Een nieuw venster naar het heelal, dat is wat de LOFAR radiotelescoop hoopt te bieden met een netwerk van 7 000 kleine antennes verspreid over 45 stations in het noordoosten van Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Zweden. Sterrenkundigen en ingenieurs kijken met enthousiasme uit naar LOFAR, in de hoop eindelijk eeuwenoude vragen over de oorsprong en ontwikkeling van het heelal te kunnen beantwoorden.
LOFAR lanceert nieuwste generatie radiotelescopen
- 04 January 2010
LOFAR is een geavanceerde lagefrequentietelescoop met meerdere multifunctionele antennestations, die gebruik maakt van innovatieve technologieën en nieuwe softwarebenaderingen. Deze telescoop is er onlangs voor het eerst in geslaagd unieke gegevens te produceren in een relatief nieuw spectraal venster.
Het LOFAR-project staat onder leiding van het Nederlands Instituut voor Radioastronomie, ASTRON, en maakt deel uit van de plannen van de organisatie voor het “Square Kilometre Array” (SKA) project: ’s werelds grootste radiotelescoop die licht moet werpen over zaken als gammaflitsen, exoplaneten en donkere materie. Sensortechnologie is nog zo’n snel evoluerend gebied met vele potentiële toepassingen, van landbouw en gezondheidszorg tot verkeersregeling en olieproductie.
Astronomie bij lage frequenties
LOFAR is een netwerk van multifunctionele sensoren dat in de eerste plaats bestemd is voor astronomie bij lage frequenties (10-250 MHz). Een reeks telescopen met relatief goedkope antennes staan verdeeld over antennestations in Noord-Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Zweden. Deze stations staan in WAN-verbinding met een centrale plek op de Universiteit van Groningen waar een Blue Gene/P-supercomputer de gegevens verwerkt.
Wat LOFAR onderscheidt van de traditionele telescopen is zijn flexibiliteit. In plaats van traditionele mechanische signaalverwerking met een schotelantenne, vangt LOFAR de inkomende signalen op met een reeks simpele rondstralende antennes, waarvan de elektronische signalen worden gedigitaliseerd.
Daarom wordt LOFAR ook wel een softwareradiotelescoop genoemd. Om de enorme gegevensstromen uit de antennes (ruwweg 10 Tbit/s) te kunnen verwerken, werd een innovatieve ICT-hardware ontwikkeld.
Andere sensoren die in verbinding staan met de gedeelde netwerk- en verwerkingsfaciliteiten, zijn geofoons en infrageluidsensoren voor geofysisch onderzoek, evenals specifieke sensoren die de invloed van weersomstandigheden op de gewasgroei en de bewegingen van dieren monitoren, ten behoeve van precisielandbouw. Mogelijk volgen nog andere sensoren en/of toepassingen.
Stimulering van plaatselijk bedrijfsleven
LOFAR heeft het plaatselijke bedrijfsleven gestimuleerd om in deze technologische ontwikkeling te investeren. Dit heeft geresulteerd in 12 samenwerkingsakkoorden met ondernemingen die betrokken werden bij de O&O-fase van het project en die zo hun expertise en concurrentievermogen hebben vergroot.
LOFAR zal uitkijken naar tekenen van de eerste sterren en melkwegen in het allervroegste heelal. Het zal die protonen in de kosmische straling opsporen en bestuderen die de hoogste energielading hebben en waarvan theoretici het bestaan niet kunnen verklaren. Zo kunnen zij essentiële fysische informatie verschaffen die elders niet verkregen kan worden.