Speech at the Conference "To get over the Crisis, the EU must go on"
Commissioner Damanaki attended the Conference "To get over the Crisis, the EU must go on" in Athens, in the presence of Mr Evangelos Venizelos, Greek Vice-President and Minister of Foreign Affairs.
The Conference wass organised by the Greek Centre of European Studies & Research, TEPSA, in collaboration with the Greek Ministry of Foreign Affairs, the European Public Law organisation and with the support of the Representation of the European Commission in Greece.
Αθήνα, 10 Οκτωβρίου 2013
"Περισσότερη Ευρώπη στο μέλλον: Τι να κάνουμε"
Κυρίες και κύριοι,
Αισθάνομαι μεγάλη τιμή που απευθύνομαι σήμερα ενώπιον σας σε ένα τόσο σημαντικό συνέδριο και για ένα τόσο σπουδαίο θέμα.
Δυο λόγια για το παρελθόν:
Ιστορικά, μετά από κάθε κρίση, η Ευρώπη έβγαινε διαφορετική, κυρίως πιο δυνατή. Η πορεία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι πράγματι συνυφασμένη με κρίσεις και συρράξεις. Το τέλος του 2ου παγκοσμίου πολέμου σηματοδότησε την αρχή του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η πετρελαϊκή κρίση στις αρχές της δεκαετίας του '70 άνοιξε το δρόμο για την δημιουργία της Ενιαίας Αγοράς και αργότερα της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης μέσα από την Συνθήκη του Μάαστριχτ. Η πτώση του τείχους του Βερολίνου σηματοδότησε την διεύρυνση και την εμβάθυνση της ΕΕ.
Η σημερινή οικονομική κρίση ξεκίνησε από την αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, κυρίως ως τραπεζική κρίση. Στην πορεία απειλεί πλέον πολλές Ευρωπαϊκές κατακτήσεις, όχι μόνο σε σχέση με το νόμισμα και την οικονομία αλλά επίσης σε σχέση και με τη θεσμική οργάνωση της ΕΕ (με χρήση της διακυβερνητικής και όχι κοινοτικής μεθόδου) αλλά και με την εσωτερική της κατάσταση (συνθήκη Schengen). Και πάλι η ΕΕ καλείται να κάνει ένα άλμα προς τα εμπρός. Αυτή η προοπτική δεν είναι εξασφαλισμένη. Χρειάζεται γενναίες επιλογές με κόστος και συνέπειες.
Ας δούμε όμως τι έχουμε κάνει μέχρι σήμερα.
Τα βαθύτερα αίτια της κρίσης είναι γνωστά. Πριν ακόμη ξεσπάσει η τραπεζική κρίση, η ΕΕ είχε ήδη διαρθρωτικά προβλήματα. Το χάσμα ανταγωνιστικότητας με τους διεθνείς εταίρους της, αλλά και στο εσωτερικό της, μεταξύ των κρατών μελών, διευρυνόταν. Για πολλά χρόνια, ο χρηματοπιστωτικός τομέας ενεργούσε ανεύθυνα και ασύδοτα λόγω έλλειψης επαρκούς εποπτείας. Ορισμένα κράτη μέλη εκμεταλλεύθηκαν τους ευνοϊκούς όρους του Ευρώ για να επιδοθούν σε ανεξέλεγκτο δανεισμό και καταναλωτισμό, παραμελώντας την παραγωγική τους ικανότητα και αγνοώντας βασικές έννοιες δημοσιονομικής σύνεσης. Το δημόσιο χρέος τους κατέστη μη βιώσιμο. Η Ελλάδα αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση – αλλά το θέμα δεν είναι μόνο η Ελλάδα. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του κοινού νομίσματος ήταν εξαρχής ελλειμματικός. Οι επιδόσεις του ήταν θεαματικές στις "ηλιόλουστες" ημέρες της ανάπτυξης και της ευημερίας. Αλλά με άσχημο καιρό δεν τα πήγε καθόλου καλά. Η Ευρωζώνη δεν είχε τον κατάλληλο εξοπλισμό για να αντιμετωπίσει ένα βίαιο οικονομικό σοκ. Δεν διέθετε ένα βασικό εργαλείο που διαθέτουν όλα τα άλλα διεθνή νομίσματα, δηλαδή τη δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής.
