1. Wprowadzenie
Niniejsza sekcja obejmuje wyłącznie towary promieniotwórcze podlegające transportowi.
Nie obejmuje zagrożeń związanych z innymi formami promieniowania (np. ze skanerów do kontroli pojazdów lub bagażu lub instalacji radarowych w portach i portach lotniczych).
Uwaga: Funkcjonariusz nigdy nie powinien mieć obowiązku badania i pobierania próbek substancji promieniotwórczych, chyba że został do tego celu specjalnie przeszkolony i uprawiony.
W przypadku natrafienia na substancje promieniotwórcze zawsze należy odwołać się do krajowych wytycznych i procedur oraz zgłosić się do ekspertów i specjalistów.
Niniejszy przewodnik ogranicza się zatem do identyfikacji substancji promieniotwórczych oraz procedur, jakie mają być stosowane, jeżeli funkcjonariuszowi wydaje się, że towary mogą być nieprawidłowo oznaczone, bądź w następstwie wypadku lub wycieku.
Żadne informacje zawarte w niniejszym przewodniku nie są nadrzędne wobec procedur krajowych.
Transport substancji promieniotwórczych jest ściśle kontrolowany na podstawie rozporządzeń Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA).
Rozporządzenie Rady (EURATOM) nr 1493/93 w sprawie przesyłania substancji radioaktywnych między Państwami Członkowskimi.
2. Opakowanie
Istnieją cztery rodzaje zatwierdzonych opakowań na substancje radioaktywne:
Opakowania wyłączone
Ten rodzaj opakowań stosuje się w przypadku bardzo małych ilości substancji promieniotwórczych i nie wymaga on oznakowania zewnętrznego. Przeładunek nieotwartego opakowania nie stanowi zagrożenia. Substancja promieniotwórcza wewnątrz opakowania musi być oznakowana w taki sposób, aby oznakowanie było widoczne przy otwieraniu opakowania, i powinna być wskazana w dokumencie wysyłkowym. Opakowanie musi być wykonane według zatwierdzonego projektu.
Opakowania przemysłowe
Opakowania przemysłowe stosuje się do transportu materiałów o niskiej aktywności właściwej (LSA) lub przedmiotów skażonych powierzchniowo (SCO), np. naturalnie promieniotwórczych rud o niskiej aktywności. Istnieją trzy klasy materiałów LSA (LSA-I, LSA-II i LSA-III) i dwie klasy materiałów SCO (SCO-I i SCO-II). Materiały te albo mają bardzo niską aktywność na jednostkę masy, albo są w postaci, której nie da się łatwo rozproszyć. Niektóre materiały LSA-I i SCO-I można przewozić bez opakowania przy spełnieniu określonych warunków. W innych przypadkach opakowanie powinno być wykonane według zatwierdzonego projektu i oznakowane tak, jak opisano poniżej.
Opakowania typu A
Opakowania typu A służą do bezpiecznego transportu stosunkowo niewielkich ilości materiałów promieniotwórczych. Muszą one wytrzymać normalny poziom nieostrożnego przeładunku, jaki może mieć miejsce podczas transportu międzynarodowego, co obejmuje upadek z pojazdów lub upuszczenie, uderzenie ostrym przedmiotem, wystawienie na deszcz lub postawienie na nich innych ładunków. Opakowania typu A muszą być oznaczone jako „typ A” i oznakowane tak, jak opisano poniżej.
Opakowania typu B
Opakowania typu B stosuje się do transportu większych ilości materiałów radioaktywnych i są one zaprojektowane tak, aby wytrzymywały skutki poważnych wypadków. Projekt opakowania należy przetestować pod względem odporności na ogień, zanurzania w wodzie i upadek na twardą powierzchnię z wysokości 9 metrów. Opakowania te stosuje się do transportu paliwa jądrowego, odpadów promieniotwórczych, izotopów promieniotwórczych do radiografii przemysłowej i innych materiałów o wysokiej aktywności. Opakowania typu B muszą być oznaczone jako „typ B” i oznakowane tak, jak opisano poniżej.
3. Oznakowanie
Opakowania typu A i typu B klasyfikuje się i oznakowuje według trzech kategorii. Zależą one głównie od mocy dawek promieniowania na powierzchni opakowania:
- etykieta kategorii I ma w całości białe tło;
- etykiety kategorii II i III mają żółte tło i wskazują na wyższą moc dawek promieniowania na powierzchni.
Etykieta musi pokazywać również wskaźnik transportowy (TI) – liczbę od 1 do 10. Wskaźnik transportowy wskazuje moc dawki promieniowania w odległości 1 metra od powierzchni opakowania.
