Dane statystyczne dotyczące przestępczości

Dane z sierpnia 2012 r. Najnowsze dane: Więcej informacji Eurostatu, główne tabele i baza danych.

Tablica 1: Policjanci, 1999-2009 – źródło: Eurostat (crim_plce), (demo_pjan) i (demo_r_d2jan) oraz Departament Spraw Gospodarczych i Społecznych ONZ (World Population Prospects: the 2010 Revision)

Tablica 2: Przestępstwa odnotowane przez policję, 1999-2009
(1 000) – źródło: Eurostat (crim_gen)

Wykres 1: Wykroczenia odnotowane przez policję, UE-27, 2005-2009 (1)
(2005=100) – źródło: Eurostat (crim_gen)

Wykres 2: Liczba zabójstw, średnio na rok, 2007-2009
(na 100 000 mieszkańców) – źródło: Eurostat (crim_gen), (demo_pjan) i (demo_r_d2jan) oraz Departament Spraw Gospodarczych i Społecznych ONZ (World Population Prospects: the 2010 Revision)

Tablica 3: Liczba więźniów, 1999-2009 – źródło: Eurostat (crim_pris), (demo_pjan) i (demo_r_d2jan) oraz Departament Spraw Gospodarczych i Społecznych ONZ (World Population Prospects: the 2010 Revision)

Dostępne obecnie dane statystyczne dotyczące przestępczości i sądownictwa karnego w Unii Europejskiej (UE) odzwierciedlają zróżnicowanie systemów policyjnych i prawnych w UE. Porównując dane statystyczne dotyczące przestępczości z różnych państw członkowskich, należy się skupiać raczej na tendencjach w czasie niż na bezpośrednim zestawianiu poziomów przestępczości w poszczególnych państwach w danym roku, gdyż na takie dane może wpływać cały szereg czynników, w tym różne zakresy kryminalizacji, skuteczność systemów sądownictwa karnego i policyjne praktyki sprawozdawcze; ponadto jest prawdopodobne, że względnie duży odsetek przestępstw pozostaje nieodnotowany. Trwają prace nad poprawą porównywalności danych statystycznych dotyczących przestępczości w państwach członkowskich UE.

Główne ustalenia statystyczne

W 2009 r. w UE-27 pracowało 1,7 mln funkcjonariuszy policji, ogółem o 2,7 % więcej niż cztery lata wcześniej (w tym porównaniu nie uwzględniono Belgii i Bułgarii) – zob. Tablica 1. W latach 1999–2009 miały miejsce pewne dość szybkie zmiany dotyczące wielkości krajowych policji, których liczebność w każdym z bałtyckich państw członkowskich oraz w Irlandii Północnej uległa zmniejszeniu o ponad 10 %; do redukcji na mniejszą skalę doszło w Rumunii, Niemczech, Republice Czeskiej i Austrii. Pozostałe państwa członkowskie natomiast odnotowały wzrost liczby policjantów.

Względną miarę wielkości poszczególnych sił policyjnych można uzyskać, analizując liczbę funkcjonariuszy policji przypadającą na 100 000 mieszkańców. W 2009 r. w UE-27 na 100 000 mieszkańców przypadało średnio 338 funkcjonariuszy policji. Spośród państw członkowskich najwyższy współczynnik, prawie dwukrotnie większy od średniej unijnej, odnotowano na Cyprze, gdzie na 100 000 mieszkańców przypadało średnio 672 policjantów; druga w kolejności była Hiszpania (506). Na drugim końcu szeregu znalazły się państwa, w których odnotowano najniższą liczbę funkcjonariuszy policji na 100 000 mieszkańców: Finlandia (156), Dania (197) i Szwecja (207).

Szacuje się, że w 2009 r. w UE-27 policja odnotowała 28 mln przestępstw (zob. Tablica 2). Od 2000 r. liczba przestępstw odnotowywanych w UE-27 zwiększała się, osiągając najwyższy poziom w 2002 i 2003 r., a następnie malała co roku, włącznie z 2009 r. Spadek liczby przestępstw o ponad 10 % w latach 2003-2009 zaobserwowano na Malcie, w Zjednoczonym Królestwie, Polsce, Grecji i Francji.

