Dane statystyczne dotyczące przestępczości

Dane z września 2011 roku. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, Główne tabele i Baza danych.

Dostępne obecnie dane statystyczne dotyczące przestępczości i sądownictwa karnego w Unii Europejskiej (UE) odzwierciedlają zróżnicowanie systemów policyjnych i prawnych UE. Rozwój statystyki w dziedzinie przestępczości i sądownictwa karnego nadal jest wprawdzie słabo zaawansowany, obecnie opracowywany jest jednak bardziej porównywalny system.

Tablica 1: Policjanci, 1998–2008 – źródło: Eurostat (crim_plce), (tps00001) oraz (demo_r_d2jan)

Tablica 2: Przestępstwa odnotowane przez policję, 1998–2008
(1000) – źródło: Eurostat (crim_gen)

Wykres 1: Wykroczenia odnotowane przez policję, UE-27, 2005–2008 (1)
(2005 r. = 100) – źródło: Eurostat (crim_gen)

Tablica 3: Liczba więźniów, 1998–2008 – źródło: Eurostat (crim_pris), (tps00001) oraz (demo_r_d2jan)

Porównanie danych statystycznych dotyczących przestępczości, pochodzących z różnych państw członkowskich, w najlepszym scenariuszu powinno raczej skupiać się na tendencjach widocznych w czasie niż na bezpośrednim zestawianiu poziomów przestępczości w poszczególnych państwach w danym roku, gdyż na takie dane może wpływać cały szereg czynników, w tym różne zakresy kryminalizacji, skuteczność systemów sądownictwa karnego i policyjne praktyki sprawozdawcze; ponadto jest prawdopodobne, że względnie duży odsetek przestępstw pozostaje nieodnotowany.

Główne ustalenia statystyczne

W 2008 r. w UE-27 było 1,7 mln [policjantów, co w porównaniu z sytuacją wcześniejszą o pięć lat oznaczało łączny wzrost ich liczby o 2,5 % (z wyjątkiem Bułgarii – zob. tablica 1). W latach 1998–2008 miały miejsce pewne dość szybkie zmiany w wielkości krajowych sił policyjnych, których liczebność w każdym z bałtyckich państw członkowskich uległa zmniejszeniu o ponad jedną piątą. Mniejsze spadki liczebności policji odnotowano w Republice Czeskiej (-4,0 %) i w Austrii (-0,7 %). Z drugiej strony zwiększenie liczby policjantów o co najmniej 20 % miało miejsce w Irlandii i na Cyprze; we wszystkich pozostałych państwach członkowskich (dla których dostępny jest nieprzerwany szereg danych) liczebność odnośnych sił policyjnych rosła.

Szacuje się, że w 2008 r. policja w UE-27 odnotowała 29 mln przestępstw (zob. tablica 2). Od 2000 r. liczba przestępstw odnotowywanych w UE-27 zwiększała się, osiągając najwyższy poziom ok. 2003 r., ale następnie do 2008 r. corocznie malała. Od czasu osiągnięcia w 2003 r. maksymalnej wartości w UE do 2008 r. liczba odnotowanych przestępstw spadła o 20 % lub więcej w Polsce, na Malcie, w Anglii i Walii (w obrębie Zjednoczonego Królestwa). Na wykresie 1 przedstawiono zmiany w liczbie odnotowanych przestępstw w latach 2005–2008: najwyraźniejszy spadek liczby zgłaszanych przestępstw w tym okresie dotyczył kradzieży pojazdów silnikowych.