Η Ευρώπη όμως αντέδρασε. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας καταβάλαμε σκληρές προσπάθειες. Βιώσαμε μαζί την κρίση. Αν και ήμασταν ανέτοιμοι, συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να την πολεμήσουμε ενωμένοι. Το πράξαμε και εξακολουθούμε να το πράττουμε. Διασώσαμε το ενιαίο νόμισμα. Το εξοπλίσαμε με μόνιμο μηχανισμό αντιμετώπισης κρίσεων, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Κινητοποιήσαμε πάνω από 700 δισ. ευρώ για να απομακρύνουμε από το χείλος του γκρεμού τις χώρες που έπληξε η κρίση, κάτι που συνιστά διεθνώς τη μεγαλύτερη μέχρι στιγμής προσπάθεια σταθεροποίησης χωρών.
Προστατεύσαμε λοιπόν την ακεραιότητα της Ευρωζώνης. Ποιος δεν θυμάται τις αντιπαραθέσεις για το αν η Ελλάδα θα παρέμενε στο ευρώ; Σήμερα παράγοντες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας επιβεβαιώνουν πως τα σενάρια εξόδου της Ελλάδας από το Ευρώ υπήρχαν στο τραπέζι. Χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια από πολλούς ανθρώπους για να καταλήξουμε στα Ευρωπαϊκά όργανα σε λογικές αποφάσεις. Πολλές φορές οι μάχες που δώσαμε, ορισμένοι από μας, κατέληξαν χωρίς αποτέλεσμα. Όμως, οι αμφιβολίες για την επιβίωση της ευρωζώνης και της ίδιας της Ένωσης εντέλει διαψεύστηκαν: όχι μόνο καμία χώρα δεν έφυγε από το ευρώ, αλλά φέτος η Ευρωπαϊκή Ένωση διευρύνθηκε από 27 σε 28 κράτη μέλη και του χρόνου τα μέλη της ευρωζώνης θα αυξηθούν από 17 σε 18. Τα χειρότερα λοιπόν αποφεύχθηκαν. Μείναμε όρθιοι πέφτοντας από την Ακρόπολη. Αυτά είναι τα καλά νέα. Είμαστε όλοι εδώ και μαζί.
Η Κομισιόν πρότεινε επίσης και τελικά καταλήξαμε σε ορισμένες διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα οικονομικής διακυβέρνησης. Με το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο βελτιώνουμε τον τρόπο συνεργασίας και συντονισμού των κυβερνήσεων σε θέματα δημοσιονομικής πολιτικής. Μέσα από το Δημοσιονομικό Σύμφωνο τα κράτη μέλη ανέλαβαν την εξυγίανση των δημοσιονομικών τους. Μόλις την περασμένη εβδομάδα υιοθετήσαμε στο Κολλέγιο των Επιτρόπων Πρόταση για την Κοινωνική Διάσταση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) η οποία εισάγει κοινωνικούς δείκτες (όπως η ανεργία) στην αποτίμηση των οικονομιών. Βεβαίως οι αποφάσεις θα ληφθούν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της ερχόμενης εβδομάδας.
Βρίσκεται επίσης σε εξέλιξη μια ριζική αναμόρφωση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Στόχος μας είναι να μπορέσουμε να αποσυνδέσουμε τον κίνδυνο του τραπεζικού χρέους από το δημόσιο χρέος. Έτσι, οι φορολογούμενοι δεν θα είναι αυτοί που επωμίζονται το τίμημα των τραπεζικών αποτυχιών. Η Τραπεζική Ένωση ξεκίνησε με τη δημιουργία του ενιαίου εποπτικού μηχανισμού και του ενιαίου μηχανισμού εξυγίανσης των τραπεζών. Βεβαίως η πρόταση που τώρα συζητείται διαφέρει από την πρόταση της Κομισιόν. Η αρχική πρόταση προσέβλεπε ευρωπαϊκή διασφάλιση των καταθέσεων. Ελπίζω ότι τα μέτρα που θα υιοθετηθούν θα διασφαλίζουν μια ουσιαστική Τραπεζική Ένωση και θα βοηθήσουν να αποκαταστήσουμε επαρκή ρευστότητα χρήματος προς την πραγματική οικονομία.
