Statistics Explained

Archive:Statystyki dotyczące ludności na poziomie regionalnym

Revision as of 19:10, 20 September 2013 by EXT-S-Allen (talk | contribs)
Dane z lutego 2013 roku. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, Główne tabele i Baza danych.

W poniższym artykule opisano tendencje demograficzne w regionach Unii Europejskiej (UE); większość danych odnosi się do określonego wycinka czasu w 2011 r. W 2011 r. UE-27 liczyła średnio 503,0 mln mieszkańców, o 1,2 mln (inaczej 0,2 %) więcej niż w roku poprzednim. Wzrost liczby ludności UE-27 trwa nieprzerwanie od początku szeregu czasowego, czyli od 1961 r., lecz jego tempo zwolniło z początkiem lat 80-tych. To spowolnienie wzrostu liczby ludności jest ściśle związane z przyrostem naturalnym (suma liczby urodzeń minus suma liczby zgonów), albowiem w wielu rozwiniętych gospodarkach na świecie obserwuje się znaczący spadek współczynnika urodzeń i jednocześnie stale wydłużające się średnie trwanie życia. Saldo migracji stanowi przeciwwagę dla tych ujemnych tendencji w niektórych obszarach, tak że całkowita liczba ludności UE-27 nadal rośnie.

Mapa 1: Gęstość zaludnienia według regionów NUTS 3, 2011 r. (1)
(liczba mieszkańców na km²) – źródło: Eurostat (demo_r_d3dens), (demo_pjan) oraz (cpc_agmain)
Mapa 2: Zmiana liczby ludności, w podziale na regiony NUTS 3, 2011 r. (1)
(na tysiąc mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)
Mapa 3: Przyrost naturalny ludności, w podziale na regiony NUTS 3, 2011 r. (1)
(na tysiąc mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)
Mapa 4: Saldo migracji
(z korektą statystyczną), w podziale na regiony NUTS 3, 2011 r. (1)
(na tysiąc mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)
Mapa 5: Współczynnik dzietności ogólny, w podziale na regiony NUTS 2, 2011 r. (1)
(liczba żywych urodzeń na jedną kobietę) – źródło: Eurostat (demo_r_frate2) oraz (demo_frate)
Wykres 1: Umieralność niemowląt, w podziale na regiony NUTS 2, 2011 r. (1)
(na tysiąc żywych urodzeń) – źródło: Eurostat (demo_r_minfind) oraz (demo_minfind)
Mapa 6: Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia, mężczyźni, w podziale na regiony NUTS 2, 2011 r. (1)
(lata) – źródło: Eurostat (demo_r_mlifexp) oraz (demo_mlexpec)
Mapa 7: Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia, kobiety, w podziale na regiony NUTS 2, 2011 r. (1)
(lata) – źródło: Eurostat (demo_r_mlifexp) oraz (demo_mlexpec)
Wykres 2: Struktura ludności według grup wiekowych, w podziale na regiony NUTS 3, na dzień 1 stycznia 2012 r. (1)
(% ludności ogółem) – źródło: Eurostat (demo_r_pjanaggr3)
Mapa 8: Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku przedprodukcyjnym, w podziale na regiony NUTS 3, na dzień 1 stycznia 2012 r. (1)
(%) – źródło: Eurostat (demo_r_pjanaggr3) oraz (demo_pjanind)
Mapa 9: Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym, w podziale na regiony NUTS 3, na dzień 1 stycznia 2012 r. (1)
(%) – źródło: Eurostat (demo_r_pjanaggr3) oraz (demo_pjanind)

Zmiany demograficzne zachodzące w UE będą miały istotne znaczenie w nadchodzących dziesięcioleciach, ponieważ z modeli demograficznych dotyczących przyszłych trendów populacji wynika, że utrzymujące się niskie współczynniki urodzeń w połączeniu z wydłużającym się średnim trwaniem życia skutkować będą przewagą starszych grup wiekowych w strukturze ludności. Ta tendencja starzenia się społeczeństwa, coraz wyraźniejsza w wielu regionach UE, zgodnie z oczekiwaniami będzie miała głęboki wpływ na bardzo różne obszary polityki, a także między innymi na populację dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, opiekę zdrowotną, uczestnictwo w życiu zawodowym, ochronę socjalną, kwestie zabezpieczenia społecznego i finanse publiczne.

Główne ustalenia statystyczne

Stan ludności i gęstość zaludnienia

W 2009 r. ludność UE-27 przekroczyła próg 500 mln mieszkańców i przed nastaniem 2012 r. w państwach członkowskich UE żyło w sumie 503,7 mln osób. W 2011 r. gęstość zaludnienia w UE-27 szacowano na 117 mieszkańców na kilometr kwadratowy (km²).

Na mapie 1 widać, że do najgęściej zaludnionych regionów w Europie należą regiony na poziomie 3 klasyfikacji NUTS obejmujące miasta stołeczne oraz regiony w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Region Paris (Francja) miał zdecydowanie najwyższą gęstość zaludnienia (21 464 mieszkańców na km² w 2011 r.); na kilometr kwadratowy przypadało w nim średnio ponad dwa razy więcej osób niż w regionach Inner London - West (10 374 mieszkańców na km² w 2010 r.) oraz Inner London - East (9 311 mieszkańców na km² w 2010 r.), które zajmowały kolejno drugie i trzecie miejsce pod względem gęstości zaludnienia. Ponadto siedem innych regionów NUTS 3 odnotowało wskaźniki gęstości zaludnienia przekraczające 5 000 mieszkańców na km²: Hauts-de Seine, Seine-Saint-Denis i Val-de-Marne (wszystkie w okolicach Paryża, Francja); Bucuresti (region stołeczny Rumunii); Arrondissement de Bruxelles-Capitale/Arrondissement van Brussel-Hoofdstad (region stołeczny Belgii); Ciudad Autónoma de Melilla (hiszpańskie terytorium zamorskie); oraz Portsmouth (Zjednoczone Królestwo; dane dla tego regionu odnoszą się do 2010 r.).

Na ogół w państwach członkowskich UE najwyższą gęstość zaludnienia zgłaszały regiony stołeczne. Wyjątkiem były cztery państwa, a mianowicie: Niemcy (gdzie najgęściej zaludniony był region München, Kreisfreie Stadt), Hiszpania (Ciudad Autónoma de Melilla), Włochy (Napoli) i Portugalia (Grande Porto).

Najsłabiej zaludnione regiony NUTS 3 przeważnie są położone na peryferiach UE, na terenach najbardziej oddalonych. W 11 regionach gęstość zaludnienia była niższa niż 10,0 mieszkańców na km² według danych z roku 2010 lub 2011. Trzy z tych regionów znajdują się w Finlandii (Lappi, Kainuu i Pohjois-Karjala), trzy w Szwecji (Norrbottens län, Jämtlands län i Västerbottens län), trzy na północnym zachodzie Zjednoczonego Królestwa (Lochaber, Skye and Lochalsh, Arran and Cumbrae, and Argyll and Bute; Caithness and Sutherland, and Ross and Cromarty; Eilean Siar (Western Isles)), jeden w północno-środkowej Hiszpanii (Soria), a jeden w zamorskim terytorium Francji (Guyane). Najniższą regionalną gęstość zaludnienia w UE-27, wynoszącą 2,0 mieszkańców na km² w 2011 r., odnotowano w Lappi (najbardziej na północ wysuniętym regionie Finlandii).