Wykres 1 przedstawia zmiany liczby odnotowanych przestępstw w UE-27 w latach 2005-2009 z podziałem na rodzaje wykroczeń: największy spadek liczby odnotowanych przestępstw w tym okresie miał miejsce w przypadku kradzieży pojazdów silnikowych (-26 %), ale znacząco zmniejszyła się też liczba zabójstw i rozbojów odnotowywanych przez policję. Z drugiej strony nieco wzrosła liczba włamań do mieszkań (o 3 %) i przypadków handlu narkotykami (o 1 %).

Wykres 2 zawiera więcej szczegółów na temat liczby zabójstw odnotowywanych przez policję w państwach członkowskich; dane odnoszą się do średniej liczby zabójstw w latach 2007-2009. W całej UE-27 odnotowano 1,3 przypadków zabójstw na 100 000 mieszkańców, od 8,3 na Litwie i 6,1 w sąsiedniej Estonii do mniej niż 1 w Hiszpanii, Niemczech, Słowenii i Austrii.

Dane dotyczące liczby więźniów odnoszą się do wszystkich rodzajów więzień, w tym placówek dla dorosłych i dla nieletnich, oraz osób aresztowanych tymczasowo, ale nie obejmują osób osadzonych z przyczyn niekryminalnych w celach administracyjnych, takich jak trwające dochodzenie w sprawie ich statusu imigracyjnego. W 2009 r. w UE-27 w więzieniach przebywało ponad 630 000 osób, a więc około 127 więźniów na 100 000 mieszkańców. Najwyższe współczynniki (ponad 200 więźniów na 100 000 mieszkańców) odnotowano w bałtyckich państwach członkowskich i w Polsce. Na przeciwległym końcu skali kraje skandynawskie: Dania, Finlandia i Szwecja (a także Islandia i Norwegia nienależące do UE) zgłosiły mniej niż 80 więźniów na 100 000 mieszkańców w 2009 r.; podobnie sytuacja wyglądała w Słowenii i Irlandii oraz w Szwajcarii – zob. Tablica 3.

Źródła i dostępność danych

Od 1950 r. Eurostat publikuje dane statystyczne dotyczące przestępczości i systemów sądownictwa karnego odnoszące się do całkowitej liczby odnotowanych przestępstw, a od 1993 r. dane dotyczące poszczególnych wykroczeń. Baza danych zawiera również dane statystyczne dotyczące liczby więźniów, począwszy od 1987 r., oraz liczby funkcjonariuszy policji – od 1993 r.

Dane ze Zjednoczonego Królestwa są zgłaszane dla osobnych jurysdykcji Anglii i Walii, Szkocji oraz Irlandii Północnej.

Ogólnie rzecz biorąc, porównania powinny opierać się raczej na tendencjach niż poziomach, przy założeniu, że charakterystyka systemu sprawozdawczego w danym państwie pozostaje w dużej mierze niezmienna w czasie. Występuje jednak znaczna liczba przerw w szeregach czasowych oraz innych zmian w metodyce/definicjach.

Na porównanie statystyk przestępczości poszczególnych krajów mogą wpływać różne czynniki, w tym:

różne systemy prawne i sądownictwa karnego;
odsetek przestępstw zgłaszanych policji i przez nią odnotowywanych;
różnice w czasie odnotowywania przestępstw (np. z chwilą zgłoszenia policji, identyfikacji podejrzanego itd.);
różnice w zasadach liczenia wielokrotnych wykroczeń;
różnice w wykazie wykroczeń uwzględnianych w danych dotyczących całkowitej liczby przestępstw.

Z tego względu należy zachować ostrożność podczas analizy przedstawionych informacji.

Różne czynniki mogą również wpływać na dane dotyczące liczby więźniów, w tym:

liczba spraw rozpatrywanych przez sądy;
odsetek przestępców skazanych na karę pozbawienia wolności;
długość nakładanych kar;
liczba osób aresztowanych tymczasowo;
data przeprowadzenia badania (zwłaszcza w przypadkach, kiedy mogą mieć zastosowanie amnestie lub inne ustalenia przewidujące przedterminowe zwolnienia).

Liczbę więźniów należy obliczać jako całkowitą liczbę osób dorosłych i nieletnich osadzonych (w tym aresztowanych tymczasowo) na dzień 1 września każdego roku. W danych uwzględnia się sprawców przestępstw przebywających w zakładach karnych, zakładach poprawczych, placówkach dla osób uzależnionych od narkotyków oraz w szpitalach psychiatrycznych lub innych.