Βέβαια, ενώ λάβαμε εκτεταμένα μέτρα αδιανόητα πριν από μερικά χρόνια, σε ορισμένες στιγμές της κρίσης σταθήκαμε διστακτικοί και αναποφάσιστοι (too little, too late). Πήρε καιρό για να κατανοήσουμε τη σοβαρότητα της κατάστασης σε σχέση με το ελληνικό χρέος. Και όταν οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων αποφάσισαν να λάβουν μέτρα τον Μάη του 2010, είχε ήδη χαθεί πολύτιμος χρόνος. Η ελληνική διάσωση κατέστη μια ιδιαίτερα επώδυνη διαδικασία. Βασίστηκε κυρίως σε πρόγραμμα εκτεταμένης περιστολής δαπανών το οποίο έθεσε την οικονομία σε συνθήκες ύφεσης. Δυστυχώς, προτάσεις που είχαν κατατεθεί από ορισμένους από μας για το σχεδιασμό του προγράμματος αγνοήθηκαν. Η πιο σημαντική: συνυπολογισμός της ύφεσης στην απόδοση του προγράμματος. Τα αποτελέσματα: το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώθηκε πάνω από 23% από το 2009, κάτι που δεν είχε συμβεί ποτέ σε συνθήκες ειρήνης. Η ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα οι πιο ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, κατέβαλαν υψηλό τίμημα. Η ανεργία αυξήθηκε, η οικονομική δραστηριότητα επιβραδύνθηκε, η φτώχεια εξαπλώθηκε και ακραίες ιδεολογίες απέκτησαν περισσότερους οπαδούς. Δεν τα κάναμε λοιπόν όλα τέλεια. Υπήρξαν και αρνητικές συνέπειες.
Από την άλλη, η επιτάχυνση της πορείας οικονομικής και νομισματικής Ενοποίησης λόγω της κρίσης δημιούργησε αντιδράσεις. Σε πολλές περιπτώσεις ακολουθήθηκαν διακυβερνητικές και όχι κοινοτικές λύσεις. Οι πλουσιότερες χώρες αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν πολιτικές πιέσεις να μην προχωρήσουν σε μέτρα αλληλεγγύης. Η Γερμανία βρίσκεται μετά τις πρόσφατες εκλογές μπροστά σε κρίσιμες επιλογές για τον Ευρωπαϊκό της ρόλο και το Ευρωπαϊκό της όραμα. Θα στηρίξει την Ευρωπαϊκή προοπτική στενότερης συνεργασίας και αλληλεγγύης; Ή θα περιχαρακωθεί παραπέρα στην αντίληψη μιας Γερμανικής Ευρώπης;
Δεν είναι όμως μόνο η Γερμανία. Η ενίσχυση ακραίων αντι-Ευρωπαϊκών απόψεων είναι γενικό φαινόμενο. Τα Ευρωπαϊκά όργανα οφείλουν ωστόσο να απαντήσουν πριν να είναι αργά. Θα συνεχίσουμε την πορεία μας προς τα εμπρός ή θα οπισθοχωρήσουμε;
Η πορεία προς τα εμπρός
Οι επόμενοι μήνες θα είναι καθοριστικοί. Ως Ευρωπαίοι πολίτες, θα κληθούμε να επιλέξουμε στις Ευρωεκλογές εάν θα έχουμε περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη. Εμείς θα επιλέξουμε, εμείς θα ζήσουμε με τις συνέπειες των επιλογών μας.
Η ΕΕ βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με τρεις επιλογές. Η πρώτη είναι να συνεχίσουμε business as usual, χωρίς φιλοδοξίες, με βραχυπρόθεσμους στόχους, απλώς για να ανταπεξέλθουμε όπως μπορούμε στην οικονομική κρίση και στην πίεση του διεθνούς ανταγωνισμού.
Η δεύτερη επιλογή είναι η διάλυση. Υπάρχουν πολιτικές ομάδες σε πολλά κράτη μέλη που, για εντελώς διαφορετικούς λόγους, υποστηρίζουν αυτή την πορεία.
Η τρίτη επιλογή είναι να περάσουμε στο επόμενο επίπεδο ολοκλήρωσης. Αυτή η επιλογή έχει κόστος για όλους. Προϋποθέτει και σαφείς πολιτικές επιλογές, αλλά και αλλαγή βηματισμού, ώστε να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις. Χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι δεν έχουμε άλλα περιθώρια ακινησίας ή χαλαρών συμβιβασμών. Απαιτείται άλμα ανάλογο των αλμάτων του παρελθόντος.
Είμαι πεπεισμένη πως η κατεύθυνση που πρέπει να επιλέξουμε είναι η τρίτη. Εδώ έχουν ήδη κατατεθεί σημαντικές ιδέες. Λόγου χάρη στο Σχέδιο της Κομισιόν για την Στρατηγική για μια βαθιά και ουσιαστική οικονομική και νομισματική ένωση (Blueprint) γίνεται αναφορά σε τέσσερα βήματα: τραπεζική ένωση, δημοσιονομική ένωση, οικονομική ένωση και τέλος πολιτική ένωση με αυξημένη δημοκρατική νομιμοποίηση. Απώτερος στόχος της διαδικασίας αυτής είναι η μακροπρόθεσμη σταθερότητα και η ευημερία.