Wśród regionów państw EFTA, których dane uwzględniono na mapie 1, najgęściej zaludnionym był region Basel-Stadt (Szwajcaria), gdzie gęstość zaludnienia nieznacznie przekroczyła 5 000 mieszkańców na km² w 2011 r., co dało temu regionowi jedenaste miejsce pod względem gęstości zaludnienia wśród wszystkich regionów przedstawionych na tej mapie. Ponadto w jeszcze dwóch regionach EFTA – Oslo (Norwegia) i Genève (Szwajcaria) – gęstość zaludnienia przekroczyła tysiąc mieszkańców na km². Siedem norweskich regionów na poziomie NUTS 3 odnotowało gęstość zaludnienia niższą niż 10,0 mieszkańców na km² w 2011 r. Najsłabiej zaludnionym regionem w państwach EFTA był jednak region Landsbyggð (obszar wiejski położony poza obszarem metropolitalnym Reykjavíku w Islandii), gdzie w 2011 r. na jeden kilometr kwadratowy przypadał średnio tylko jeden mieszkaniec. Była to najniższa gęstość zaludnienia przedstawiona na mapie 1.

Wśród krajów kandydujących i przystępujących do Unii najwyższą gęstość zaludnienia, wynoszącą 2 518 mieszkańców na km² (w 2010 r.), odnotowano w Stambule (Turcja). Poza tym jeszcze tylko w regionie stołecznym Chorwacji (Grad Zagreb) gęstość zaludnienia przekroczyła tysiąc mieszkańców na km² (w 2011 r.). Turecki region stołeczny Ankara był stosunkowo słabo zaludniony (192 mieszkańców na km² w 2010 r.), co dawało mu zaledwie ósme miejsce wśród regionów NUTS 3 w Turcji. W byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii zaś najwyższą gęstość zaludnienia odnotowano w regionie stołecznym Skopski (334 mieszkańców na km² w 2011 r.). Na drugim końcu rankingu znalazł się region Licko-senjska županija (9,0 mieszkańców na km² w 2010 r.), wiejski, dość górzysty region Chorwacji, położony na północ od Zadaru. Był on najsłabiej zaludnionym regionem wśród krajów kandydujących i przystępujących i jedynym, w którym gęstość zaludnienia była niższa niż 10,0 mieszkańców na km².

Zmiana liczby ludności

Na zmianę (przyrost) liczby ludności składają się dwa czynniki: przyrost naturalny i saldo migracji obejmujące korektę statystyczną (dalej nazywane po prostu saldem migracji – zob. Źródła i dostępność danych). Na mapach 2–4 przedstawiono przyrost liczby ludności ogółem oraz dwa jego składniki; informacje te są na ogół dostępne za 2011 r. (różnica w liczbie ludności między dniem 1 stycznia 2012 r. a dniem 1 stycznia 2011 r.) i dotyczą regionów na poziomie NUTS 3. Do celów porównawczych wszystkie trzy wartości (przyrost liczby ludności ogółem i jego dwa składniki) przedstawiono w postaci surowych współczynników na tysiąc mieszkańców. Na mapach pokazano różne tendencje w zakresie zmiany liczby ludności ogółem (mapa 2), które wynikają z dodatniego lub ujemnego przyrostu naturalnego (mapa 3) w połączeniu z dodatnim lub ujemnym saldem migracji (mapa 4).

Między dniem 1 stycznia 1960 r. a dniem 1 stycznia 2012 r. ludność UE-27 powiększyła się o 101,1 mln mieszkańców, co daje przeciętną roczną stopę wzrostu równą 4,3 na tysiąc mieszkańców. W tym okresie niezmiennie utrzymywał się dodatni przyrost ludności, jednakże w przypadku jego dwóch składników obserwowano bardzo różne tendencje. Przyrost naturalny osiągnął maksymalną wartość 3,6 mln (więcej urodzeń niż zgonów) w 1964 r., a następnie zmniejszał się w dość regularnym tempie, tak że w 2003 r. zbliżał się do wartości zerowej (106 835 więcej urodzeń niż zgonów). Później nastąpił niewielki wzrost i w 2011 r. przyrost naturalny ludności UE-27 wyniósł 407 523. Saldo migracji natomiast w latach 60-tych w UE-27 było stosunkowo zrównoważone: z danych rocznych dla tej dekady wynika, że w sześciu latach liczba osób, które wyjechały z UE-27, przewyższała liczbę osób, które do niej przyjechały. Ostatnie trzy dziesięciolecia minionego wieku były okresem stosunkowo niskiej migracji w UE-27; w 1992 r. po raz pierwszy od początku szeregu czasowego, czyli od 1961 r., saldo migracji przewyższyło przyrost naturalny ludności UE-27. Ta tendencja była szczególnie wyraźna w latach 2002-2007, kiedy saldo migracji było szczególnie wysokie (stanowiło 95,0 % całkowitego przyrostu ludności w 2003 r.). Po tym stosunkowo wysokim poziomie w 2007 r. udział salda migracji w przyroście ludności ogółem zmniejszał się w latach 2008-2011. Liczba ludności UE-27 zwiększyła się o 2,6 na tysiąc mieszkańców w 2011 r., przy czym surowy współczynnik salda migracji wyniósł 1,8 na tysiąc mieszkańców, a surowy współczynnik przyrostu naturalnego – 0,8 na tysiąc mieszkańców.

Mimo że liczba ludności UE-27 nadal rosła w 2011 r., zmiana liczby ludności nie była równomierna we wszystkich państwach członkowskich. W okresie między dniem 1 stycznia 2011 r. a dniem 1 stycznia 2012 r. liczba ludności ogółem wzrosła w 19 państwach członkowskich. Największy dodatni przyrost ludności (w wartościach bezwzględnych) odnotowano w Zjednoczonym Królestwie, gdzie liczba ludności zwiększyła się o 474 tys. mieszkańców, a w następnej kolejności we Francji (333 tys.) i Włoszech (194 tys.). Wymienione państwa członkowskie jako jedyne zarejestrowały przyrost liczby ludności o ponad 100 tys. Najwyższe surowe współczynniki przyrostu ludności ogółem odnotowano na Cyprze (wzrost o 26,2 na tysiąc mieszkańców) i w Luksemburgu (24,7), a w następnej kolejności w Belgii (8,5), Zjednoczonym Królestwie (7,6) i Szwecji (7,1).

W wartościach bezwzględnych największe spadki liczby ludności ogółem w państwach członkowskich UE notowane w okresie między dniem 1 stycznia 2011 r. a dniem 1 stycznia 2012 r. były mniejsze niż największe zwyżki. Najbardziej znaczącą redukcję liczby ludności zarejestrowano w Rumunii, gdzie liczba mieszkańców zmniejszyła się o blisko 58 tys. osób. Ubyło także mieszkańców bałtyckich państw członkowskich, Bułgarii, Portugalii, Węgier i Grecji. Największy ujemny surowy współczynnik przyrostu ludności ogółem odnotowano na Łotwie (-16,0 na tysiąc mieszkańców) i Litwie (-14,8 na tysiąc mieszkańców) – blisko trzykrotność wskaźnika w Bułgarii (-5,7).

Wśród regionów NUTS 3 przedstawionych na mapie 2 podział przebiegał prawie równo między regionami UE-27, które zgłosiły wzrost liczby ludności (697 regionów) w 2011 r., i regionami, w których ludności ubywało (576 regionów). W siedmiu regionach liczba ludności pozostała niezmienna, a dla 14 regionów w Zjednoczonym Królestwie nie było dostępnych danych. Tempo wzrostu liczby ludności było najszybsze w większości regionów Belgii, we wschodniej Irlandii, w zachodniej i południowej Francji, północnych Włoszech, Luksemburgu i południowej Szwecji, a także w kilku regionach Hiszpanii, Polski i Zjednoczonego Królestwa, natomiast surowy współczynnik przyrostu ludności przekraczający średnią dla UE-27 odnotowano także w większości regionów Niderlandów i na Malcie. Szybki spadek liczby ludności był najbardziej wyraźny w regionach środkowej i wschodniej Europy, na przykład na części terytorium Bułgarii, we (wschodnich) Niemczech, w bałtyckich państwach członkowskich, środkowej Austrii, na Węgrzech i w Rumunii. Ubytki ludności zaobserwowano także w śródlądowej części Grecji i Portugalii, na większości terytorium Hiszpanii, w środkowej i wschodniej Francji, południowych Włoszech, wschodniej Finlandii oraz wzdłuż zachodniego wybrzeża Zjednoczonego Królestwa.

