Stof en nanodeeltjes
Gezondheid en veiligheid

De term “stof” heeft geen exacte wetenschappelijke betekenis, maar wordt meestal gedefinieerd als een vaste stof die is herleid tot poeder of fijne deeltjes. De grootte van de deeltjes is net zo belangrijk als de aard van het stof om te bepalen of het gevaarlijk stof betreft. Meestal zijn de gevaarlijkste soorten stof die soorten stof waarvan de uiterst kleine deeltjes onzichtbaar zijn voor het menselijke oog, zoals fijn poeder. Deze soorten deeltjes zijn klein genoeg om te worden ingeademd, maar tegelijkertijd groot genoeg om te blijven vastzitten in het longweefsel, waardoor ze niet worden uitgeademd. Sommige stoffen (bv. asbest) produceren echter erg grof stof met grote deeltjes, wat ook gevaarlijk kan zijn.

Denk eraan: stoffen kunnen stof met verschillende deeltjesgroottes produceren; het feit dat u enkel grote stofdeeltjes of korrels kunt zien, betekent niet dat er geen kleine deeltjes aanwezig zijn.

Nanomaterialen: Voor talrijke moderne processen wordt gebruikgemaakt van nanomaterialen. Deze zijn bijzonder gevaarlijk omdat ze via de huid en bij inademing via de longmembranen rechtstreeks in de bloedbaan terecht kunnen komen. Zij moeten als gevaarlijk voor de gezondheid worden beschouwd, ongeacht het materiaal waarvan zij zijn vervaardigd. Gewone beschermingsmiddelen bieden onvoldoende bescherming en u moet contact opnemen met uw laboratorium voordat u dergelijke producten opent of bemonstert.

Giftig stof: Dit ontstaat over het algemeen bij het werken met stoffen die zelf giftig zijn, bv. chemicaliën die lood, kwik, chroom bevatten of giftige organische stoffen zoals fentanyl en de analogen daarvan. Bij inademing kan het uw longen aantasten of in uw bloedbaan terechtkomen en door uw hele lichaam worden verspreid. Fentanyl (en de analogen daarvan) en andere synthetische opioïden kunnen een zeer snelle ademhalingsdepressie en sedatie veroorzaken. Zie Verdovende middelen.

Hinderlijk stof: Deze soorten stof kunnen vrijkomen wanneer u omgaat met materialen zoals:

• meel/graan;
• pek;
• tabak;
• suiker;
• papier;
• gedroogde levensmiddelen;
• cement;
• zaagsel;
• koffiebonen en thee;
• koolstof (zoals in toner voor fotokopieerapparaten/printers).

Deze soorten stof zijn doorgaans enkel irriterend, maar in hoge concentraties kunnen ze gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Houtstof is kankerverwekkend (zie afdeling 7).

Op sommige plaatsen kunt u tijdens uw werk cannabisstof tegenkomen (bv. in een officieel magazijn). Dit soort stof wordt als niet bijzonder gevaarlijk beschouwd, aangezien het lichaam het niet gemakkelijk opneemt en de concentraties doorgaans laag zijn.

Brandbaar stof: Brandbaar stof verplaatst zich door de lucht in wolken en is licht ontvlambaar, waardoor een wolkbrand of ontploffing kan ontstaan. Dit soort stof kan ontbranden door een vonk of een open vlam, of zelfs door op een heet oppervlak terecht te komen. Wanneer brandbaar stof neerslaat en ontbrandt, kan het vlam vatten of gewoon smeulen, lang nadat de ontstekingsbron is verwijderd. Na een ontploffing kan brandbaar stof zich over een ruim gebied verspreiden, waardoor het risico van een ernstige brand toeneemt.

Het is uiterst onwaarschijnlijk dat u tijdens uw werk brandbaar stof tegenkomt.

U kunt hinderlijk stof nagenoeg overal tegenkomen. De meest voorkomende soorten zijn onder andere:

• papierstof in postsorteercentra en kantoorboekhandels;
• cementstof op bouwterreinen;
• verschillende soorten stof in havens, douanedepots en bedrijfsruimten van handelaars;
• fotokopieer-/afdrukkamers.

U kunt ook gevaarlijke concentraties giftig of brandbaar stof tegenkomen op plaatsen waar bulkvrachten worden geladen, gelost of verplaatst (bv. graan, metaalertsen, steenkool enz.).

Stof veroorzaakt doorgaans schade aan de longen en het ademhalingsstelsel, maar sommige soorten stof kunnen ook kanker veroorzaken. De voornaamste aandoeningen wegens inademing van gevaarlijk stof zijn:

Goedaardige pneumoconiose. Deze aandoening wordt veroorzaakt wanneer ogenschijnlijk onschadelijk stof wordt ingeademd en zich in dergelijke mate in de longen ophoopt dat het zichtbaar is op een röntgenfoto. Het longweefsel wordt niet aangetast, waardoor de aandoening geen beperking geeft. Deze aandoening wordt meestal in verband gebracht met stof van metalen, zoals ijzer en tin.

Pneumoconiose. Een gemeenschappelijke naam voor enkele chronische longaandoeningen die worden veroorzaakt door inademing van bepaalde soorten mineraalstof. De term omvat een aantal aandoeningen die genoemd zijn naar het soort stof dat de aandoening veroorzaakt. De bekendste aandoeningen zijn:

• asbestose (van asbeststof) — zie Asbest;
• silicose (van silicastof);
• talkose (van talkstof).

Pneumonitis. Ontsteking van het longweefsel of de bronchioli, met name naar aanleiding van inademing van bepaalde soorten metaalstof. De symptomen lijken op die van pneumonie, maar verschillen in ernst naargelang het ingeademde metaal. De meest voorkomende oorzaken zijn cadmium- en berylliumstof.

Pleuramesothelioom. Longtumor, met name veroorzaakt door blootstelling aan asbest (zie Asbest).

Longkanker. Ook dit kan worden veroorzaakt door blootstelling aan asbest (zie Asbest).

Voor de meeste soorten stof, met inbegrip van hinderlijk stof, zijn de blootstellingslimieten bepaald in gezondheids- en veiligheidsvoorschriften. Raadpleeg uw nationale richtsnoeren en de EU-wetgeving.

Aangezien u in de meeste gevallen waarschijnlijk nauwelijks controle hebt over de bronnen, moet u echter alle voorzorgsmaatregelen treffen om de risico’s te beperken. U moet:

• een stofmasker of gezichtsmasker gebruiken;
• er indien mogelijk voor zorgen dat de werkruimte goed geventileerd is;
• indien er een stofafzuiginstallatie beschikbaar is, ervoor zorgen dat deze wordt gebruikt;
• uw blootstelling aan stof beperken;
• regelmatig gezondheidsonderzoeken ondergaan;
• de verontreinigde ruimte terstond verlaten als u onmiddellijk klachten krijgt.

Denk eraan: blijf niet langer in een stoffige omgeving dan nodig is om het werk uit te voeren, ook al draagt u ademhalingsbescherming.