Archive:Dane statystyczne dotyczące przyczyn zgonu

Dane pobrano z bazy w maju 2016 r. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, główne tablice i baza danych. Planowana aktualizacja artykułu: sierpień 2017 r.

W artykule tym przedstawiono przegląd najnowszych danych statystycznych dotyczących przyczyn zgonu w Unii Europejskiej (UE). Przypisując wszystkie zgony w populacji wyjściowym przyczynom zgonu, można ocenić ryzyko śmierci związane z szeregiem określonych chorób i z innymi przyczynami; takie dane liczbowe można następnie analizować według wieku, płci, kraju, w którym nastąpił zgon / miejsca zamieszkania zmarłego i regionu (poziom NUTS 2), stosując standaryzowane współczynniki umieralności.

Tablica 1: Przyczyny zgonu – standaryzowany współczynnik umieralności, 2013 r.
(na 100 000 mieszkańców)
Źródło: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Wykres 1: Przyczyny zgonu – standaryzowany współczynnik umieralności na 100 000 mieszkańców, mężczyźni, UE-28, 2004–2013 (¹)
(2009 = 100)
Źródło: Eurostat (hlth_cd_asdr) i (hlth_cd_asdr2)

Wykres 2: Przyczyny zgonu – standaryzowany współczynnik umieralności na 100 000 mieszkańców, kobiety, UE-28, 2004–13 (¹)
(2009 = 100)
Źródło: Eurostat (hlth_cd_asdr) i (hlth_cd_asdr2)

Wykres 3: Przyczyny zgonu – standaryzowany współczynnik umieralności, UE-28, 2013 r. (¹)
(na 100 000 mieszkańców)
Źródło: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Wykres 4: Zgony spowodowane chorobami niedokrwiennymi serca – standaryzowany współczynnik umieralności, 2013 r. (¹)
(na 100 000 mieszkańców)
Źródło: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Wykres 5: Zgony w wyniku samobójstwa – standaryzowany współczynnik umieralności, 2013 r. (¹)
(na 100 000 mieszkańców)
Źródło: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Tablica 2: Przyczyny zgonu – standaryzowany współczynnik umieralności wśród osób w wieku poniżej 65 lat, 2013 r.
(na 100 000 mieszkańców poniżej 65. roku życia)
Źródło: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Wykres 6: Przyczyny zgonu – standaryzowany współczynnik umieralności na 100 000 mieszkańców w wieku poniżej 65 lat, UE-28, 2004–13 (¹)
(2009 = 100)
Źródło: Eurostat (hlth_cd_asdr) i (hlth_cd_asdr2)

Główne ustalenia statystyczne

Najnowsze szacunkowe informacje dotyczące przyczyn zgonu w UE-28 są dostępne za okres odniesieniaobejmujący rok 2013. Z tablicy 1 wynika, że zdecydowanie najczęstszymi przyczynami zgonu w UE były choroby układu krążenia i rak (nowotwory złośliwe) (w jęz. angielskim).

W latach 2004–2013 standaryzowane współczynniki umieralności z powodu raka, choroby niedokrwiennej serca i wypadków komunikacyjnych wykazywały tendencję spadkową

W latach 2004–2013 odnotowano spadek o 11,0 % standaryzowanych współczynników umieralności w odniesieniu do zgonów z powodu nowotworów w UE-28 w przypadku mężczyzn oraz o 5,9 % w przypadku kobiet – zob. wykresy 1 i 2. Większy spadek zaobserwowano w odniesieniu do zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca, w przypadku których wskaźnik umieralności obniżył się o 30,6 % dla mężczyzn i o 33,4 % dla kobiet. Natomiast największy spadek odnotowano w odniesieniu do zgonów na skutek wypadków komunikacyjnych, w przypadku których umieralność spadła o 45,3% dla mężczyzn i o 47,0% dla kobiet. Standaryzowany współczynnik umieralności z powodu raka sutka spadł o 10,1 % dla kobiet, co stanowiło większy spadek niż w przypadku umieralności na raka ogółem. Z drugiej jednak strony umieralność z powodu chorób układu nerwowego wzrosła w przypadku mężczyzn o 18,9 %, a w przypadku kobiet o 25,1 %. Jeżeli chodzi o raka płuc (uwzględniając również raka tchawicy i oskrzeli), zaobserwowano rozbieżne tendencje: w przypadku mężczyzn standaryzowany współczynnik umieralności spadł o 20,8 %, natomiast w przypadku kobiet zwiększył się o 71,9 %.