Liczba więźniów w UE-27 w latach 1998–2008 rosła o 1,2 % rocznie, osiągając łączny poziom 620 000, co oznacza, że na 100 000 ludności przypada 124 więźniów. W ujęciu względnym, liczba więźniów była największa w bałtyckich państwach członkowskich i w Polsce, gdzie w 2008 r. przypadało ich ponad 200 na 100 000 mieszkańców, natomiast względna liczebność osadzonych w Republice Czeskiej była nieznacznie niższa. Na przeciwległym końcu skali, kraje skandynawskie, a więc Dania, Finlandia i Szwecja (a także Islandia i Norwegia nienależące do UE, w obu przypadkach dane za 2007 r.), Słowenia oraz Irlandia zgłosiły w 2008 r., w każdym przypadku, mniej niż 75 więźniów na 100 000 mieszkańców, podczas gdy w Szwajcarii liczebność osadzonych minimalnie przekraczała ten próg (zob. tablica 3).

Źródła i dostępność danych

Od 1950 r. Eurostat publikuje dane statystyczne dotyczące przestępczości i systemów sądownictwa karnego odnoszące się do całkowitej liczby odnotowanych przestępstw, a od 1993 r. dotyczące zbioru określonych wykroczeń. Ponadto w bazie danych znajdują się również dane statystyczne dotyczące liczby więźniów od 1987 r. i liczby policjantów od 1993 r. Dane ze Zjednoczonego Królestwa są zgłaszane dla osobnych jurysdykcji Anglii i Wali, Szkocji oraz Irlandii Północnej.

Na porównanie statystyk przestępczości z poszczególnych krajów mogą wpływać różne czynniki, w tym:

różne systemy prawne i sądownictwa karnego;
odsetek przestępstw zgłaszanych policji i przez nią odnotowywanych;
różnice w czasie odnotowywania przestępstw (np. z chwilą zgłoszenia policji, identyfikacji podejrzanego itd.);
różnice w zasadach liczenia wielokrotnych naruszeń;
różnice w wykazie wykroczeń uwzględnianych w danych dotyczących całkowitej liczby przestępstw.

W związku z powyższym, analizując przedstawione informacje należy zachować ostrożność.

Różne czynniki mogą wpływać również na dane dotyczące liczby więźniów, w tym:

liczba spraw rozpatrywanych przez sądy;
odsetek skazanych przestępców otrzymujących wyroki pozbawienia wolności;
długość nakładanych kar; liczba osób objętych aresztem tymczasowym;
data przeprowadzenia badania (zwłaszcza w przypadkach, kiedy mogą mieć zastosowanie amnestie lub inne ustalenia przewidujące przedterminowe zwolnienia).

Liczbę więźniów należy obliczać jako całkowitą liczbę osób dorosłych i nieletnich osadzonych (w tym aresztowanych tymczasowo) na dzień 1 września każdego roku. W danych uwzględnia się sprawców przestępstw przebywających w zakładach karnych, zakładach poprawczych, placówkach dla osób uzależnionych od narkotyków oraz w szpitalach psychiatrycznych lub innych.

Ogólnie rzecz biorąc, porównania powinny opierać się raczej na tendencjach niż poziomach, przy założeniu, że charakterystyka systemu sprawozdawczego w danym kraju pozostaje w dużej mierze niezmienna w czasie. Występuje jednak znaczna liczba przerw w szeregach czasowych oraz innych zmian w metodyce/definicjach.

Kontekst

Postępująca eliminacja kontroli granicznych w UE znacznie zwiększyła swobodę przemieszczania się obywateli europejskich, lecz mogła również ułatwić działalność przestępcom, zwłaszcza w związku z faktem, że zasięg działalności organów ścigania i systemów sądownictwa karnego jest zasadniczo ograniczony to terytoriów odnośnych państw.

Od czasu przyjęcia traktatu z Amsterdamu UE dąży do osiągnięcia celu, którym jest utworzenie wspólnej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Cel ten został dodatkowo doprecyzowany w 2004 r. w programie haskim, określającym dziesięć priorytetowych obszarów: wzmacnianie praw podstawowych i obywatelstwa; środki walki z terroryzmem; określenie zrównoważonego podejścia do migracji; rozwój zintegrowanego zarządzania zewnętrznymi granicami UE; ustanowienie wspólnej procedury azylowej; maksymalizacja pozytywnego oddziaływania imigracji; zapewnienie właściwej równowagi między prywatnością a bezpieczeństwem przy wymianie informacji; opracowanie strategicznej koncepcji zwalczania zorganizowanej przestępczości; zagwarantowanie prawdziwej europejskiej przestrzeni sprawiedliwości; podział odpowiedzialności i solidarność.