Pierwsze kroki w kierunku bardziej porównywalnego systemu statystyk dotyczących przestępczości i sądownictwa karnego przedstawiła Komisja Europejska w komunikacie zatytułowanym „Opracowanie kompleksowej i spójnej strategii UE w zakresie statystyk dotyczących przestępczości i wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych: plan działania UE na lata 2006–2010” (COM(2006) 437 final). Jej celem na najbliższy okres było gromadzenie danych krajowych i ocena ich jakości. W dłuższej perspektywie jednak celem Dyrekcji Generalnej do Spraw Wewnętrznych Komisji Europejskiej jest opracowanie w ścisłej współpracy z Eurostatem zharmonizowanej metodyki, na podstawie której powinno się odbywać gromadzenie danych statystycznych w całej UE, umożliwiając porównanie struktury przestępczości w państwach członkowskich i tendencji występujących w tej dziedzinie. Prace te są kontynuowane w ramach programu sztokholmskiego z 2009 r. „Otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli”.

Kontekst

Postępująca eliminacja kontroli granicznych w UE znacznie zwiększyła swobodę przemieszczania się obywateli europejskich, ale mogła również ułatwić działalność przestępcom, zwłaszcza ze względu na fakt, że zakres kompetencji organów ścigania i systemów sądownictwa karnego co do zasady ograniczają granice państwowe.

Od czasu przyjęcia traktatu z Amsterdamu UE dąży do osiągnięcia celu, którym jest zapewnienie wspólnej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Cel ten został doprecyzowany w 2004 r. w programie haskim, określającym dziesięć priorytetowych obszarów: wzmacnianie praw podstawowych i obywatelstwa; środki walki z terroryzmem; określenie zrównoważonego podejścia do migracji; rozwój zintegrowanego zarządzania zewnętrznymi granicami UE; ustanowienie wspólnej procedury azylowej; maksymalizacja pozytywnego oddziaływania imigracji; zapewnienie właściwej równowagi między prywatnością a bezpieczeństwem przy wymianie informacji; opracowanie strategicznej koncepcji zwalczania przestępczości zorganizowanej; zagwarantowanie prawdziwej europejskiej przestrzeni sprawiedliwości; współodpowiedzialność i solidarność.

W ramach prac nad harmonizacją i opracowywaniem statystyk dotyczących przestępczości i systemów sądownictwa karnego państwa członkowskie zgodziły się na zbliżenie definicji wykroczeń i poziomu sankcji z tytułu określonego rodzaju wykroczeń. Ponadto kamieniem węgielnym współpracy sądowej w sprawach karnych ma stać się wzajemne uznawanie decyzji wydawanych przez sędziów krajowych, w związku z czym opracowano szereg narzędzi ułatwiających praktyczną współpracę transgraniczną.

W odniesieniu do współpracy policyjnej UE dąży do zapewnienia organom ścigania w każdym z państw członkowskich dostępu do istotnych informacji (takich jak DNA, odciski palców, rejestracja pojazdów lub bazy danych dotyczące imigracji) oraz do usprawnienia współdziałania policji w obrębie wspólnych ram ochrony danych osobowych. Dostęp do informacji reguluje szereg aktów prawnych, w tym dyrektywa 2006/24/WE w sprawie zatrzymywania danych, decyzja ramowa 2006/960/WSiSW w sprawie inicjatywy szwedzkiej, decyzja Rady z Prüm 2008/615/WSiSW oraz rozporządzenie 767/2008 w sprawie wizowego systemu informacyjnego (VIS) oraz wymiany danych pomiędzy państwami członkowskimi.

Współpracy policji sprzyjają przepisy, takie jak decyzja ramowa 2002/465/WsiSW w sprawie wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych oraz decyzja Rady 2008/617/WsiSW w sprawie usprawnienia współpracy pomiędzy specjalnymi jednostkami interwencyjnymi; utworzono też szereg organizacji służących współpracy pomiędzy różnymi organami ścigania, takich jak Europejskie Kolegium Policyjne (CEPOL), Europejski Urząd Policji (Europol) oraz Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej (FRONTEX). Ponadto UE wspomaga różne krajowe i międzynarodowe projekty za pośrednictwem programów, takich jak „Zapobieganie i walka z przestępczością” (decyzja Rady 2007/125/WsiSW).