W 2013 r. standaryzowany współczynnik umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca w UE-28 wynosił 132 zgony na 100 000 mieszkańców.

Do chorób układu krążenia zaliczają się schorzenia związane z nadciśnieniem, poziomem cholesterolu, cukrzycą i paleniem; najczęstszymi przyczynami zgonu są choroba niedokrwienna serca i choroby naczyniowo-mózgowe. W 2013 r. choroby niedokrwienne serca były przyczyną 132 zgonów na 100 000 mieszkańców w UE-28. Państwami członkowskimi UE o najwyższym standaryzowanym współczynniku umieralności na chorobę niedokrwienną serca były: Litwa, Łotwa, Słowacja, Węgry i Republika Czeska – w każdym z tych krajów odnotowano ponad 350 zgonów na 100 000 mieszkańców w 2013 r. Na drugim końcu skali znalazły się Francja, Portugalia, Niderlandy, Hiszpania, Belgia, Dania, Luksemburg i Grecja, a także Liechtenstein. Państwa te miały najniższe standaryzowane współczynniki umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca – poniżej 100 zgonów na 100 000 mieszkańców w 2013 r.

Na Węgrzech odnotowano najwyższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu raka płuc i raka jelita grubego

Choroby nowotworowe były główną przyczyną zgonu – w 2013 r. w UE-28 współczynnik umieralności wyniósł średnio 265 zgonów na 100 000 mieszkańców. Najczęściej występujące postacie nowotworów – w przypadku których standaryzowany współczynnik umieralności przekraczał 10 zgonów na 100 000 mieszkańców – obejmowały nowotwory złośliwe: tchawicy, oskrzeli i płuc; okrężnicy, zgięcia esiczo-odbytniczego, odbytnicy, odbytu i kanału odbytu; sutka; trzustki; żołądka, wątroby i przewodów żółciowych.

Wśród państw, w których odnotowano najwięcej zgonów z powodu raka – co najmniej 300 zgonów na 100 000 mieszkańców w 2013 r. – należy wymienić Węgry, Chorwację, Słowację, Słowenię, Danię i Łotwę. Na Węgrzech odnotowano zdecydowanie najwyższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu raka płuc spośród wszystkich państw członkowskich UE w 2013 r. (89 zgonów na 100 000 mieszkańców); na kolejnych miejscach znalazły się: Dania (72 zgony na 100 000 mieszkańców), Polska (68 zgonów na 100 000 mieszkańców) i Niderlandy (68 zgonów na 100 000 mieszkańców); wysoki standaryzowany współczynnik umieralności z powodu raka płuc wynoszący 70 zgonów na 100 000 mieszkańców odnotowano również w Serbii. Najwyższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu raka jelita grubego również odnotowano na Węgrzech – 56 zgonów na 100 000 mieszkańców; na Słowacji i w Chorwacji wskaźnik ten także wyniósł co najmniej 50 zgonów na 100 000 mieszkańców.

Choroby układu oddechowego stanowiły trzecią najczęstszą przyczynę zgonu w UE-28

Po chorobach układu krążenia i raku choroby układu oddechowego znalazły się na trzecim miejscu wśród najczęstszych przyczyn zgonu w UE-28 (średnio 83 zgony na 100 000 mieszkańców w 2013 r.). Spośród tej grupy schorzeń śmierć powodowały najczęściej przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych, a w następnej kolejności zapalenie płuc. Choroby układu oddechowego mają związek z wiekiem, dlatego też zdecydowaną większość zgonów nimi spowodowanych odnotowano wśród osób w wieku 65 lat lub starszych.

Najwyższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu chorób układu oddechowego w państwach członkowskich UE odnotowano w Zjednoczonym Królestwie (144 zgony na 100 000 mieszkańców), Irlandii (131 zgonów na 100 000 mieszkańców), Danii (128 zgonów na 100 000 mieszkańców) oraz Portugalii (124 zgony na 100 000 mieszkańców).

W Finlandii odnotowano zdecydowanie najwyższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu chorób układu nerwowego

Jak wspomniano powyżej, w ostatnich latach odnotowano wzrost standaryzowanego współczynnika umieralności z powodu chorób układu nerwowego. W 2013 r. współczynnik ogólny dla UE-28 wyniósł 38 zgonów na 100 000 mieszkańców. W Finlandii odnotowano zdecydowanie najwyższy współczynnik umieralności z powodu chorób układu nerwowego spośród wszystkich państw członkowskich UE – na poziomie 141 zgonów na 100 000 mieszkańców współczynnik ponad dwukrotnie przewyższał współczynnik drugiego w kolejności państwa, tj. Niderlandów, gdzie plasował się na poziomie 56 zgonów na 100 000 mieszkańców.

Najniższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu samobójstw odnotowano w Grecji i na Malcie

Zewnętrzne przyczyny zgonu obejmują między innymi zgony w wyniku umyślnego działania na własną szkodę (samobójstwa) oraz zgony spowodowane wypadkami komunikacyjnymi. Chociaż samobójstwo nie jest częstą przyczyną zgonu, a dane z niektórych państw członkowskich UE mogą być zaniżone, często uważa się je za istotny czynnik zwracający uwagę na kwestie, które dane społeczeństwo powinno rozwiązać lub którym powinno się uważniej przyjrzeć. W 2013 r. odnotowano w UE-28 średnio 11,7 zgonów z powodu samobójstw na 100 000 mieszkańców. Najniższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu samobójstw w 2013 r. odnotowano w Grecji (4,8 zgonów na 100 000 mieszkańców) i na Malcie (5,1); stosunkowo niskie wartości tego współczynnika – nieprzekraczające 8 zgonów na 100 000 mieszkańców – odnotowano również na Cyprze, we Włoszech, w Zjednoczonym Królestwie, a także w Turcji i Liechtensteinie. Standaryzowany współczynnik umieralności z powodu samobójstw na Litwie (36,1 zgonów na 100 000 mieszkańców) był trzykrotnie wyższy od średniej dla UE-28, natomiast wartość tego współczynnika w Słowenii i na Węgrzech (odpowiednio 21,7 i 21,2 zgonów na 100 000 mieszkańców) była prawie dwukrotnie wyższa od średniej dla UE.

Najniższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu wypadków komunikacyjnych odnotowano w Zjednoczonym Królestwie

Chociaż do wypadków komunikacyjnych dochodzi codziennie, w 2013 r. częstotliwość występowania zgonów z ich powodu w UE-28 (standaryzowany współczynnik umieralności na poziomie 5,9 zgonów na 100 000 mieszkańców) była niższa niż częstotliwość występowania zgonów będących wynikiem samobójstwa. W 2013 r. najwyższy standaryzowany współczynnik umieralności w wyniku wypadków komunikacyjnych (co najmniej 10,0 zgonów na 100 000 mieszkańców) odnotowano w Rumunii, na Litwie, w Polsce i w Chorwacji, natomiast w Zjednoczonym Królestwie wartość tego wskaźnika wynosiła 2,7 na 100 000 mieszkańców. Spośród państw nieczłonkowskich przedstawionych w tablicy 1 stosunkowo niski poziom zgonów w wyniku wypadków komunikacyjnych odnotowano w Liechtensteinie (2,3 na 100 000 mieszkańców), a współczynniki w innych państwach EFTA, dla których dostępne były dane, również utrzymywały się poniżej średniej dla UE-28.

