10. rocznica ratyfikowania Traktatu z Lizbony: postępy w osiąganiu spójności terytorialnej w UE

Dzisiaj obchodzimy 10. rocznicę ratyfikacji Traktatu z Lizbony, który wprowadził do unijnej polityki trzeci wymiar spójności niezbędnej do zmniejszenia dysproporcji pomiędzy regionami UE: spójność terytorialną. Po dziesięciu latach jest to cel, którego osiągnięcie staje się coraz większym priorytetem dla Europy. 

Jako że Unia Europejska jest bardzo zróżnicowana pod względem terytorialnym, musimy zadbać o to, by obywatele mogli w pełni wykorzystywać specyfikę obszarów, na których żyją. Żaden europejski obywatel nie powinien pozostawać w tyle i znajdować się w niekorzystnej sytuacji, na przykład pod względem dostępu do usług publicznych, zakwaterowania czy możliwości zatrudnienia, tylko dlatego, że mieszka w jednym regionie, a nie w innym. To jest właśnie cel spójności terytorialnej – dążenie do bardziej sprawiedliwego i zrównoważonego rozwoju, wykorzystując mocne strony każdego obszaru. 

Dlatego też traktat lizboński wezwał UE i państwa członkowskie do prowadzenia działań służących zmniejszaniu dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych. Państwa członkowskie zobowiązały się również do poświęcania szczególnej uwagi obszarom wiejskim, obszarom podlegającym przemianom przemysłowym i regionom, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych, takim jak najbardziej na północ wysunięte regiony o bardzo niskiej gęstości zaludnienia oraz regiony wyspiarskie, transgraniczne i górskie. 

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen podkreśliła znaczenie spójności w swoim piśmie skierowanym do nowej komisarz ds. spójności i reform Elisy Ferreiry: Twoim zadaniem na najbliższe pięć lat jest dopilnowanie, by Europa wspierała regiony i osoby najbardziej dotknięte skutkami transformacji cyfrowej i zmiany klimatu oraz inwestowała w ich rozwój, nie pozostawiając nikogo w tyle podczas naszych wysiłków na rzecz budowania wspólnej przyszłości. 

Unia Europejska wspiera zintegrowane podejście do wzmacniania spójności terytorialnej. Potrzebna jest lepsza koordynacja pomiędzy polityką sektorową na każdym szczeblu – od lokalnego do europejskiego. Niezbędna jest również bliższa współpraca władz lokalnych, regionalnych i krajowych oraz większe zaangażowanie i większy udział obywateli. Wiele wyzwań, takich jak zmiana klimatu czy migracja, wykracza poza granice administracyjne. Oznacza to, że łatwiej będzie im sprostać, jeśli kilka władz lokalnych, regionów lub krajów wspólnie podejmie lepiej dostosowane działania. 

Głównym instrumentem wspierania zintegrowanego rozwoju terytorialnego w państwach członkowskich i regionach są fundusze unijne. Ponad 3 800 strategii terytorialnych, miejskich i lokalnych realizowanych jest dzięki środkom UE. Oprócz tego fundusze unijne pomagają państwom członkowskim we wdrażaniu środków mających na celu zaspokajanie potrzeb konkretnych obszarów, takich jak obszary dotknięte ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, obszary słabo zaludnione, regiony górskie, wyspy i regiony najbardziej oddalone. Takie ukierunkowane podejście do rozwoju regionalnego zostało wzmocnione we wnioskach Komisji dla polityki spójności na okres po roku 2020, zwłaszcza w zakresie większego wsparcia dla obszarów funkcjonalnych (np. dorzeczy, stref przybrzeżnych, obszarów górskich itp.) w celu zniesienia podziałów administracyjnych oraz lepszego promowania lokalnych inicjatyw. 

Nowa polityka spójności po 2020 roku kładzie jeszcze większy nacisk na podejścia zintegrowane, wprowadzając specjalny cel – Europa bliżej obywateli, wspierając oddolne strategie rozwoju i zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich w całej UE oraz wzmacniając pozycję władz lokalnych w zarządzaniu funduszami.