Wśród 30 regionów NUTS 3 o najwyższym surowym współczynniku przyrostu ludności ogółem znalazło się po dziewięć regionów z Niemiec i Zjednoczonego Królestwa. W Niemczech odnotowano dwa najwyższe wskaźniki – w regionach Münster, Kreisfreie Stadt (przyrost o 41,8 na tysiąc mieszkańców) oraz Darmstadt, Kreisfreie Stadt (31,7 na tysiąc mieszkańców). Następny w kolejności najwyższy wzrost liczby ludności (w wartościach względnych) zarejestrowano w Ilfov, regionie otaczającym region stołeczny Rumunii (31,5 na tysiąc mieszkańców).

Wśród 30 regionów NUTS 3 o najniższym surowym współczynniku przyrostu ludności ogółem znalazło się 11 regionów z Niemiec, dziewięć z Litwy, po cztery z Bułgarii i Łotwy i po jednym z Grecji i Węgier. Najbardziej znaczący ubytek populacji (w wartościach względnych) zaobserwowano w litewskich regionach Šiauliu apskritis oraz Utenos apskritis. Poza tym jeszcze tylko w dwóch regionach na Litwie (Alytaus apskritis oraz Taurages apskritis) i jednym na Łotwie (Latgale) odnotowano spadki liczby ludności o co najmniej 20,0 osób na tysiąc mieszkańców w 2011 r.

W państwach niebędących członkami UE, których dane są tu prezentowane, częściej (niż w państwach UE-27) obserwowano dodatni przyrost ludności w 2011 r.: tak było w przypadku 107 regionów w porównaniu z 53 regionami, w których liczba mieszkańców zmalała. W 2011 r. powiększyła się ludność wszystkich państw EFTA, przy czym największy wzrost – zarówno w wartościach bezwzględnych, jak i względnych – odnotowano w Norwegii i Szwajcarii. Najszybsze tempo wzrostu (w wartościach względnych) wśród regionów państw EFTA zaobserwowano w Oslo (regionie stołecznym Norwegii) oraz we Freiburgu (zachodnia Szwajcaria). W 2011 r. zmalała populacja tylko dwóch regionów państw EFTA: Landsbyggð (Islandia) i Uri (środkowa Szwajcaria).

W krajach przystępujących i kandydujących sytuacja była bardziej zróżnicowana: w Chorwacji i Serbii ludności ubywało, natomiast w Turcji jej liczba gwałtownie rosła. Pomimo ogólnego przyrostu ludności (13,5 na tysiąc mieszkańców), który był niższy tylko w porównaniu z Cyprem i Luksemburgiem z państw członkowskich UE, w Turcji występowały duże różnice między regionami: surowy współczynnik przyrostu ludności sięgał w 2010 r. od ujemnej wartości -79,6 na tysiąc mieszkańców w Tunceli (we wschodniej Turcji) do maksymalnie 109,1 na tysiąc mieszkańców w Bileciku (część gęsto zaludnionego regionu Marmara w północno-zachodniej Turcji).

Na mapie 3 przedstawiono przyrost naturalny ludności (zasadniczo dla roku 2011), który charakteryzuje się podobną dystrybucją jak przyrost ludności ogółem pokazany na mapie 2. Prawie wszystkie regiony o ujemnym przyroście ludności ogółem cechował również ujemny przyrost naturalny ludności. Duże różnice są widoczne w wielu regionach na południowym zachodzie Francji, w północnych Włoszech i dużej części Bawarii (Niemcy), gdzie odnotowano przyrost ludności ogółem pomimo ujemnego przyrostu naturalnego; podobna sytuacja miała miejsce w południowej Norwegii.

Z 1 280 regionów UE (na poziomie NUTS 3) tylko przeszło jedna trzecia (467 regionów) zgłosiła wyższą liczbę urodzeń niż zgonów w 2011 r., w 801 regionach liczba zgonów przewyższała liczbę urodzeń, zaś w 12 regionach liczba urodzeń i zgonów była taka sama. Dodatni surowy współczynnik przyrostu naturalnego zaobserwowano w całej Irlandii oraz w wielu gęsto zaludnionych (zabudowanych) obszarach państw Beneluksu, Francji i Zjednoczonego Królestwa (dane za 2010 r.), a także w przeważającej części Republiki Czeskiej i Polski. Z drugiej strony ujemne współczynniki przyrostu naturalnego odnotowano we wszystkich regionach Bułgarii, Łotwy, Litwy (z wyjątkiem regionu stołecznego Vilniaus apskritis) i Węgier, a także w większości regionów Rumunii, (wschodnich) Niemiec, północno-zachodniej Hiszpanii oraz śródlądowych, wiejskich obszarów Portugalii. Więcej szczegółów na temat dwóch czynników, które określają przyrost naturalny, a więc urodzeń i zgonów, przedstawiono w dalszej części tego artykułu z punktu widzenia dzietności i średniego trwania życia.

Z dokładniejszej analizy wynika, że w 11 regionach NUTS 3 w UE-27 surowy współczynnik przyrostu naturalnego ludności przekraczał 10 na tysiąc w 2011 r. Zalicza się do nich cztery regiony francuskie, z których dwa to terytoria zamorskie (Guyane oraz Réunion), zaś dwa kolejne znajdują się w pobliżu Paryża (Seine-Saint-Denis oraz Val-d'Oise). Ze wszystkich regionów UE-27 Guyane zgłosił najwyższy surowy współczynnik przyrostu naturalnego ludności (23,4 na tysiąc mieszkańców). Pozostałe regiony o wysokim przyroście naturalnym ludności to trzy regiony w Irlandii (Mid-East, Dublin i Midland), trzy regiony na południowym wschodzie Zjednoczonego Królestwa (Inner London - East; Luton; oraz Outer London - West and North West; dane za 2010 r.), a także hiszpańskie terytorium zamorskie Ciudad Autónoma de Melilla.

W 2011 r. w 536 regionach NUTS 3 w UE-27 surowy współczynnik przyrostu naturalnego ludności był bliski zeru (w granicach +/– 2,0 na tysiąc). Przy takiej tendencji często saldo migracji staje się istotnym czynnikiem determinującym, czy dany region ma dodatni czy ujemny przyrost ludności ogółem. Saldo migracji może się też przyczyniać w sposób pośredni do przyszłego przyrostu naturalnego ludności, albowiem migranci mogą w przyszłości mieć dzieci, jako że stosunkowo duży odsetek migrujących to osoby relatywnie młode, a więc będące w wieku rozrodczym (lub młodsze).

Mapa 4 przedstawia surowy współczynnik salda migracji w 2011 r. dla regionów NUTS 3. Bardzo przypomina ona mapę 2, co świadczy o bliskim powiązaniu trendów migracji z przyrostem ludności ogółem (szczególnie jeśli współczynnik przyrostu naturalnego zbliżony jest do zera). W 2011 r. 775 regionów NUTS 3 w UE-27 miało dodatnie saldo migracji (więcej imigrantów niż emigrantów). Wśród tych regionów największy napływ netto migrantów odnotowano w tych samych trzech regionach, w których nastąpił największy przyrost ludności ogółem, a mianowicie w Münster, Kreisfreie Stadt oraz Darmstadt, Kreisfreie Stadt (oba w Niemczech), a także w Ilfov (obszar wokół Bukaresztu w Rumunii). Surowy współczynnik salda migracji w tych regionach wyniósł odpowiednio: 40,9; 31,1 oraz 31,5 na tysiąc mieszkańców. Pozostałe regiony, w których saldo migracji przekraczało 10,0 na tysiąc mieszkańców, to w przeważającej mierze regiony miejskie, w tym regiony stołeczne Belgii (Arr. de Bruxelles-Capitale/Arr. van Brussel-Hoofdstad), Niemiec (Berlin) i Szwecji (Stockholms län), a także szereg miast w Niemczech (w tym Freiburg im Breisgau, Leipzig, München, Frankfurt am Main oraz Dresden) i w Zjednoczonym Królestwie (w tym Edinburgh, Nottingham, Sheffield, Tyneside oraz Greater Manchester South). Odwrotną tendencję zaobserwowano we Francji, gdzie regiony o najwyższym surowym współczynniku salda migracji to przeważnie regiony wiejskie, położone na południu kraju (na przykład Lot, Dordogne, Gers, Corse-du-Sud lub Hautes-Pyrénées).

