Archive:Energieproductie en –invoer

Gegevens van september 2011. Meest recente gegevens: Meer informatie van Eurostat, Hoofdtabellen en Databank.

De afhankelijkheid van de Europese Unie (EU) van de invoer van energie, met name van olie en meer recentelijk ook van aardgas, vormt de achtergrond voor het beleid inzake de zekerheid van de energievoorziening. Dit artikel gaat over de productie van primaire energie in de EU en de toenemende afhankelijkheid van de EU van energie-invoer uit derde landen doordat zij meer verbruikt dan zij produceert. Meer dan de helft (53,9 %) van het bruto binnenlands energieverbruik van de EU in 2009 was afkomstig van invoer.

Tabel 1: Energieproductie, 1999 en 2009
(miljoen ton olie-equivalenten) - Bron: Eurostat (ten00076), (ten00080), (ten00077), (ten00079), (ten00078) en (ten00081)

Figuur 1: Productie van primaire energie, EU-27, 2009
(% van het totaal, op basis van tonnen olie-equivalenten) - Bron: Eurostat (ten00080), (ten00077), (ten00079), (ten00078), (ten00081) en (ten00082)

Figuur 2: Ontwikkeling van de productie van primaire energie (naar brandstoftype), EU-27, 2009
(1999=100, op basis van tonnen olie-equivalenten) - Bron: Eurostat , (ten00076), (ten00081), (ten00080), (ten00079), (ten00078) en (ten00077)

Tabel 2: Netto-invoer van primaire energie, 2001-2009 - Bron: Eurostat (nrg_100a) en (tps00001)

Tabel 3: Voornaamste herkomst van de invoer van primaire energie, EU-27, 2001-2009
(% van invoer van buiten in de EU-27) - Bron: Eurostat (nrg_122a), (nrg_123a) en (nrg_124a)

Tabel 4: Energieafhankelijkheid, EU-27, 1999-2009
(aandeel van netto-invoer in bruto binnenlands verbruik en bunkerolie in %, op basis van tonnen olie-equivalent) - Bron: Eurostat (nrg_100a), (nrg_101a), (nrg_102a) en (nrg_103a)

Figuur 3: Energieafhankelijkheid, - alle producten, 2009
(aandeel van netto-invoer in bruto binnenlands verbruik en bunkerolie in %, op basis van tonnen olie-equivalent) - Bron: Eurostat (tsdcc310) en (nrg_100a)

Belangrijkste statistische resultaten

Primaire productie

De productie van primaire energie in de EU-27 bedroeg in 2009 in totaal 812,2 miljoen ton olie- equivalent (toe). Dit was een voortzetting van de dalende trend die de productie van de EU-27 in het algemeen doormaakte doordat de grondstoffenvoorraad uitgeput raakte en/of producenten de exploitatie van beperkte hulpbronnen niet rendabel vonden. De productie werd gedomineerd door het Verenigd Koninkrijk met een aandeel van 19,2 % in de totale productie van de EU-27, een aanzienlijke daling ten opzichte van tien jaar daarvoor (29,3 % van de productie van de EU-27 in 1999). De grootste producenten van primaire energie in 2009 waren het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland, gevolgd door Polen en Nederland (zie Tabel 1). Het Verenigd Koninkrijk kende veruit de grootste daling van de productie van primaire energie, namelijk 122,2 miljoen toe over de periode 1999-2009; de op één en twee na grootste dalingen waren respectievelijk te zien in Polen (16,2 miljoen toe) en Duitsland (9,7 miljoen toe). De grootste stijgingen van de productie van primaire energie in 1999-2009 boekten Nederland (3,7 miljoen toe), Frankrijk (2,6 miljoen toe) en Tsjechië (2,4 miljoen toe).

De productie van primaire energie in de EU-27 was in 2009 verspreid over een groot aantal verschillende energiebronnen, waarvan kernenergie de belangrijkste was (28,4 % van het totaal); het aandeel van kernbrandstof was vooral hoog in België, Frankrijk, Litouwen en Slowakije – waar deze ruim de helft van de nationale productie van primaire energie uitmaakte. Ongeveer een vijfde van de totale primaire-energieproductie van de EU-27 was afkomstig van vaste brandstoffen (20,4 %, vooral steenkool), aardgas (18,8 %) en hernieuwbare energiebronnen (18,3 %); de rest (12,8 %)was afkomstig van aardolie (zie Figuur 1).

De groei van de primaire productie uit hernieuwbare energiebronnen was groter dan die van alle andere soorten energie, waarbij de groei met name vanaf 2002 bijzonder sterk was (zie figuur 2). Sinds dat jaar lijkt er sprake te zijn van een keerpunt en versnelde de productie van hernieuwbare energie, met een stijging van 52,4 % tussen 2002 en 2009 en een stijging van in totaal 60,2 % tussen 1999 en 2009. Voor de andere primaire energiebronnen is de productie in 2009 daarentegen over de gehele linie gedaald. De grootste afname van de primaire energieproductie was te zien voor aardolie (-42,3 %), vaste brandstoffen (-26,1 %) en aardgas (-24,6 %), terwijl kernenergie een kleinere daling (5,2 %) liet zien.

