Komisja Europejska i jej organy wykonawcze od lat wspierają rozwój nauki, badań i innowacji w Europie poprzez realizację tzw. programów ramowych (FP, Framework Programme). W 2014 roku rozpoczął się najpotężniejszy w historii Unii Europejskiej, program Horyzont 2020 (The EU Framework Programme for Research and Innovation), w którym na finansowanie badań naukowych przeznaczono ponad 77 000 mld euro [1]. Jesteśmy na półmetku realizacji tego programu, który potrwa do 2020 roku i który oferuje różnorodne formy projektów badawczych i szkoleniowych zarówno dla instytucji naukowych jak i przedsiębiorstw. Założenia programu Horyzont 2020 wynikają z oceny efektywności programu FP7 [2], która wskazała dalsze rekomendacje dla finansowania europejskich badań naukowych. Podkreślono potrzebę skoncentrowania się na wyzwaniach naukowych w kontekście globalnym i społecznym poprzez zwiększenie udziału sektora prywatnego i zmaksymalizowanie synergii pomiędzy różnymi dziedzinami badań i innowacji oraz nowymi technologiami cyfrowymi.

Program Horyzont 2020 ma również za zadanie pomóc krajom UE zreformować swoje strategie w dziedzinie badań i innowacji i zidentyfikować te badania, które wspierają innowacje. Wpływ społeczno-gospodarczy tego programu jest monitorowany w trakcie jego trwania i, na zasadzie sprzężenia zwrotnego, wyniki programu decydują o dalszej polityce finansowania badań naukowych. Stąd, w grudniu 2017 r. zostanie opublikowana ocena okresowa Horyzontu 2020 opracowana na podstawie analizy ekspertów Komisji Europejskiej jak i konsultacji z interesariuszami. Nie oznacza to, że brakuje obecnie informacji jak kraje członkowskie wykorzystują dotąd fundusze Horyzontu 2020. Takie dane statystyczne dla lat 2014 i 2015 zostały opublikowane przez Dyrekcję Generalną ds. Badań Naukowych i Innowacji i wskazały, że współczynnik sukcesu [stosunek złożonych wniosków do zaakceptowanych] wynosi 11,8 proc. a 30 proc. beneficjentów po raz pierwszy uzyskało grant UE [3,4].

Niestety, dane te nie ukazują Polski jako lidera w staraniu się o finansowanie badań naukowych ze środków Unii Europejskiej. Choć liczba aplikacji składanych przez Polskę wzrosła z ok. 2300 w 2014 r. do 3200 w 2015 r., średnia w Unii wynosiła 4000 – 5000 projektów, co plasuje nas na 14. miejscu. Z kolei biorąc pod uwagę aktywność składania projektów naukowych na liczbę mieszkańców danego kraju, Polska zajmuje ostatnie miejsce. Współczynnik sukcesu dla polskich projektów wynosił 12,4 proc. w 2014 r. ale spadł w 2015 r. do 7,4 proc. Zatem wykorzystanie funduszy przez Polskę było na poziomie 1 proc. dostępnych środków. Pozytywnym wynikiem jest znaczący wzrost aktywności polskich przedsiębiorstw w pozyskiwaniu funduszy Horyzontu 2020 w porównaniu z programem FP7, uplasował się on na wysokości średniej UE (306 i 426 aplikacji, odpowiednio w 2014 i 2015 r.). Jednakże przyznanie środków polskim przedsiębiorstwom na finansowanie ich rozwoju i wdrażanie innowacji wynosiło tylko ok. 4 proc. Powstaje zatem szereg pytań z jakich powodów polskie środowisko naukowe, posiadające potencjał naukowy i świetnie wyposażone laboratoria zwiększające szanse na udział w konkursach unijnych, nie podejmuje walki o granty europejskie.

Założeniem programu Horyzont 2020 jest konsekwentne zastosowanie jednolitego zestawu reguł wymaganych przy przygotowaniu projektu badawczego bez względu na typ konkursu. Cechuje się on uproszczoną strukturą, wprowadza prostsze zasady wymagań oraz poszerza grupę odbiorców. Dodatkowo wprowadzono ułatwienia w procedurze rozliczenia projektu. Potencjalnymi beneficjentami mogą być naukowcy indywidualni na każdym etapie kariery naukowej, zespoły naukowe, podmioty i jednostki naukowo-badawcze, instytucje z sektora nauki i przemysłu oraz podmioty prywatne. Wydaje się zatem, że tak szeroka gama beneficjentów powinna być odpowiednia również dla środowiska polskich naukowców, tym bardziej, że wiele z proponowanych grantów przenika się nawzajem na granicy dziedzin i sektorów działania naukowego.

Konkursy Horyzontu 2020 zostały podzielone na trzy główne filary: 1) Doskonałość w Nauce (Excellence in Science), 2) Wiodąca Pozycja w Przemyśle (Industrial Leadership) i 3) Wyzwania Społeczne (Societal Challenges). Instytucje naukowo-badawcze najczęściej korzystają z konkursów w ramach filaru 1 i 3.