Kiedy saldo migracji jest ujemne, więcej osób opuszcza dany region, niż do niego przyjeżdża; taka sytuacja wystąpiła w 485 regionach NUTS 3 w UE-27 w 2011 r. Były to regiony rozmieszczone na większości terytorium Niemiec, Grecji, zachodniej Austrii i dużej części wschodniej Europy (zwłaszcza w Bułgarii, na Łotwie, Litwie, Węgrzech, w Polsce i w Rumunii), a także w północno-wschodniej Francji, południowych Włoszech, środlądowej Portugalii, części obszaru Hiszpanii, zachodniej Irlandii oraz wschodniej i północnej Finlandii. Najbardziej znaczące ujemne wartości surowego współczynnika salda migracji (przekraczające -13,0 na tysiąc mieszkańców) odnotowano w 11 regionach NUTS 3, z których 10 to wszystkie regiony litewskie. Jedyny spoza Litwy region o tak wysokim odpływie migrantów (w stosunku do liczby mieszkańców) to Ioannina (w północno-zachodniej Grecji).

W przypadku gdy oba składniki przyrostu ludności (przyrost naturalny i saldo migracji) cechuje ten sam kierunek zmian, wówczas w połączeniu wywołują większą zmianę ogólną. Stało się tak w Luksemburgu, na Cyprze i na Malcie oraz w większości regionów Niderlandów, a także we wschodniej i południowej Hiszpanii, północno-zachodniej i południowo-wschodniej Francji, południowej Szwecji oraz południowo-wschodnim Zjednoczonym Królestwie – większość regionów na tych obszarach odnotowała zarówno dodatni przyrost naturalny, jak i dodatnie saldo migracji. W wielu regionach NUTS 3 w Bułgarii, Niemczech, na Łotwie, Litwie, Węgrzech i w Rumunii zaobserwowano natomiast zmianę obu składników przyrostu ludności w kierunku ujemnym.

Analiza regionów NUTS 3 obejmujących miasta stołeczne w UE-27 wykazała, że w 16 takich regionach odnotowano dodatnią tendencję w przypadku obu składników przyrostu ludności, co prawdopodobnie można wiązać z efektem przyciągania stolic. W 13 z tych 16 regionów za przyrost ludności odpowiadało w większej mierze saldo migracji, natomiast przyrost naturalny był głównym czynnikiem wzrostu liczby ludności w regionach Groot-Amsterdam (Niderlandy), Osrednjeslovenska (Słowenia) oraz Inner London - West (jeden z dwóch regionów NUTS 3, które wyznaczają obszar stolicy Zjednoczonego Królestwa). Wysoki współczynnik przyrostu naturalnego zdecydowanie przeważył ujemne saldo migracji w regionach stołecznych: Dublin (Irlandia), Madrid (Hiszpania), Paris (Francja), Grande Lisboa (Portugalia) oraz Inner London - East (drugi z dwóch regionów NUTS 3 obejmujących stolicę Zjednoczonego Królestwa). W Attiki (Grecja) ujemny surowy współczynnik salda migracji był większy niż dodatni współczynnik przyrostu naturalnego, natomiast w Sofii (stolica Bułgarii) i Budapeszcie (Węgry) stosunkowo wysoki dodatni współczynnik salda migracji przeważył mniejszy ujemny współczynnik przyrostu naturalnego. Riga (Łotwa) i Bucuresti (Rumunia) były jedynymi regionami stołecznymi państw członkowskich UE, w których oba składniki przyrostu ludności przybrały tendencję negatywną. W obu przypadkach surowy współczynnik salda migracji w większym stopniu wpłynął na zmianę liczby ludności ogółem, wzmacniając tym samym naturalnie zmniejszającą się liczbę mieszkańców w obu tych miastach.

Prawie wszystkie regiony stołeczne państw nienależących do Unii zgłosiły wzrost liczby ludności, ponieważ oba składniki wpływające na liczbę ludności zmieniały się w dodatnim kierunku. Jedynymi wyjątkami były region Höfuðborgarsvæði w Islandii (obszar metropolitalny Reykjavíku), gdzie przyrost ludności ogółem był spowodowany dodatnim przyrostem naturalnym, przy ujemnym saldzie migracji, oraz cały obszar Serbii (dla której nie ma dostępnych danych regionalnych), gdzie ujemny współczynnik przyrostu naturalnego znacznie przeważył niewielki wzrost surowego współczynnika salda migracji.

Spadek współczynnika dzietności

Jednym z powodów spowolnienia przyrostu naturalnego ludności jest to, że kobiety w UE rodzą mniej dzieci niż dawniej. W rozwiniętych regionach świata współczynnik dzietności wynoszący około 2,10 urodzeń żywych na jedną kobietę uważany jest za zapewniający zastępowalność pokoleń, co oznacza, że przy takim współczynniku stan ludności na dłuższą metę pozostaje stabilny, przy założeniu braku migracji do wewnątrz lub na zewnątrz.

W UE-27 w ostatnich dziesięcioleciach współczynnik dzietności ogólny utrzymywał się na poziomie dużo niższym od zapewniającego zastępowalność pokoleń. W 2002 r. współczynnik dzietności ogólny w UE-27 był bardzo niski i wynosił 1,46 żywych urodzeń na jedną kobietę. W kolejnych latach wiele państw członkowskich UE odnotowało niewielką poprawę sytuacji, w wyniku czego w 2011 r. średni współczynnik dzietności w UE-27 wzrósł do 1,57. Najwyższy współczynnik dzietności z państw członkowskich UE odnotowały Irlandia (2,05) i Francja (2,01), a następnie Zjednoczone Królestwo (1.96) i Szwecja (1,90), jednak żadne państwo członkowskie nie zarejestrowało w ostatnim okresie odniesienia współczynnika dzietności równego co najmniej poziomowi zastępowalności pokoleń. W 2011 r. w 14 państwach członkowskich współczynnik dzietności był niższy niż 1,5 żywych urodzeń na jedną kobietę, przy czym najniższy poziom odnotowano na Węgrzech (średnio 1,23 na jedną kobietę).

Podobną tendencję zaobserwowano w państwach EFTA, krajach przystępujących i kandydujących: współczynniki dzietności ogólne były na ogół niskie i żadne z państw przedstawionych na mapie 5 nie odnotowało w ostatnim okresie odniesienia współczynnika dzietności równego co najmniej poziomowi zastępowalności pokoleń. Islandia (2,02) była jedynym państwem EFTA, w którym współczynnik dzietności ogólny w 2011 r. przekraczał poziom 2,0 żywych urodzeń na jedną kobietę. Wśród krajów przystępujących i kandydujących podobny wskaźnik odnotowała Turcja (2,04 w 2010 r.).

Na mapie 5 przedstawiono ogólny współczynnik dzietności w 2011 r. w podziale na regiony. Rozkład ten cechuje duża jednolitość: wskaźniki w regionach należących do jednego państwa członkowskiego rzadko odbiegają znacząco od średniej krajowej.