Invoer

De terugval van de primaire productie van steenkool, bruinkool, aardolie, aardgas en meer recentelijk kernenergie heeft geleid tot een situatie waarin de EU steeds afhankelijker wordt van de invoer van primaire energie om aan de vraag te kunnen voldoen. In 2009 lag de invoer van primaire energie in de EU-27 ongeveer 943,6 miljoen toe hoger dan de uitvoer. De grootste netto-importeurs van primaire energie waren over het algemeen de lidstaten met de grootste bevolking, met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk en Polen (die nog over eigen aardolie-/aardgas- en steenkoolreserves beschikken). Sinds 2004 is Denemarken van alle EU-lidstaten de enige netto-exporteur van primaire energie (zie Tabel 2).

De herkomst van de energie-invoer van de EU-27 is de afgelopen jaren sterk veranderd, waarbij Rusland zijn positie als grootste leverancier van aardolie en aardgas heeft behouden en de belangrijkste leverancier van steenkool is geworden (zie Tabel 3). In 2009 was circa 33,1 % van de invoer van aardolie in de EU-27 afkomstig uit Rusland; dit was vergelijkbaar met het aandeel van Rusland in 2006 en 2007, dat in 2008 was gedaald tot 31,4 %. Rusland werd in 2006 de voornaamste leverancier van steenkool, toen het Zuid-Afrika van de eerste plaats verdrong en nadat het in 2004 Australië en in 2002 Colombia voorbij was gestreefd; het Russische aandeel in de invoer van steenkool in de EU-27 steeg van 11,5 % in 2001 tot 30,2 % in 2009, ruim boven het op één na hoogste aandeel, dat van Colombia (17,6 %). Het aandeel van Rusland in de invoer van aardgas in de EU-27 daalde daarentegen van 47,7 % tot 34,2 % tussen 2001 en 2009, terwijl het aandeel van Noorwegen steeg van 22,8 % tot 30,7 %.

De zekerheid van de primaire-energievoorziening van de EU kan in gevaar komen als een groot deel van de invoer in de handen van een klein aantal partners komt te liggen. In 2009 was bijna vier vijfde (79,1 %) van de invoer van aardgas in de EU-27 afkomstig uit Rusland, Noorwegen of Algerije. Uit een soortgelijke analyse blijkt dat 57,3 % van de invoer van aardolie in de EU-27 uit Rusland, Noorwegen en Libië kwam en 77,5 % van de invoer van steenkool afkomstig was uit Rusland, Colombia, Zuid-Afrika en de Verenigde Staten. Tussen 2001 en 2009 waren er aanwijzingen dat nieuwe partnerlanden in opkomst waren, maar de invoer uit die landen bleef vrij klein. Dit betrof met name de invoer van steenkool uit Indonesië, de invoer van aardolie uit Kazachstan en Azerbeidzjan, en de invoer van aardgas uit Qatar, Libië en Trinidad en Tobago.

De afhankelijkheid van de EU-27 van ingevoerde energie nam toe van minder dan 40 % van het bruto-energieverbruik in de jaren tachtig tot 45,1 % in 1999 en 53,9 % in 2009 (zie Tabel 4). De grootste energieafhankelijkheid werd geregistreerd voor aardolie (84,1 %) en aardgas (64,2%). De afhankelijkheid van derde landen voor de levering van vaste brandstoffen en aardgas steeg de afgelopen tien jaar sneller dan de afhankelijkheid van aardolie (die al zeer groot was). Sinds 2004 is de netto-invoer van energie van de EU-27 groter dan de primaire productie; met andere woorden, meer dan de helft van het bruto binnenlands energieverbruik van de EU-27 was afkomstig uit netto-invoer.

Als netto-exporteur was Denemarken in 2009 het enige land van de EU-27 met een negatieve afhankelijkheid (zie Figuur 3). Van de andere lidstaten waren Roemenië, Estland, het Verenigd Koninkrijk en Tsjechië het minst afhankelijk (de enige andere landen met een afhankelijkheid van minder dan 30 %); Malta, Luxemburg en Cyprus waren daarentegen bijna volledig afhankelijk van de invoer van primaire energie.

Gegevensbronnen en beschikbaarheid

Energiegrondstoffen die rechtstreeks uit natuurlijke hulpbronnen worden gewonnen of gedolven, worden primaire energiebronnen genoemd; energieproducten die in een energiecentrale worden geproduceerd uit primaire energiebronnen worden afgeleide producten genoemd. Primaire-energieproductie omvat de nationale productie van primaire energiebronnen en vindt plaats wanneer natuurlijke hulpbronnen worden geëxploiteerd, bijvoorbeeld in steenkoolmijnen, olievelden en waterkrachtcentrales of bij de fabricage van biobrandstoffen. Wanneer het verbruik groter is dan de primaire productie, moet het tekort worden aangevuld door de invoer van primaire of afgeleide producten.