Moc dawki promieniowania w odległości 1 m w µSv/hr = wskaźnik transportowy x 10
Na etykiecie muszą znajdować się również nazwa lub symbol chemiczny nuklidu promieniotwórczego i jego aktywność. Materiały LSA i SCO również należy oznaczyć jako takie.
| Etykieta/Kategoria | Maksymalna moc dawki promieniowania na powierzchni
(µSv/hr) |
Maksymalna moc dawki promieniowania w odległości 1 m
(µSv/hr) | Wskaźnik transportowy (TI) |
| Biała-I | < 5 | - | 0 |
| Żółta-II | < 500 | < 10 | 0 - 1 |
| Żółta-III | < 2000 | < 100 | 1 - 10 |
4. Jakie informacje powinny zawierać dokumenty wysyłkowe?
Dokumenty wysyłkowe powinny zawierać następujące informacje:
- nazwę przewozową opisującą materiał w ogólny sposób;
- numer kategorii zagrożenia 7, numer przypisany materiałom promieniotwórczym przez ONZ;
- nazwę kategorii zagrożenia, tj. „materiał promieniotwórczy”;
- numer identyfikacyjny, litery UN i czterocyfrowy numer opisujący:
- materiał i związane z nim zagrożenia;
- nuklidy promieniotwórcze znajdujące się w opakowaniu;
- całkowitą aktywność materiału promieniotwórczego;
- postać fizyczną i chemiczną materiału promieniotwórczego;
- kategorię etykiety na opakowaniu;
- opakowanie typu A lub typu B.
5. Kiedy paczki o zawartości promieniotwórczej mogą być przesyłane pocztą?
Niektóre opakowania wyłączone mogą być przesyłane pocztą, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:
- uprzednie uzyskanie pisemnej zgody od operatora świadczącego usługi pocztowe;
- aktywność w paczce wynosi mniej niż jedną dziesiątą limitu aktywności dla „opakowań wyłączonych”;
- opakowanie jest wyraźnie oznaczone na zewnątrz słowami:
„SUBSTANCJE PROMIENIOTWÓRCZE – Ilości dopuszczone do przewozu przez pocztę”.
6. Paczki, co do których istnieje podejrzenie, że zawierają materiał promieniotwórczy
Większość paczek promieniotwórczych jest prawidłowo oznakowana i udokumentowana. Niektóre mogą być jednak oznakowane nieprawidłowo lub w ogóle nieoznakowane. Należy sprawdzić dokumentację towarzyszącą i etykiety pod kątem takich słów, jak „promieniotwórczy”, „promieniowanie”, „kategoria żółta-II” czy „aktywność”, i poszukać trójlistnego symbolu promieniowania na opakowaniu. Należy podjąć następujące działania:
- nie należy otwierać paczki ani kontynuować jej kontroli;
- należy wyraźnie oznakować paczkę „Niebezpieczeństwo – Może zawierać materiały promieniotwórcze”;
- należy umieścić paczkę w zatwierdzonej, oznakowanej i przeznaczonej do tego strefie (lub, jeżeli to niemożliwe, zabezpieczyć kontener lub pojazd i usunąć wszystkich z bezpośredniego otoczenia);
- należy spróbować uzyskać szczegółowe informacje na temat przesyłki od odbiorcy/nadawcy, tj.:
- co zawiera paczka?
- do jakiej kategorii i jakiego rodzaju etykiety transportowej należy przesyłka?
- jaka jest jej aktywność?
- jaka to postać materiału promieniotwórczego?
- należy poinformować osobę odpowiedzialną zgodnie z danymi procedurami krajowymi.
7. Kto może przeprowadzać kontrolę paczek o zawartości promieniotwórczej?
Zawsze, gdy to możliwe, należy odstępować od wewnętrznych kontroli paczek zgłoszonych jako przesyłki o zawartości promieniotwórczej. Jeżeli kontrola jest jednak niezbędna, należy przenieść paczkę do wyznaczonej strefy i:
- sprawdzić procedury krajowe; lub
- skontaktować się z organem ds. ochrony przed promieniowaniem w celu uzyskania porady.
Nie należy kontynuować działań, dopóki nie będzie obecny wykwalifikowany fizyk radiolog.
8. Gdzie należy przechowywać paczki o zawartości promieniotwórczej?
Wszelkie materiały promieniotwórcze znajdujące się pod kontrolą funkcjonariusza należy przechowywać w wyznaczonej strefie przechowywania materiałów promieniotwórczych. Strefa ta musi być zamykana i musi być odpowiednio oznakowana. W wielu przypadkach dobrze jest zorganizować korzystanie z części strefy przechowywania materiałów promieniotwórczych należącej do agenta morskiego. W tym przypadku konieczna jest oddzielna strefa zabezpieczona wewnątrz magazynu, aby zapewnić ochronę ciągu dowodowego.
Ze względów bezpieczeństwa suma wskaźników transportowych (zob. tabela powyżej) paczek przechowywanych w pojedynczej strefie nie może przekraczać 50.
9. Postępowanie z uszkodzonymi paczkami o zawartości promieniotwórczej
W przypadku powzięcia podejrzenia, iż paczka zawierająca materiał promieniotwórczy została tak uszkodzona, że zawartość radioaktywna mogła się wydostać:
- nie wolno dotykać paczki;
- należy odgrodzić teren wokół paczki i trzymać wszystkich z dala od niego;
- należy poinformować osobę odpowiedzialną zgodnie z danymi procedurami krajowymi.
W celu uzyskania dalszych informacji należy odwołać się do obowiązujących przepisów i wytycznych odpowiedniej administracji krajowej.