Tylko osiem z 268 regionów NUTS 2 w UE-27, dla których dostępne są dane, zgłosiło współczynnik dzietności ogólny przekraczający poziom zastępowalności pokoleń, czyli 2,10 (najciemniejszy odcień na mapie). Cztery kolejne regiony odnotowały wartości równe temu poziomowi. Najwyższe wartości współczynnika dzietności zarejestrowano we francuskich terytoriach zamorskich – Guyane (średnio 3,44 żywych urodzeń na jedną kobietę), Réunion (2,36) i Guadeloupe (2,26) – oraz w hiszpańskim terytorium zamorskim Ciudad Autónoma de Melilla (2,71). Trzy z czterech pozostałych regionów, które odnotowały współczynnik dzietności ogólny przekraczający poziom zastępowalności pokoleń, znajdują się w Zjednoczonym Królestwie (Outer London, Dorset and Somerset oraz West Midlands; wszystkie dane za 2010 r.), zaś czwarty to region na północy Francji (Nord - Pas-de-Calais). Podobną prawidłowość zaobserwowano wśród czterech regionów o współczynniku dzietności równym poziomowi zastępowalności pokoleń. Dwa z tych regionów są położone w Zjednoczonym Królestwie (Lincolnshire oraz Kent; dane za 2010 r.), jeden na północy Francji (Picardie), zaś ostatni to region stołeczny Belgii (Région de Bruxelles-Capitale/Brussels Hoofdstedelijk Gewest; dane za 2009 r.).

Wśród 38 regionów UE o współczynniku dzietności ogólnym równym 2,0 lub wyższym najliczniejszą grupę stanowiły regiony Zjednoczonego Królestwa (19 regionów) i Francji (13 regionów), pozostałe zaś to autonomiczne miasta Hiszpanii, region stołeczny Belgii, oba regiony Irlandii oraz północ Finlandii (Pohjois-ja Itä-Suomi).

Najniższe wartości współczynnika dzietności odnotowywano przeważnie we wschodnich i południowych państwach członkowskich. W 51 regionach NUTS 2 w UE zarejestrowano współczynnik dzietności ogólny nieprzekraczający 1,30. Było to: 11 regionów w Polsce, po siedem w Niemczech, Hiszpanii (głównie w części północno-zachodniej) i (południowych) Włoszech, sześć regionów w Rumunii, pięć na Węgrzech, po trzy regiony w Grecji i Portugalii i po jednym regionie w Austrii i na Słowacji. Najniższy współczynnik dzietności odnotowano w trzech regionach hiszpańskich: na Wyspach Kanaryjskich (Canarias) (średnio 1,04 żywych urodzeń na jedną kobietę) oraz w dwóch regionach na północnym zachodzie kraju – Principado de Asturias (1,05) oraz Galicia (1,07).

Spośród państw EFTA przedstawionych na mapie 5 najwyższy współczynnik dzietności zarejestrowano w regionie Agder og Rogaland (2,04) na południu Norwegii oraz w Islandii (2,02; cały kraj jest uznawany za jeden region na tym poziomie szczegółowości w klasyfikacji NUTS). W Szwajcarii wartości współczynnika dzietności były znacząco niższe niż w pozostałych regionach EFTA, przy czym najniższy poziom odnotowano w wysuniętym najbardziej na południe włoskojęzycznym regionie Ticino (1,43).

Wśród regionów krajów przystępujących i kandydujących najwyższy współczynnik dzietności ogólny (średnio ponad 3,0 żywe urodzenia na jedną kobietę) odnotowano w czterech regionach na wschodzie Turcji: Şanliurfa, Diyarbakır (3,77; wszystkie dane z Turcji dotyczą 2010 r.); Mardin, Batman, Sirnak, Şiirt (3,74); Van, Muş, Bitlis, Hakkari (3,63); a także Ağri, Kars, Iğdir, Ardahan (3,40). Ponadto w 2010 r. jeszcze w trzech innych regionach Turcji współczynnik dzietności przekraczał poziom zastępowalności pokoleń. Zaobserwowano jednak istotny podział geograficzny między wschodem a zachodem Turcji pod względem współczynnika dzietności. W zachodnich regionach kraju jego poziom mieścił się w przedziale 1,5–1,8 żywych urodzeń na jedną kobietę. W 2011 r. współczynnik dzietności ogólny w Czarnogórze wynosił 1,65, natomiast w sąsiednich regionach i państwach jego poziom utrzymywał się poniżej 1,5 żywych urodzeń na jedną kobietę: w byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii (1,46), Chorwacji (1,43 i 1,47 w dwóch regionach, z których dostępne są dane za 2010 r.) oraz Serbii (1,36).

Spadek umieralności niemowląt

Wraz z utrzymującą się tendencją stopniowego spadku średniej liczby dzieci urodzonych przez jedną kobietę w UE-27 obserwuje się także prawie stałą redukcję umieralności niemowląt na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Dzieje się tak między innymi dzięki: poprawie (dostępności do) opieki zdrowotnej – więcej informacji w artykule na temat regionalnych statystyk zdrowia (w jęz. angielskim); zwiększeniu liczby szczepień przeciw chorobom zakaźnym; zmniejszeniu niedożywienia wśród dzieci oraz ogólnej poprawie poziomu życia (lepsza higiena, dostęp do czystej wody, ogrzewanie domu). W 2011 r. w UE-27 umieralność niemowląt wynosiła 3,9 zgonów (dzieci poniżej jednego roku życia) na tysiąc żywych urodzeń.

Najwyższą umieralność niemowląt wśród państw członkowskich UE-27 odnotowano w Rumunii i Bułgarii. W sześciu regionach (na poziomie NUTS 2) z tych państw członkowskich (łącznie) umieralność noworodków wyrażała się liczbą dwucyfrową, przy czym najwyższy poziom 11,3 zgonów na tysiąc żywych urodzeń zarejestrowano w południowo-wschodnim regionie Rumunii (zob. wykres 1). Na drugim końcu skali z zerową umieralnością niemowląt w 2011 r. uplasowały się Wyspy Alandzkie (Åland, na południowy zachód od wybrzeża Finlandii) – przy czym wskaźnik ten należy traktować z pewną ostrożnością, jest to bowiem wartość dla jednego roku (w 2010 r. umieralność niemowląt w Åland wynosiła 3,5). W 2011 r. w UE-27 w 13 regionach NUTS 2 umieralność niemowląt utrzymywała się na poziomie poniżej 2,0 zgonów na tysiąc żywych urodzeń. Do tej grupy należały regiony z ośmiu różnych państw, w tym regiony stołeczne Szwecji, Słowacji i Republiki Czeskiej, a ponadto trzy regiony hiszpańskie (Ciudad Autónoma de Melilla, Comunidad Foral de Navarra i Cantabria), dwa inne regiony Szwecji (Västsverige i Norra Mellansverige), dwa regiony w Finlandii (Åland i Etelä-Suomi) oraz po jednym regionie z Niemiec (Leipzig), Austrii (Salzburg) i Grecji (wyspa Kriti).

Różnice między oczekiwaną długością życia mężczyzn i kobiet

W ciągu ostatnich 50 lat oczekiwana długość życia w chwili urodzenia zwiększyła się średnio o około 10 lat w całej UE, przede wszystkim dzięki poprawie warunków społeczno-gospodarczych i stanu środowiska naturalnego oraz podniesieniu jakości opieki zdrowotnej i leczenia. Na mapach 6 i 7 przedstawiono oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia mężczyzn i kobiet dla regionów NUTS 2 w 2011 r. Mapy te można ze sobą bezpośrednio porównywać, ponieważ zastosowano w nich tę samą paletę kolorów. Najbardziej uderzającą różnicą wynikającą z zestawienia obu map jest znamiennie niższa oczekiwana długość życia w przypadku mężczyzn (w porównaniu z kobietami). Dane świadczą jednak o tym, że te rozbieżności między płciami powoli się zmniejszały w większości państw członkowskich UE na przestrzeni ostatnich kilku dziesięcioleci.