Standaryzowane współczynniki umieralności były wyższe dla mężczyzn niż dla kobiet w przypadku niemal wszystkich głównych przyczyn zgonu

W 2013 r. standaryzowane współczynniki umieralności dotyczące wszystkich głównych przyczyn zgonu (z wyjątkiem zgonu wskutek raka sutka) były wyższe dla mężczyzn niż dla kobiet w UE-28 – zob. wykres 3. Standaryzowane współczynniki umieralności z powodu nadużywania alkoholu, umyślnego działania na własną szkodę i uzależnienia od narkotyków były w przybliżeniu cztery razy wyższe dla mężczyzn niż dla kobiet, natomiast umieralność wśród mężczyzn z powodu raka płuc prawie trzykrotnie przewyższała umieralność z powodu tego samego raka wśród kobiet.

Liczba zgonów spowodowanych rakiem była zasadniczo wyższa w przypadku mężczyzn niż w przypadku kobiet, istnieje jednak pewna liczba nowotworów, które dominują tylko u jednej płci, np. rak sutka u kobiet, a niektóre rodzaje nowotworów dotyczą wyłącznie jednej płci, np. rak macicy w przypadku kobiet czy rak prostaty u mężczyzn. W 2013 r. rak sutka stanowił przyczynę 33,2 zgonów na 100 000 kobiet w UE-28. Najwyższe współczynniki odnotowano w Chorwacji (41,3 na 100 000 kobiet) i na Malcie (40,5 na 100 000 kobiet). Z drugiej strony w 2013 r. liczba zgonów spowodowanych rakiem sutka nie przekraczała 30,0 na 100 000 kobiet w Hiszpanii, Portugalii, Estonii, Finlandii i Szwecji, a także w Turcji i Norwegii.

W państwach członkowskich w regionie Bałtyku odnotowano najwięcej przypadków zachorowań na chorobę niedokrwienną serca wśród mężczyzn

Liczba zgonów spowodowanych chorobą niedokrwienną serca była systematycznie wyższa wśród mężczyzn w każdym państwie członkowskim UE – zob. wykres 4. Najwyższe standaryzowane współczynniki umieralności z powodu tego rodzaju chorób u mężczyzn odnotowano na Litwie i Łotwie, a po uwzględnieniu Estonii w tych trzech bałtyckich państwach członkowskich odnotowano również najwyższe rozbieżności w wartości tych współczynników dla mężczyzn i kobiet. Najmniejszą liczbę zgonów spowodowanych chorobą niedokrwienną serca zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet odnotowano we Francji.

Podobnie standaryzowane współczynniki umieralności w wyniku samobójstwa były systematycznie wyższe dla mężczyzn niż dla kobiet – zob. wykres 5. Największą różnicę w wartości tego współczynnika między mężczyznami i kobietami odnotowano na Litwie, gdzie współczynnik ten wyniósł dla mężczyzn 66,3 na 100 000 mieszkańców, a dla kobiet – 11,7 na 100 000 mieszkańców. Z przeanalizowania prostej proporcji współczynników dla mężczyzn i kobiet wynika jednak, że na Malcie współczynnik dla mężczyzn (9,7 na 100 000 mieszkańców) był 24 krotnie wyższy niż współczynnik dla kobiet (0,4 na 100 000 mieszkańców). Ta różnica w zależności od płci była również stosunkowo wysoka na Cyprze i Słowacji (współczynnik dla mężczyzn wyższy odpowiednio 8,5 i 7,4 krotnie) oraz w Polsce (7,1 razy); z kolei najmniejszą rozbieżność w wysokości tych wskaźników odnotowano w Luksemburgu, gdzie standaryzowany współczynnik umieralności w wyniku samobójstwa był w przypadku mężczyzn 1,9 krotnie wyższy niż w przypadku kobiet.

Analiza z podziałem na wiek

W przypadku osób w wieku poniżej 65 lat istotność głównych przyczyn zgonu przedstawiała się nieco odmiennie (zob. tablica 2). Nowotwory były najczęstszą przyczyną zgonu w tej grupie wiekowej – standaryzowany współczynnik umieralności z powodu raka wynosił w 2013 r. średnio 80,8 zgonów na 100 000 mieszkańców w UE-28 – na kolejnym miejscu znalazły się choroby układu krążenia. W odróżnieniu od danych dla całej populacji choroby układu oddechowego nie znalazły się wśród trzech najczęstszych przyczyn zgonu osób w wieku poniżej 65 lat: na przykład standaryzowany współczynnik umieralności z powodu chorób układu oddechowego był niższy niż współczynnik umieralności z powodu samobójstw.

