Substancje wykazujące działanie drażniące dla skóry
Bezpieczeństwo i higiena pracy

„Substancja wykazująca działanie drażniące dla skóry” to substancja, która powoduje chorobę zwaną zapaleniem skóry. Substancje drażniące dla skóry dzielą się na dwie grupy, w zależności od potencjału powodowania zapalenia skóry:

• substancje wykazujące pierwotne działanie drażniące skórę powodują bezpośrednie zapalenie tych części skóry, z którymi weszły w kontakt;
• substancje wykazujące wtórne działanie drażniące skórę wywołują podobne skutki po danym okresie narażenia, ale zapalenie nie jest ograniczone do konkretnej części ciała.

Zapalenie skóry jest chorobą skóry, która może mieć wiele różnych objawów różniących się powagą. Zazwyczaj zaczyna się podrażnieniem i zaczerwienieniem oraz niekiedy puchnięciem obszaru zaatakowanego chorobą. Czasami powstają następnie pęcherze, a gdy pękają, może dojść do zakażenia. Choroba może zaatakować każdą część ciała, która wejdzie w kontakt z substancją wykazującą działanie drażniące dla skóry. Zapalenie skóry z reguły atakuje dłonie i ręce, ale nieleczone może rozszerzyć się na inne części ciała – jego poważniejsze skutki często rozwijają się powoli.

Wyróżnia się dwie główne postaci zapalenia skóry:

• Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia: Do takiego zapalenia może dojść tuż po kontakcie z silną substancją wykazującą działanie drażniące lub po dłuższym czasie wskutek wielokrotnego kontaktu ze słabszymi substancjami drażniącymi. Substancje drażniące mogą być chemiczne, biologiczne, mechaniczne lub fizyczne. Wielokrotny lub długotrwały kontakt z wodą (np. mycie rąk ponad 20 razy lub ręce pozostające mokre przez 2 godziny podczas jednej zmiany) mogą również spowodować podrażnienie skóry.
• Kontaktowe alergiczne zapalenie skóry: Do takiego zakażenia może dojść, gdy dana osoba wytworzyła uprzednio nadwrażliwość na substancję. Gdy osoba jest „nadwrażliwa”, prawdopodobnie jest to nadwrażliwość na stałe i wszelki kontakt skóry z taką substancją spowoduje kontaktowe alergiczne zapalenie skóry. Substancje działające uczulająco na skórę są często substancjami drażniącymi.

Skórę może podrażnić szeroki zakres substancji, ale zazwyczaj należą one do jednej z następujących grup:

• oleje mineralne: wszystkie rodzaje olejów, w tym olej napędowy i inne oleje paliwowe, mogą wywołać podrażnienie skóry, chociaż w przypadku niektórych spowodowanie uszkodzeń jest bardziej prawdopodobne niż w przypadku innych. Oleje powodują odmianę zapalenia skóry znaną jako „trądzik olejowy”, wskutek którego na skórze powstają wypryski i zaskórniki w miejscach, w których pory zostały zablokowane i wdało się zakażenie. Z reguły trądzik olejowy atakuje jedynie te obszary, które były w bezpośrednim kontakcie z olejem lub odzieżą zabrudzoną olejem;
• chemikalia: niektóre chemikalia, szczególnie silne zasady i niektóre kwasy, przeżerają się przez skórę i tworzą wrzody lub „dziury”, które wolno się goją. Należą do nich:
  
  • substancje wybuchowe;
  • niektóre insektycydy;
  • kwas chromowy;
  • chlorowane naftaleny i difenyle;
  • chromiany;
  • dichromiany;
  • sole niklu;
  • przyspieszacze wulkanizacji;
  • związki rtęci;
  • formaldehyd, wyjątkowo silna substancja wykazująca działanie drażniące dla skóry, mogąca spowodować poważną postać zapalenia skóry.
• Rozpuszczalniki i substancje odtłuszczające: Mogą one wywołać zapalenie skóry wskutek rozpuszczenia naturalnego tłuszczu znajdującego się na skórze. Powodują one również, że skóra staje się bardziej podatna na uszkodzenia wskutek kontaktu z innymi substancjami. Należą do nich:
• parafina
• olejek terpentyny
• produkty ropopochodne
• trójchloroetylen
• i inne rozpuszczalniki.
• produkty smoły, paku i smoły węglowej: wskutek długotrwałego narażenia na działanie sadzy i paku mogą powstawać narośla i wrzody, które mogą stać się złośliwe;
• inne substancje: zapalenie skóry może zostać również spowodowane przez długotrwały kontakt z kilkoma innymi substancjami, takimi jak:
  • cukier;
  • pewne rodzaje twardego drewna;
  • niektóre rodzaje antybiotyków;
  • cement;
  • niektóre kwiaty
• Substancje kwaśne i zasadowe: Skala pH obejmuje wartości od najbardziej kwaśnych (0,0) po najbardziej zasadowe (14,0). Wartość pH skóry ludzkiej jest zazwyczaj neutralna lub lekko kwaśna (około pH7). Wiele pospolitych produktów jest znacznie zasadowych lub kwaśnych, a długotrwałe narażenie na ich działanie może spowodować zapalenie skóry.

Podczas zwyczajowego pobierania próbek nie istnieje prawdopodobieństwo długotrwałego narażenia, lecz w razie wycieków lub uszkodzonych opakowań odzież pracownika lub jego środki ochrony indywidualnej mogą zostać skażone przez pozornie nieszkodliwe produkty spożywcze, co zwiększa ryzyko długotrwałego narażenia.

Pamiętaj: długotrwała praca w nadmiernym cieple i nadmiernej wilgotności może sprawić, że skóra będzie bardziej podatna na infekcje.

Łatwiej zapobiegać zapaleniu skóry, niż je leczyć. Środki zapobiegawcze dzielą się na trzy główne grupy:

• ochrona środowiskowa: oznacza to zastępowanie substancji stwarzających zagrożenie takimi, które nie mają potencjału powodowania podrażnienia skóry. Jednak z uwagi na to, że najczęściej kontakt z substancjami stwarzającymi zagrożenie nastąpi w lokalu przedsiębiorcy, z reguły nie jest to możliwe. Pomocne mogą być również wentylacja lub urządzenia do usuwania pyłu;
• środki ochrona indywidualnej: odzież ochronna (np. rękawice i kremy ochronne) mogą ograniczyć kontakt skóry z substancjami drażniącymi, ale lepiej chronić zarówno skórę, jak i odzież mogącą wejść w kontakt z substancją. Wynika to z faktu, że skażona odzież, która dotyka skóry, powoduje przedłużone narażenie na działanie substancji, co bardzo pogarsza jego skutki. Tarcie przez odzież (np. przy kołnierzyku, mankietach lub pasku) może wcierać substancję drażniącą w skórę w miejscach, w których substancja przesiąka. Pyły mogą również przenikać przez odzież i mieszać się z potem, co umożliwia im podrażnianie skóry. Zazwyczaj zdarza się to tylko w przypadku części ciała, które są najbardziej podatne na pocenie się, takie jak szyja, pachy czy krocze.
• Dbanie o czystość po narażeniu: Oznacza to mycie rąk i innych obszarów narażonej skóry lub w razie konieczności skorzystanie z prysznica. Należy dopilnować, aby pozostałości produktów zostały zmyte lub usunięte z odzieży i środków ochrony indywidualnej.

W celu uzyskania dalszych informacji należy odwołać się do obowiązujących przepisów i wytycznych odpowiedniej administracji krajowej.