Na mapie 6 widać, że w 2011 r. oczekiwana długość życia w chwili urodzenia w przypadku mężczyzn wynosiła 74,0 lata lub mniej w przeważającej części wschodniej Europy, w tym we wszystkich regionach NUTS 2 Bułgarii, Węgier, Rumunii i trzech bałtyckich państw członkowskich (z których każde stanowi jeden region na tym poziomie szczegółowości). Ponadto również we wszystkich regionach Słowacji z wyjątkiem jednego (regionu stołecznego Bratislavský kraj) oraz we wszystkich regionach Polski z wyjątkiem dwóch (położonych na samym południu regionów podkarpackiego i małopolskiego) oczekiwana długość życia w chwili urodzenia mężczyzn sięgała maksymalnie 74,0 lat. Wskaźniki poniżej tego poziomu odnotowano jeszcze w trzech innych regionach (oznaczonych najjaśniejszym odcieniem na mapie  6): dwa z tych regionów należą do Republiki Czeskiej (Severozápad i Moravskoslezsko), a ostatni to region zamorski Portugalii Região Autónoma dos Açores. Stosunkowo niską oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia mężczyzn zaobserwowano też wyraźnie w krajach przystępujących i kandydujących, z których tylko wybrzeże i wyspy Chorwacji (region Jadranska Hrvatska) odnotowały wskaźnik powyżej 74,0 lat (dane za 2010 r.). Najniższą oczekiwaną długość życia w 2011 r. (72,0 lata) zarejestrowano w Serbii (niedostępne dane regionalne). We wszystkich regionach państw EFTA oczekiwana długość życia mężczyzn przekraczała 74,0 lata w 2011 r.

W 28 regionach NUTS 2 w 2011 r. oczekiwana długość życia w chwili urodzenia mężczyzn przekraczała 80,0 lat. Regiony te należą do siedmiu państw członkowskich UE: osiem z tych 28 regionów rozciąga się od północy na południe Włoch, siedem znajduje się w Zjednoczonym Królestwie (wszystkie z wyjątkiem North Yorkshire na południu Anglii; dane za 2010 r.); cztery położone są w Hiszpanii (wszystkie z wyjątkiem Comunidad Foral de Navarra w środkowej Hiszpanii – włączając region stołeczny Comunidad de Madrid), a po trzy – w Niemczech (wszystkie w południowo-zachodniej Badenii-Wirtenbergii) i Francji (region stołeczny Île de France, a także regiony Midi-Pyrénées i Rhône-Alpes, do których należą Tuluza i Lyon). Dwa z pozostałych trzech regionów znajdują się w Szwecji (region stołeczny Stockholm i zachodni region Västsverige), a ostatni to Wyspy Jońskie (wraz z Korfu) położone w przeważającej części wzdłuż zachodniego wybrzeża Grecji (region Ionia Nisia). W 2011 r. najwyższą oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia w przypadku mężczyzn odnotowano w Comunidad Foral de Navarra (81,1 lat), a niewiele niższą w Comunidad de Madrid (81,0 lat).

Na mapie 7 przedstawiono regionalną dystrybucję oczekiwanej długości życia w chwili urodzenia kobiet. Najniższe wartości – oczekiwaną długość życia kobiet nieprzekraczającą 80,0 lat – odnotowano (podobnie jak w przypadku mężczyzn) we wschodniej Europie. Tak było zwłaszcza w przypadku Bułgarii, Węgier i Rumunii, gdzie w każdym z regionów NUTS 2 oczekiwana długość życia kobiet była niższa niż 80,0 lat. Wskaźniki poniżej 80,0 lat odnotowano również na Łotwie i Litwie (oba państwa stanowią pojedynczy region NUTS 2) oraz w trzech z czterech regionów Słowacji (wszystkie z wyjątkiem regionu stołecznego Bratislavský kraj), w Łódzkiem (Polska) i w regionie North Eastern Scotland (Zjednoczone Królestwo, dane za 2010 r.). Najniższą oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia kobiet, wynoszącą 76,6 lat, odnotowano w 2011 r. w bułgarskim regionie Sewerozapaden, zaś na kolejnych miejscach znalazły się trzy inne regiony Bułgarii (Seweroiztoczen, Jugoiztoczen i Seweren centralen).

Najwyższą oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia kobiet odnotowano w regionie, który zajął drugie miejsce pod względem tego wskaźnika w przypadku mężczyzn, a mianowicie w Comunidad de Madrid (86,7 lat w 2011 r.), a następną w kolejności w regionach Île de France i Rhône-Alpes (w obu 86,6 lat). W 14 regionach NUTS 2 w UE oczekiwana długość życia w chwili urodzenia kobiet przekraczała 80,0 lat. Regiony te znajdują się we Francji (siedem regionów), w Hiszpanii (pięć regionów) i we Włoszech (dwa regiony), zaś kolejne 14 regionów w rankingu oczekiwanej długości życia w chwili urodzenia kobiet też należało do tych trzech państw członkowskich, przed Ipeiros (85,4 lat), regionem w Grecji przy granicy z Albanią.

W 2010 r. w UE-27 jako całości oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wyniosła 82,9 lat w przypadku kobiet i 77,0 lat w przypadku mężczyzn. Największe różnice między kobietami i mężczyznami pod względem oczekiwanej długości życia w chwili urodzenia odnotowano w bałtyckich państwach członkowskich, gdzie kobiety mogły się spodziewać o 11,2 lat (Litwa) i 10,1 lat (Estonia) dłuższego życia niż mężczyźni w 2011 r. Najmniejsze rozbieżności (między 3,7 i 3,9 lat) zaobserwowano w Niderlandach, na Cyprze i w Szwecji, zaś w Islandii różnica wynosiła nieco mniej niż 3,4 lat.

Na poziomie regionalnym największe różnice między kobietami i mężczyznami pod względem oczekiwanej długości życia w chwili urodzenia (co najmniej osiem lat) odnotowano w bałtyckich państwach członkowskich (z których każde stanowi pojedynczy region na poziomie NUTS 2), w 14 z 16 regionów NUTS 2 w Polsce, w dwóch regionach na północnym wschodzie Węgier (Észak-Magyarország i Észak-Alföld) oraz w dwóch regionach we Francji (Guadeloupe i Nord - Pas-de-Calais). Najmniejsze rozbieżności wystąpiły w północno-wschodnim regionie holenderskim Drenthe, gdzie oczekiwana długość życia w chwili urodzenia kobiet wyniosła 82,6 lat, o 3,1 lat więcej niż w przypadku mężczyzn. Wśród regionów, w których różnice między kobietami i mężczyznami pod względem oczekiwanej długości życia były najmniejsze (mniej niż cztery lata różnicy), znalazło się 16 regionów ze Zjednoczonego Królestwa, dziewięć z Niderlandów, trzy ze Szwecji, po dwa z Danii i Grecji oraz po jednym z Niemiec i Cypru (to ostatnie państwo uznawane jest za jeden region na poziomie NUTS 2).

Z objętych analizą państw nienależących do Unii Islandia charakteryzowała się najmniejszą różnicą oczekiwanej długości życia kobiet i mężczyzn, wynoszącą 3,4 lat. Poza tym jeszcze tylko w regionie Zurich (Szwajcaria) różnica ta była mniejsza niż cztery lata. Największe różnice między kobietami i mężczyznami pod względem oczekiwanej długości życia występowały w dwóch regionach Chorwacji – Kontinentalna Hrvatska (różnica 6,6 lat) oraz Jadranska Hrvatska (5,9 lat) – w sąsiednim regionie Crna Gora (Czarnogóra, 5,5 roku) oraz w Turcji (również 5,5 lat; dane za 2009 r.) i Serbii (5,3 lat); dane dotyczące dwóch ostatnich z wymienionych państw są dostępne tylko na poziomie ogólnokrajowym.