W ramach prac nad harmonizacją i rozwojem systemów zwalczania przestępczości i sądownictwa karnego, państwa członkowskie zgodziły się na zbliżenie definicji wykroczeń i poziomu sankcji z tytułu określonego rodzaju wykroczeń. Ponadto kamieniem węgielnym współpracy sądowej w sprawach karnych ma stać się wzajemne uznawanie decyzji wydawanych przez sędziów krajowych, w związku z czym opracowano szereg narzędzi ułatwiających praktyczną współpracę transgraniczną.

W odniesieniu do współpracy policyjnej, UE dąży do zapewnienia organom ścigania w każdym z państw członkowskich dostępu do istotnych informacji (takich jak DNA, odciski palców, rejestracja pojazdów lub bazy danych dotyczące imigracji) oraz do usprawnienia współdziałania we wspólnych ramach ochrony danych osobowych. Dostępu do informacji dotyczy cały szereg aktów prawnych, w tym dyrektywa w sprawie zatrzymywania danych 2006/24/WE, decyzja ramowa w sprawie inicjatywy szwedzkiej 2006/960/WSiSW, decyzja Rady z Prüm 2008/615/WSiSW oraz rozporządzenie nr 767/2008 w sprawie Wizowego Systemu Informacyjnego (VIS) oraz wymiany danych pomiędzy państwami członkowskimi.

Współpracę policyjną wspiera się za pomocą aktów prawnych, takich jak decyzja ramowa 2002/465/WSiSW w sprawie wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych oraz decyzja Rady 2008/617/WSiSW w sprawie usprawnienia współpracy pomiędzy specjalnymi jednostkami interwencyjnymi, a ponadto w celu ułatwienia współpracy różnych organów ścigania utworzono wiele organizacji, takich jak Europejskie Kolegium Policyjne (CEPOL), Europejski Urząd Policji (Europol) czy Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej (Frontex). Ponadto UE wspomaga różne krajowe i międzynarodowe projekty poprzez programy, takie jak „Zapobieganie i walka z przestępczością” (decyzja Rady 2007/125/WSiSW).

Pierwsze kroki w kierunku bardziej porównywalnego systemu statystyk dotyczących przestępczości i sądownictwa karnego przedstawiła Komisja Europejska w komunikacie (COM(2006) 437), zatytułowanym „Opracowanie kompleksowej i spójnej strategii UE w zakresie statystyk dotyczących przestępczości i wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych: plan działania UE na lata 2006–2010”. W krótkim horyzoncie czasowym jej celem było gromadzenie danych krajowych i ocena ich jakości. Bardziej długoterminowym celem Dyrekcji Generalnej do Spraw Wewnętrznych Komisji Europejskiej jest jednak opracowanie, w ścisłej współpracy z Eurostatem, zharmonizowanej metodyki, na której powinno bazować gromadzenie danych statystycznych w całej UE, umożliwiając porównanie struktury przestępczości w państwach członkowskich i tendencji występujących w tej dziedzinie.

Szczególne postępy poczyniono w zakresie gromadzenia danych statystycznych dotyczących policji i w pracach nad wspólnym badaniem wiktymizacji. Trwają przygotowania do gromadzenia danych dotyczących prania pieniędzy, a do kolejnych priorytetów należą informacje o handlu ludźmi, korupcji i cyberprzestępczości. Pod koniec 2011 r. rozpoczęto także badanie pilotażowe mające na celu ocenę poziomu i oddziaływania przestępstw skierowanych przeciwko przedsiębiorstwom w państwach członkowskich UE.