W latach 2004–2013 współczynniki umieralności osób w wieku poniżej 65 lat w UE-28 spadły dla każdej z głównych przyczyn zgonu poza rakiem płuc, jak przedstawiono na wykresie 6. Dotyczy to w szczególności wypadków komunikacyjnych i chorób niedokrwiennych serca, w przypadku których liczba zgonów spadła odpowiednio o 31,2 % i 26,3 %.

Źródła i dostępność danych

Statystyki dotyczące przyczyn zgonu dostarczają informacji na temat tendencji w zakresie umieralności oraz kształtowania się w czasie przyczyn wyjściowych zgonu. Źródło to zostało bardziej szczegółowo udokumentowane w tym artykule podstawowym, w którym przedstawiono informacje dotyczące zakresu danych, ich podstawy prawnej, zastosowanej metodyki, jak również powiązane pojęcia i definicje.

Eurostat zaczął gromadzić i upowszechniać dane dotyczące umieralności w 1994 r. Obecnie dane są analizowane w oparciu o:

europejską listę (w jęz. angielskim) 86 przyczyn zgonu opartą na Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) opracowanej i prowadzonej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO);
płeć;
wiek;
region geograficzny (poziom NUTS 2).

Dane roczne przedstawia się w liczbach bezwzględnych jako surowe współczynniki umieralności i standaryzowane współczynniki umieralności. Ponieważ najczęściej przyczyny zgonu różnią się znacznie zależnie od wieku i płci, zastosowanie standaryzowanych współczynników umieralności poprawia porównywalność w czasie i między państwami, gdyż współczynniki umieralności można mierzyć niezależnie od struktury wiekowej populacji.

W kwietniu 2011 r. przyjęto rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 328/2011 w sprawie statystyk dotyczących przyczyn zgonu, w którym szczegółowo określono zmienne, analizy (zestawienia) oraz metadane, które państwa członkowskie UE są zobowiązane dostarczyć.

Uwagi na temat gromadzenia danych dotyczących poszczególnych krajów znajdują się w następującym dokumencie zawierającym informacje uzupełniające (w jęz. angielskim).

Źródła danych

Statystyki dotyczące przyczyn zgonu opierają się na dwóch filarach: informacjach medycznych zawartych w aktach zgonu, które można wykorzystać jako podstawę do ustalenia przyczyny zgonu, a także na oznaczaniu przyczyn zgonu kodami zgodnymi ze stosowanym przez WHO systemem ICD. Wszystkie zgony w populacji określa się poprzez wskazanie wyjściowej przyczyny zgonu, innymi słowy „choroby lub urazu, które zapoczątkowały łańcuch zdarzeń chorobowych prowadzących bezpośrednio do śmierci, lub okoliczności wypadku lub użycia przemocy, które spowodowały śmiertelny uraz” (definicja przyjęta przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia (w jęz. angielskim).

Prawidłowość i wiarygodność statystyk dotyczących przyczyn zgonu jest uzależniona, w pewnym stopniu, od jakości danych przedstawionych przez lekarzy wystawiających akty zgonu. Niedokładności mogą wynikać z różnych przyczyn, m.in.:

błędów przy wystawianiu aktu zgonu;
problemów związanych z diagnozą lekarską;
wyboru głównej przyczyny zgonu;
wyboru kodu przyczyny zgonu.