Starzenie się społeczeństwa

Ludność UE-27 staje się stopniowo coraz starsza – zmiana ta jest wynikiem znaczącego i utrzymującego się wzrostu oczekiwanej długości życia w chwili urodzenia w połączeniu z niskim współczynnikiem dzietności oraz wchodzeniem w wiek emerytalny pokolenia powojennego wyżu demograficznego. Na wykresie 2 przedstawiono informacje dotyczące 10 regionów NUTS 3 w UE o najwyższym i najniższym odsetku osób w starszym wieku (65 lat i więcej) na dzień 1 stycznia 2012 r. W całej UE-27 osoby w wieku co najmniej 65 lat stanowiły 17,8 % ludności ogółem, dwie trzecie populacji (66,6 %) tworzyły osoby w wieku produkcyjnym (od 15 do 64 lat), zaś pozostałe 15,6 % obywateli UE-27 to dzieci i młodzież poniżej 15 roku życia.

W śródlądowym regionie Pinhal Interior Sul, położonym w środkowej Portugalii, osoby starsze stanowiły jedną trzecią (33,9 %) ludności ogółem – i był to najwyższy odsetek odnotowany w UE. To oznacza, że każdy mieszkaniec Pinhal Interior Sul w wieku produkcyjnym „utrzymywał” 0,6 osoby w wieku co najmniej 65 lat. Regiony o najwyższym odsetku starszych ludzi to najczęściej obszary wiejskie, stosunkowo oddalone i słabiej zaludnione, w których niższy odsetek ludności w wieku produkcyjnym może być związany z brakiem możliwości nauki i zatrudnienia, co sprawia, że młodsze pokolenia wyjeżdżają w poszukiwaniu pracy.

Na wykresie 2 pokazano również regiony o najniższym odsetku osób w starszym wieku. Regiony te często cechowały się wysokim odsetkiem ludności w wieku produkcyjnym: czy to w dużych ośrodkach gospodarczych (Londyn, Poznań lub Gdańsk) czy też regionach turystycznych (jak Lanzarote lub Fuerteventura – oba należące do Wysp Kanaryjskich w Hiszpanii). W regionach tych wysoka aktywność zawodowa wiąże się z napływem stosunkowo młodych osób migrujących z przyczyn ekonomicznych. W ich przypadku migracja ma charakter przejściowy, innymi słowy osoby te przyjeżdżają zachęcone możliwościami zatrudnienia, pracują przez kilka lat, a następnie decydują się na powrót do regionu pochodzenia. W innych regionach niski odsetek osób w starszym wieku wiązał się ze stosunkowo wysokim współczynnikiem dzietności, który sprzyjał relatywnie wysokiemu odsetkowi młodych ludzi – tak było w szczególności w przypadku francuskich terytoriów zamorskich Guyane i Réunion, regionie Mid-East w Irlandii oraz, choć w mniejszym stopniu, w regionie Flevoland (Niderlandy).

Alternatywnym sposobem ukazania tej zmiany strukturalnej w UE-27 jest analiza wskaźników obciążenia demograficznego (współczynników obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym), które oblicza się przez porównanie liczby osób ekonomicznie zależnych (młodych lub starszych wiekiem) do ludności w wieku produkcyjnym (niezależnie od tego, czy osoby te są rzeczywiście zatrudnione). Wskaźniki te dostarczają informacji na temat obciążenia, jakie spoczywa na osobach w wieku produkcyjnym – na przykład konieczności finansowania edukacji dzieci, opieki zdrowotnej czy świadczeń emerytalnych. Rosnące wskaźniki obciążenia demograficznego mogą być powodem do obaw dla rządów w związku z ich planami wydatków publicznych.

Na początku 2012 r. odsetek osób w wieku poniżej 15 lat odpowiadał 23,4 % ludności w wieku produkcyjnym UE-27 – co oznacza, że na każde dziecko poniżej 15. roku życia przypadało nieco więcej niż czworo dorosłych w wieku produkcyjnym. Najwyższy współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w regionach, które cechowały się najwyższym współczynnikiem dzietności, czyli przede wszystkim w regionach Irlandii, Francji i Zjednoczonego Królestwa. Na drugim końcu skali plasowały się regiony Niemiec, Hiszpanii, Włoch i Polski, w których na ogół odnotowywano najniższy stosunek liczby dzieci i osób młodych w wieku przedprodukcyjnym do liczby ludności w wieku produkcyjnym i w których również współczynnik dzietności osiągał najniższe wartości w historii. Na mapie 8 przedstawiono zakres wartości współczynnika obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku przedprodukcyjnym, obliczone dla regionów NUTS 3 na dzień 1 stycznia 2012 r. Najwyższy w całej UE wskaźnik równy 57,0 % odnotowano we francuskim zamorskim regionie Guyane, natomiast najniższy – wynoszący 13,6 % – zarejestrowano w dwóch regionach w środkowych Niemczech: Würzburg, Kreisfreie Stadt oraz Suhl, Kreisfreie Stadt.

Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym pokazuje związek między liczbą osób w starszym wieku (65 lat i więcej) a ludnością w wieku produkcyjnym (od 15 do 64 lat). Na dzień 1 stycznia 2012 r. populacja osób starszych odpowiadała 26,8 % ludności w wieku produkcyjnym UE-27. Na mapie 9 widać, że w 106 regionach UE-27 współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym nie przekraczał 20 %; 43 z tych regionów znajdują się w Polsce, 16 w Zjednoczonym Królestwie, 13 w Rumunii, po osiem w Hiszpanii i na Słowacji, po sześć w Irlandii i Francji, dwa w Niderlandach oraz po jednym w Belgii, w Danii, na Cyprze (pojedynczy region NUTS 3) i w Portugalii. Najniższy wskaźnik zarejestrowano w zamorskim regionie Guyane we Francji (7,2 %). Z drugiej strony jedynym w UE-27 regionem NUTS 3, w którym współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym przekraczał 50 %, był region Pinhal Interior Sul (innymi słowy mniej niż dwie osoby w wieku produkcyjnym „utrzymywały” jednego seniora w wieku co najmniej 65 lat); na dzień 1 stycznia 2012 r. współczynnik ten wynosił 60,7 %. Pięć innych portugalskich regionów znalazło się w dziesiątce regionów NUTS 3 o najwyższym w UE współczynniku obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym. Wszystkie te regiony znajdowały się na stosunkowo górzystym, śródlądowym obszarze w centrum lub na północy kraju (często przy granicy z Hiszpanią). Dwa z pozostałych czterech regionów o szczególnie wysokim stosunku liczby osób w wieku emerytalnym do ludności w wieku produkcyjnym – w przedziale między 46,1 % i 49,8 % – były położone w górzystej, środkowej części Grecji (Grevena i Evrytania), trzecim był region Trieste w północno-wschodnich Włoszech, a ostatnim Dessau-Roßlau, Kreisfreie Stadt (stanowiący część kraju związkowego Saksonia-Anhalt we wschodnich Niemczech).

Zjawisko starzenia się społeczeństwa było mniej widoczne w wielu regionach państw EFTA oraz krajów przystępujących i kandydujących. Wśród regionów NUTS 3 państw EFTA najwyższy współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym (powyżej 30,0 %) odnotowano w szwajcarskich regionach Ticino, Basel-Stadt i Basel-Landschaft, a także w wiejskim regionie Hedmark w Norwegii. Z drugiej strony w zaledwie trzech regionach EFTA stosunek liczby osób w wieku emerytalnym do ludności w wieku produkcyjnym nie przekraczał 20,0 %; były to regiony: Rogaland w zachodniej Norwegii (gdzie skupia się większość norweskiego przemysłu naftowego), Oslo (region stołeczny Norwegii) i Höfuðborgarsvæði (region stołeczny Islandii).