De warmte die in een reactor wordt geproduceerd als gevolg van kernsplijting wordt beschouwd als primaire productie van nucleaire warmte, ook wel kernenergie genoemd. Deze wordt berekend op basis van de werkelijk geproduceerde warmte of op basis van de geregistreerde bruto-elektriciteitsproductie en het thermisch rendement van de kerncentrale. De primaire productie van steenkool en bruinkool bestaat uit hoeveelheden gewonnen of geproduceerde brandstoffen, berekend na eventuele verwijdering van inert materiaal.

De omzetting van energie van de ene in de andere vorm, zoals elektriciteit of warmteopwekking door thermische krachtcentrales of cokesproductie door cokesovens, wordt niet als primaire productie beschouwd.

De netto-invoer wordt berekend als de omvang van de invoer verminderd met de equivalente omvang van de uitvoer. De invoer omvat alle binnenkomsten in het nationale grondgebied, met uitzondering van doorvoer (met name via aardgas- en oliepijpleidingen); uitvoer omvat alle uitgevoerde hoeveelheden uit het nationale grondgebied.

Context

Meer dan de helft van de energie in de EU-27 is afkomstig van buiten de EU – en dit aandeel stijgt nog. Een groot deel van die energie komt uit Rusland; door zijn geschillen met doorvoerlanden dreigde de levering de afgelopen jaren te worden onderbroken – zoals de aardgasstromen uit Rusland via Oekraïne tussen 6 en 20 januari 2009 onderbroken werden.

De European Commissie heeft in november 2008 haar tweede strategische evaluatie van de energiesituatie goedgekeurd. Hierin werd uiteengezet hoe de EU haar afhankelijkheid van ingevoerde energie kan verminderen en tegelijkertijd de continuïteit van de energievoorziening kan verbeteren en de uitstoot van broeikasgassen kan terugdringen. In de evaluatie werd aangedrongen op energiesolidariteit tussen de lidstaten, werd een actieplan voorgesteld om een duurzame energievoorziening veilig te stellen, en werd een pakket energie-efficiëntiemaatregelen goedgekeurd met het oog op energiebesparing op een aantal cruciale gebieden, zoals gebouwen en energieverbruikende producten.

In reactie op de Russisch-Oekraïense aardgascrisis van januari 2009 werd het wettelijke kader van de EU met betrekking tot de zekerheid van de energievoorziening herzien en heeft de Europese Raad in september 2009 Richtlijn 2009/119/EG houdende verplichting voor de lidstaten om minimumvoorraden aardaardolie en/of aardolieproducten in opslag te houden goedgekeurd. Deze maatregelen voor de aardolie- en aardgasmarkt moeten ervoor zorgen dat alle partijen doeltreffende maatregelen nemen om de gevolgen van potentiële verstoringen van de leveringen te voorkomen en te beperken en tevens mechanismen tot stand brengen zodat de lidstaten kunnen samenwerken om doeltreffend te reageren op eventuele grote verstoringen van de aardolie- of aardgasleveringen; er werd een coördinatiemechanisme opgezet zodat de lidstaten onmiddellijk en op uniforme wijze kunnen reageren in geval van een noodsituatie.

Een brede mix van energiebronnen en diversiteit van leveranciers, transportroutes en transportmechanismen kunnen een belangrijke rol spelen bij het waarborgen van de energievoorziening. Het opbouwen van betrouwbare partnerschappen met landen die energie leveren, doorvoeren en verbruiken, wordt gezien als een manier om de risico's van de energieafhankelijkheid van de EU te beperken; in september 2011 heeft de Europese Commissie een mededeling goedgekeurd COM(2011) 539 final met de titel "Het energiebeleid van de EU: verbintenissen met partners buiten onze grenzen".

In november 2010 heeft de Europese Commissie een initiatief goedgekeurd getiteld "Energie 2020 – Een strategie voor een concurrerende, duurzame en continu geleverde energie" (COM(2010) 639 final). In deze strategie worden de prioriteiten voor een periode van tien jaar bepaald en worden de maatregelen beschreven die nodig zijn om verschillende uitdagingen aan te gaan, waaronder de totstandbrenging van een markt met concurrerende tarieven en een veilige energievoorziening, de versterking van het technologisch leiderschap, en doeltreffende onderhandelingen met internationale partners. In dezelfde maand keurde de Europese Commissie een initiatief goed met de titel "Prioriteiten voor energie-infrastructuurprojecten voor 2020 en verder - Een blauwdruk voor een Europees geïntegreerd energienetwerk" (COM(2010) 677 final). Hierin worden de prioritaire corridors voor het transport van elektriciteit, gas en olie vastgelegd. Ook wordt een instrumentarium voorgesteld om de uitvoering van deze prioritaire infrastructuur te bespoedigen.

Er lopen verschillende initiatieven om gaspijpleidingen tussen Europa en zijn oostelijke en zuidelijke buurlanden te ontwikkelen. Het gaat hierbij onder andere om Noordstroom (tussen Rusland en de EU via de Oostzee), die in het najaar van 2011 operationeel moest worden, Zuidstroom (tussen Rusland en de EU via de Zwarte Zee), die naar verwachting in 2015 gereed zal zijn, en Nabucco (die de Kaspische Zee en het Midden-Oosten verbindt met de EU) die naar verwachting in 2017 operationeel zal zijn.