1. Czym jest azbest?
Azbest jest występującym w przyrodzie minerałem składającym się z włókien, które można rozdzielić na cienkie i trwałe wiązki. Azbest był szeroko stosowany w wielu gałęziach przemysłu, ponieważ jego włókna mają znakomite właściwości izolacyjne (odporność na wysokie temperatury, ogień i substancje chemiczne, nieprzewodzenie prądu). Jest on często używany do wzmacniania cementu i innych materiałów.
Azbest jest jednak substancją szczególnie niebezpieczną (zaklasyfikowaną jako rakotwórcza kategorii 1A w
rozporządzeniu (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin). Jeżeli dojdzie do naruszenia struktury produktu zawierającego azbest, drobne włókna mogą dostać się do układu oddechowego, co prowadzi z czasem do chorób, takich jak azbestoza, międzybłoniak opłucnej i inne postaci raka.
2. Jakie są jego rodzaje?
Istnieje kilka rodzajów azbestu:
- aktynolit;
- amozyt (azbest „brązowy”);
- antofyllit;
- chryzotyl (azbest „biały”);
- krokidolit (azbest „niebieski”);
- tremolit.
Najbardziej niebezpiecznymi formami azbestu są krokidolit i amozyt – stanowią one największe zagrożenie dla zdrowia w przypadku wdychania ich włókien. Krokidolit jest stopniowo wycofywany od lat 70. XX w. Wciąż jednak pozostaje w dużych ilościach w starszych konstrukcjach.
Pamiętaj: azbest nie stanowi dla nikogo zagrożenia, jeżeli nie jest naruszany. Jest niebezpieczny tylko wtedy, gdy się w nim tnie, wierci lub w jakiś sposób go uszkadza.3. Gdzie można się z nim zetknąć?
Azbest wciąż można znaleźć w niektórych budynkach w postaci materiału izolacyjnego, ale był on stosowany również w okładzinach szczęk hamulca oraz do izolacji rur i kotłów (np. na pokładach statków). Wciąż może być obecny w niektórych starszych budynkach, ale usuwa się go w miarę ich remontu. Zasadniczo obecnie stosowanie azbestu jest minimalne, ponieważ są dostępne mniej niebezpieczne rozwiązania alternatywne. Wciąż może on być obecny w niektórych starszych budynkach, w których funkcjonariusz pracuje i które odwiedza – takich jak destylarnie – i na pokładach niektórych statków, szczególnie z państw spoza UE.
4. Jakie szkody może spowodować?
Azbest jest niebezpiecznych tylko wtedy, gdy jest pokruszony, a jego włókna dostają się do powietrza – w postaci pyłu azbestowego. Jeżeli włókna te są wdychane, mogą spowodować poważne choroby. Choroby te są jednak niezwykle rzadkie wśród osób, które nie są narażone na działanie dużych ilości azbestu. Głównie rozwijają się u osób, które regularnie pracują lub pracowały przy azbeście.
- Azbestoza jest nieodwracalnym procesem powstawania blizn w płucach, które prowadzi do poważnych trudności z oddychaniem. Może się dalej rozwijać nawet wtedy, gdy dana osoba nie jest już narażona na działanie azbestu.
- Nowotwór płuc. Osoby pracujące regularnie przy azbeście są bardziej zagrożone nowotworem płuc. Zob. również Substancje rakotwórcze.
- Międzybłoniak jest nieuleczalnym nowotworem tkanki wyściełającej wnętrze klatki piersiowej lub jamy brzusznej. Jego występowanie w ogólnej populacji jest bardzo rzadkie, ale w przypadku osób pracujących przy azbeście prawdopodobieństwo jego wystąpienia jest większe.
Choroby spowodowane przez azbest rozwijają się bardzo powoli. Objawy azbestozy mogą wystąpić po 10–20 latach, a objawy nowotworów wywołanych azbestem – nawet po 40 latach.
5. Czy wszystkie włókna azbestowe są niebezpieczne?
To zależy. Kluczowym czynnikiem jest rozmiar włókien, które muszą być dostatecznie małe, by mogły być wdychane, ale jednocześnie zbyt duże, żeby można je było wydychać. Dlatego włókna krokidolitu i amozytu są najbardziej niebezpieczne. Niebezpieczne włókna zostały zdefiniowane w
dyrektywie 2009/148/WE, jednak bezpieczniej jest założyć, że wszystkie włókna azbestowe są niebezpieczne! Jednak są niebezpieczne tylko w przypadku ich wdychania – nie ma dowodów na wystąpienie choroby wywołane przez skażenie azbestem sieci wodociągowej.
6. Przepisy dotyczące azbestu
W dyrektywie 1999/77/WE wprowadzono całkowity zakaz stosowania azbestu od 1 stycznia 2005 r. Ponadto w dyrektywie 2003/18/WE zakazuje się wydobycia azbestu oraz wytwarzania i przetwarzania produktów azbestu.
Główny problem stanowi jednak narażenie na działanie azbestu podczas prac związanych z usuwaniem, wyburzaniem, obsługą techniczną i konserwacją.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy rygorystycznie kontroluje narażenie na działanie azbestu każdego rodzaju i w każdej postaci. Przepisy ściśle regulują narażenie na działanie wszelkiego rodzaju azbestu we wszystkich postaciach.
Zgodnie z art. 8 pracodawcy dopilnowują, aby żaden pracownik nie był narażony na działanie azbestu unoszącego się w powietrzu w stężeniu przekraczającym 0,1 włókna na cm
3 jako średnia ważona w przeliczeniu na 8-godzinny okres odniesienia. Wszelkie prace, w trakcie których ma miejsce bezpośredni kontakt z azbestem, należy zgłosić właściwemu organowi krajowemu.
Należy również sprawdzić przepisy krajowe.
7. Co można zrobić, aby ograniczyć ryzyko?
Jeżeli funkcjonariusz musi pracować na terenie, na którym – jak podejrzewa – może być obecny pył azbestowy, musi on:
- uważać, aby nie naruszyć azbestu;
- pracować jednorazowo tylko przez krótkie okresy; oraz
- stosować odpowiednie indywidualne środki ochrony dróg oddechowych.
Jeżeli konieczne jest przemieszczenie azbestu, musi to zrobić licencjonowany wykonawca. W żadnym wypadku nie powinieneś próbować osobiście usuwać azbestu. Odzież itp., o której wiesz lub co do której podejrzewasz, że jest skażona pyłem azbestowym, należy po użyciu umieścić w oznakowanej plastikowej torbie. Twoja administracja powinna ustalić jej czyszczenie z pralnią – tylko specjalistyczne pralnie mogą czyścić odzież skażoną azbestem.
Pamiętaj: zawsze lepiej jest całkowicie unikać ryzyka, zatem w przypadku informacji o obecności azbestu – trzeba trzymać się z daleka.8. Co zrobić w przypadku narażenia na działanie azbestu?
Należy sprawdzić własne procedury krajowe. Zaleca się jednak, aby wykonawca prac związanych z azbestem zbadał atmosferę na obszarze, w przypadku którego podejrzewa się skażenie. Jeżeli znajduje się w niej więcej niż 0,1 włókien respirabilnych na milimetr powietrza, uśrednione przez ciągły okres czterech godzin (tj. połowę maksymalnego poziomu dopuszczalnego przez prawo), należy podjąć natychmiastowe działania. Należy sprawdzić obowiązujące w dany miejscu wytyczne dotyczące zgłaszania narażenia i wszelkich działań następczych, które mogą obejmować prowadzenie rejestru przez wydłużony okres (do 40 lat) i regularne badania medyczne co dwa lata.