W trzech chorwackich regionach współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym przekraczał 30,0 % (Licko-senjska županija, Šibensko-kninska županija i Karlovacka županija), przy czym najwyższy współczynnik odnotowano w najsłabiej zaludnionym spośród tych regionów – Licko-senjska županija (35,7 %). Stosunek liczby osób w wieku emerytalnym do ludności w wieku produkcyjnym był na ogół niższy w Czarnogórze, byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii, a szczególnie w Turcji (gdzie w 24 regionach NUTS 3 odnotowano wskaźniki poniżej 10,0 %). Najniższy wskaźnik w obrębie krajów przystępujących i kandydujących zarejestrowano w regionie Hakkari we wschodniej Turcji (4,9 % na dzień 1 stycznia 2011 r.).

Źródła i dostępność danych

Eurostat zapewnia szeroki zakres danych demograficznych: należą do nich krajowe i regionalne statystyki ludności, jak również dane dotyczące różnych zdarzeń demograficznych (urodzeń, zgonów, małżeństw, rozwodów, imigracji i emigracji), które wpływają na stan, strukturę i określone cechy danej ludności. Warto zaznaczyć, że przejście do klasyfikacji NUTS z 2010 r. spowodowało przejściowy brak szeregów czasowych w zakresie regionalnej statystyki demograficznej.

Gęstość zaludnienia to stosunek (średniej rocznej) liczby ludności danego regionu do powierzchni obszaru (lądowego) tego regionu. Obszar lądowy to całkowita powierzchnia danego regionu z wyłączeniem obszarów znajdujących się pod wodami śródlądowymi.

Zmiana liczby ludności (przyrost ludności) to różnica w stanie ludności między końcem a początkiem danego okresu (na przykład jednego roku kalendarzowego). Dodatni przyrost ludności oznacza wzrost liczby ludności. Ujemny przyrost ludności oznacza spadek liczby ludności. Na zmianę liczby ludności składają się dwa czynniki.

  • Przyrost naturalny obliczany jako różnica między liczbą urodzeń żywych i liczbą zgonów. Dodatni przyrost naturalny, czyli naturalny wzrost liczby ludności, ma miejsce w przypadku, gdy liczba urodzeń żywych przewyższa liczbę zgonów. Ujemny przyrost naturalny, czyli naturalny spadek liczby ludności, występuje w sytuacji, gdy urodzeń żywych jest mniej niż zgonów.
  • Saldo migracji obejmujące korektę statystyczną oblicza się jako różnicę między przyrostem ludności ogółem a przyrostem naturalnym; z tego względu statystyka salda migracji jest podatna na wszelkie nieścisłości statystyczne w odniesieniu do obu elementów tego równania, zwłaszcza przyrostu ludności. W niektórych państwach saldo migracji obejmujące korektę statystyczną, oprócz różnicy między migracją do wewnątrz i migracją na zewnątrz, może obejmować także inne zmiany w liczbie ludności, zachodzące między 1 stycznia dwóch następujących po sobie lat, niedające się wytłumaczyć liczbą urodzeń czy zgonów bądź imigracją lub emigracją.

Surowe współczynniki zmiany oblicza się dla przyrostu ludności ogółem, naturalnego przyrostu ludności oraz salda migracji (obejmującego korektę statystyczną). We wszystkich tych przypadkach poziom zmiany w skali roku odnosi się do średniej liczby ludności na danym obszarze w tym samym roku i stosunek ten wyraża się w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców.

Współczynnik dzietności ogólny oznacza liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie jedna kobieta w ciągu swojego życia, przy założeniu, że w okresie rozrodczym cechowałyby ją cząstkowe współczynniki dzietności mierzone dla danego roku.

Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wyraża średnią liczbę lat, jaką zgodnie z oczekiwaniami ma do przeżycia noworodek, przy założeniu aktualnych warunków w zakresie umieralności dla całego jego życia.

Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku przedprodukcyjnym oblicza się jako stosunek liczby osób młodych w wieku, w którym są one zazwyczaj nieaktywne zawodowo (w tym artykule przyjęto wiek poniżej 15 lat), do liczby osób w wieku produkcyjnym (zwyczajowo od 15 do 64 lat). Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym wyraża stosunek liczby osób w starszym wieku, w którym są one przeważnie nieaktywne zawodowo (w niniejszej publikacji: 65 lat i więcej), do liczby osób w wieku produkcyjnym (zwyczajowo od 15 do 64 lat). Podczas analizy wskaźników obciążenia demograficznego warto odnotować, że do ludności w wieku produkcyjnym często należy też liczna grupa osób, które z własnego wyboru nie pracują (na przykład studenci lub osoby wychowujące dzieci bądź opiekujące się innymi członkami rodziny), zaś szczególnie w czasach recesji lub załamania gospodarczego wiele osób nie może znaleźć pracy. Ponadto rosnący odsetek starszych osób pracuje dłużej niż zwyczajowo przewiduje to wiek emerytalny, niektórzy zaś zadbali o odpowiednie zabezpieczenia finansowe na czas emerytury i dlatego mogą być uważani za osoby „niezależne”.

Kontekst

Statystyka dotycząca przyrostu ludności i struktury ludności jest coraz częściej wykorzystywana do celów kształtowania polityki i możliwości monitorowania zjawisk demograficznych w kontekście politycznym, gospodarczym społecznym i kulturalnym.

Utrzymujący się niski współczynnik dzietności wraz z wydłużaniem się ludzkiego życia i zjawiskiem osiągania wieku emerytalnego przez pokolenie wyżu demograficznego są powodem starzenia się społeczeństwa UE. Zmniejsza się liczba osób w wieku produkcyjnym, natomiast przybywa osób w starszym wieku. Zmiany społeczne i gospodarcze związane ze starzeniem się społeczeństwa prawdopodobnie wywołają poważne konsekwencje dla UE zarówno na poziomie poszczególnych państw, jak i regionów. Skutki te odczuwalne będą w bardzo różnych obszarach polityki i wpływać będą między innymi na populację dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, opiekę zdrowotną, aktywność zawodową, ochronę socjalną, kwestie zabezpieczenia społecznego i finanse publiczne.

Nie tylko sytuacja demograficzna w regionach UE jest różna, ale także zmiany demograficzne zachodzą w różnym tempie i są na innych etapach, co ma wpływ nie tylko na regionalną konkurencyjność, lecz również spójność. Na zmiany demograficzne w regionach wpływają czynniki związane z przyrostem naturalnym, takie jak współczynniki dzietności i umieralności oraz migracja. W regionach UE obserwuje się pełen wachlarz zmian demograficznych od spadku liczby ludności spowodowanej zarówno ujemnym przyrostem naturalnym, jak i emigracją, po wzrost, na który składa się dodatni przyrost naturalny i imigracja. Bardziej ogólnie ujmując, na wielu obszarach wiejskich i oddalonych wydaje się zachodzić szybko postępujące zjawisko starzenia się społeczeństwa, natomiast obszary metropolitalne zwykle zamieszkuje większy odsetek osób młodych, co często można wiązać z efektem przyciągania przez możliwości zatrudnienia zarówno migrantów wewnętrznych (z różnych regionów tego samego państwa), jak i migrantów międzynarodowych (z innych państw członkowskich i państw nienależących do Unii).

Więcej informacji z Eurostatu

Publikacje

Główne tabele

Regional demographic statistics (t_reg_dem)
Demography (t_pop)
Demography - Regional data (t_demoreg)

Baza danych

Regional demographic statistics (reg_dem)
Population and area (reg_dempoar)
Fertility (reg_demfer)
Mortality (reg_demmor)
Demography (pop)
Demography - Regional data (demoreg)

Sekcja specjalna

Metodyka / Metadane

  • Population (ESMS metadata file - demo_pop_esms) (w jęz. angielskim)

Dane źródłowe tablic, wykresów i map (MS Excel)

Linki zewnętrzne

Zobacz także

Retrieved from "https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Archive:Statystyki_dotyczące_ludności_na_poziomie_regionalnym&oldid=152527"