Niekiedy przyczyny zgonu nie można określić jednoznacznie: oprócz wskazania choroby, która bezpośrednio doprowadziła do śmierci, dane medyczne zawarte w akcie zgonu powinny określać także łańcuch przyczynowy związany z dolegliwościami osoby zmarłej. Można podać inne istotne uwarunkowania zdrowotne, które mimo że nie miały związku z chorobą bezpośrednio prowadzącą do śmierci, mogły wywrzeć niekorzystny wpływ na przebieg choroby i w ten sposób przyczynić się do zgonu. Niekiedy istotnie można spotkać się z krytycznymi opiniami, zgodnie z którymi oznaczanie przyczyny zgonu kodem pojedynczej choroby jest podejściem coraz mniej realistycznym z uwagi na wydłużające średnie trwanie życia i związane z tym zmiany w zachorowalności. W przypadku większości osób zmarłych w wieku 65 lat i późniejszym wybór tylko jednej z szeregu możliwych przyczyn zgonu może być w pewnym stopniu mylący. Z tego względu niektóre państwa członkowskie UE zaczęły rozważać kodowanie więcej niż jednej przyczyny zgonu. Eurostat wspiera państwa członkowskie UE w ich wysiłkach na rzecz opracowania wspólnego zautomatyzowanego systemu kodowania o nazwie IRIS (w jęz. angielskim) w celu usprawnienia identyfikacji przyczyn zgonu w Europie i poprawy porównywalności danych na ten temat.

Zmieniona europejska populacja standardowa

Liczbę zgonów spowodowanych konkretną przyczyną zgonu można wyrazić w stosunku do wielkości populacji. Można skompilować standaryzowany (w przeciwieństwie do surowego) współczynnik umieralności, który jest niezależny od struktury wiekowej i płciowej populacji. Jest to konieczne, ponieważ większość przyczyn zgonu różni się znacznie w zależności od wieku i płci mieszkańców, a standaryzacja ułatwia porównanie współczynników w czasie i między poszczególnymi krajami.

Europejska populacja standardowa wykorzystywana w celu standaryzacji współczynników surowych została określona w 1976 r., konieczne było zatem dostosowanie jej do zmian w strukturze wiekowej populacji UE, jakie nastąpiły od połowy lat 70. XX w. Zmieniona europejska populacja standardowa (ESP) została uzgodniona z państwami członkowskimi i obejmuje 27 państw członkowskich UE i państwa EFTA na podstawie prognoz demograficznych przeprowadzonych w 2010 r. na lata 2011–2030; stosuje się ją od lata 2013 r.

Kontekst

Statystyki dotyczące przyczyn zgonu, należące do najstarszych dostępnych statystyk medycznych, dostarczają informacji o następujących z czasem zmianach i różnicach w przyczynach zgonu między państwami członkowskimi UE. Statystyki te odgrywają kluczową rolę w ogólnym systemie informacyjnym na temat stanu zdrowia w UE. Mogą być one wykorzystywane do określenia, jakie środki w zakresie profilaktyki i leczenia lub jakie inwestycje w badania mogą wydłużyć średnie trwanie życia ludności.

Ze względu na ogólny brak kompleksowych europejskich statystyk dotyczących zachorowalności dane o przyczynach zgonu są często używane jako narzędzie do oceny systemów opieki zdrowotnej w UE, a ponadto mogą służyć do celów opartej na dowodach polityki w zakresie zdrowia.

UE promuje spójne podejście do walki z chorobami poważnymi i przewlekłymi, podejmując zintegrowane działania w odniesieniu do czynników ryzyka w różnych dziedzinach w połączeniu z wysiłkami na rzecz wzmocnienia systemów zdrowotnych dla poprawy zapobiegania i kontroli. Działania te obejmują:

sporządzanie jak najbardziej wiarygodnych i porównywalnych statystyk krajowych, aby mogły one służyć za dobre wskazówki w zakresie prowadzenia skutecznej polityki;
wspieranie kampanii poświęconych zwiększaniu świadomości społecznej i rozszerzaniu profilaktyki chorób, aktywnie kierowanych do grup i osób indywidualnych narażonych na największe ryzyko zachorowania;
systematyczne integrowanie polityki i podejmowanych działań w celu zmniejszenia nierówności w opiece zdrowotnej;
tworzenie partnerstw zajmujących się konkretnymi chorobami, na przykład chorobami nowotworowymi.