy naftowej. Zaproponowano również zestaw narzędzi ułatwiających terminowe stworzenie takiej priorytetowej infrastruktury.

Realizowanych jest wiele inicjatyw budowy gazociągów łączących Europę z jej wschodnimi i południowymi sąsiadami. Należą do nich rurociągi Nord Stream (z Rosji do UE przez Morze Bałtyckie), który uruchomiono w listopadzie 2011 r., South Stream (z Rosji do UE przez Morze Czarne), który ma zostać ukończony do 2015 r., i gazociąg transadriatycki, łączący Turcję z Włochami przez Grecję i Albanię w celu transportu gazu z regionu Morza Kaspijskiego i do UE).