Ήδη η τραπεζική ένωση βρίσκεται υπό κατασκευή. Η δημοσιονομική ένωση έχει επίσης ξεκινήσει. Το ενισχυμένο πλαίσιο δημοσιονομικής συνεργασίας, συντονισμού και ελέγχου μεταξύ κρατών-μελών που προσφέρει το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θέτει τις προϋποθέσεις για την δημιουργία δημοσιονομικής ικανότητας εντός της Ευρωζώνης – δηλαδή μιας μορφής αλληλεγγύης σε χώρες που πλήττονται από ασύμμετρους οικονομικούς κλυδωνισμούς. Ωστόσο προς το παρόν παραμένουμε κυρίως στη δημοσιονομική σταθεροποίηση.
Χρειάζεται και αλληλεγγύη. Αν υπάρξει βούληση από τα κράτη μέλη εκχώρησης δημοσιονομικών αρμοδιοτήτων προς το κέντρο, η δημοσιονομική ικανότητα της Ευρωζώνης μπορεί να εξελιχθεί. Μπορεί να περιλάβει ταμείο απόσβεσης χρέους, έκδοση ευρωομολόγων για τη μείωση του χρέους, καθώς και την από κοινού αντιμετώπισή του μέχρι και την πλήρη άσκηση νομισματικής πολιτικής. Αυτό θα ήταν και το τελικό στάδιο ολοκλήρωσης της ΟΝΕ.
Το επόμενο βήμα, που είναι η οικονομική ένωση, αποσκοπεί στην σύγκλιση των εθνικών μακροοικονομικών πολιτικών με στόχο την ανάπτυξη και την απασχόληση, την αντιμετώπιση του χάσματος ανταγωνιστικότητας μεταξύ Βορρά και Νότου ή μεταξύ κέντρου και περιφέρειας της ΕΕ.
Ορισμένα από τα βήματα αυτά μπορούν να γίνουν κάτω από τις ισχύουσες Συνθήκες με δευτερογενή νομοθεσία. Ορισμένα άλλα θα απαιτήσουν τροποποιήσεις των Συνθηκών και μεταφορά αρμοδιοτήτων και κυριαρχίας προς την Ένωση. Για το λόγο αυτό, η πορεία της ολοκλήρωσης πρέπει να συνοδεύεται από ανάλογη ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησης της ΕΕ. Η έγκαιρη και ενεργός συμμετοχή των εθνικών κοινοβουλίων και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι απαραίτητη. Η νομιμοποίηση των Ευρωπαϊκών οργάνων με άμεσες εκλογικές διαδικασίες επίσης αναγκαία. Η πολιτική ενοποίηση είναι δρόμος ανοιχτός.
Η πορεία προς "περισσότερη Ευρώπη" δεν είναι λοιπόν γραμμική ούτε νομοτελειακή. Μπορεί να περιέχει οπισθοδρομήσεις. Είναι συνάρτηση της φιλοδοξίας μας να προχωρήσουμε προς το εμπρός.
Πολυπολικότητα και παγκοσμιοποίηση
Κυρίες και κύριοι,
Στην παρούσα συγκυρία, η Ευρώπη καλείται να κινηθεί μέσα σε ένα κόσμο που έχει διαμορφώσει δύο νέα χαρακτηριστικά: είναι παγκοσμιοποιημένος αλλά και πολυπολικός. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Συρία καταρρίπτουν τον παραδοσιακό διπολισμό που επικρατούσε στην παγκόσμια σκηνή. Οι πόλοι που διαμορφώνουν και επηρεάζουν τις παγκόσμιες εξελίξεις είναι πλέον πολλοί. Οι ταχύτατα αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας και της Νότιας Αμερικής καθιστούν παρωχημένα πολλά από τα διεθνή εμπορικά μοντέλα.
Μέσα σε αυτό το ραγδαία μεταβαλλόμενο διεθνές σκηνικό, η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να έχει ισχυρή φωνή. Εδώ το μέγεθος μετράει. Και η ενωμένη Ευρώπη έχει το κατάλληλο μέγεθος. Αποτελεί το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 20% της παγκόσμιας οικονομίας. Είναι ο πιο σημαντικός εμπορικός εταίρος παγκοσμίως. Αυτό την κάνει υπολογίσιμη στο παγκόσμιο στερέωμα. Είτε πρόκειται για την προάσπιση των συμφερόντων μας στο διεθνές εμπόριο, είτε για την εξασφάλιση των ενεργειακών μας παροχών, είτε για την αποκατάσταση του δημόσιου αισθήματος δικαιοσύνης καταπολεμώντας τη φορολογική απάτη και τη φοροδιαφυγή: μόνο ενεργώντας ως Ένωση μπορούμε να ασκήσουμε επιρροή στην παγκόσμια σκηνή.
Η διαχείριση των κοινών μας εξωτερικών συνόρων ή η επιδίωξη μιας ισχυρής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας στην Ευρώπη, οι δράσεις μας για την αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες, όλοι είναι στόχοι που μόνο με περισσότερη Ευρώπη μπορούμε να επιτύχουμε πραγματικά. Η εσωτερική μας συνοχή και η διεθνής μας θέση είναι αλληλένδετες. Η οικονομική μας ελκυστικότητα και η πολιτική μας επιρροή είναι αλληλεξαρτώμενες.
Οι επιμέρους χώρες της ΕΕ, ακόμη και οι πιο ανταγωνιστικές, δεν έχουν την ίδια βαρύτητα και δεν είναι πλέον σε θέση να κατευθύνουν μόνες τους τις εξελίξεις. Οι παγκόσμιες αγορές είναι ταχύτερες και επομένως ισχυρότερες από τα κατακερματισμένα εθνικά πολιτικά συστήματα. Βρισκόμαστε τη στιγμή αυτή σε μεταβατική φάση, σε μια καθοριστική στιγμή. Η παγκοσμιοποίηση απαιτεί μια περισσότερο ενωμένη Ευρώπη. Και για περισσότερη ένωση απαιτείται περισσότερη ολοκλήρωση.
Η πολιτική ευθύνη
Κυρίες και κύριοι,
Τα τελευταία χρόνια, οι προσπάθειές μας να ξεπεράσουμε την οικονομική κρίση έχουν επισκιάσει οτιδήποτε άλλο. Όμως ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την Ευρώπη πρέπει να υπερβεί τα όρια της οικονομίας. Είμαστε κάτι παραπάνω από μια απλή αγορά. Το ευρωπαϊκό ιδεώδες αγγίζει τα ίδια τα θεμέλια της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Έχει να κάνει με αξίες. Εδράζεται σε μια σταθερή πίστη σε πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά πρότυπα που βασίζονται στην κοινωνικοποίηση της οικονομίας της αγοράς. Η ολοκλήρωση της ΕΕ είναι απαραίτητη για να προστατεύσουμε αυτές τις αξίες και πρότυπα και να προωθήσουμε τα δικαιώματα των πολιτών: από την προστασία του καταναλωτή, στα εργατικά δικαιώματα, από τα δικαιώματα των γυναικών, στο σεβασμό για τις μειονότητες, από τους περιβαλλοντικούς κανόνες, στην προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής.
Ζούμε πρωτίστως μέσα σε μία κοινωνία, και δευτερευόντως σε μια οικονομία. Αυτό δεν αφορά μόνο τους πολιτικούς αφορά όλες και όλους. Αλλά η πολιτική έχει ευθύνη. Η οικονομική πολιτική δεν είναι αυτοσκοπός. Την εφαρμόζουμε για να πετύχουμε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για την κοινωνία. Όταν η οικονομία καταρρέει, μπορούμε να την επιδιορθώσουμε. Όταν όμως καταρρεύσει η κοινωνία, είναι πολύ δύσκολο να την επαναφέρουμε. Η ζημιά μπορεί να είναι ανεπανόρθωτη. Αυτό δεν πρέπει να το επιτρέψουμε.
Πρέπει να αντισταθούμε στον πολιτικό πειρασμό του λαϊκισμού, του εξτρεμισμού και της μισαλλοδοξίας και να διατηρήσουμε ζωντανές και αναλλοίωτες τις Ευρωπαϊκές αξίες. Αυτή είναι αναμφισβήτητα η μόνη οδός για επιτυχή υπέρβαση του σήμερα. Για να διαφύγουμε από την σημερινή πολυδιάστατη κρίση: κρίση οικονομική, θεσμική, κοινωνική, πολιτισμική, και κρίση εμπιστοσύνης.
Είμαι βέβαιη ότι οι απόψεις που θα ακουστούν στο πλαίσιο του σημερινού συνεδρίου θα συμβάλουν σημαντικά προς την κατεύθυνση αυτή.
Σας ευχαριστώ.
