Ar an mbealach i dtreo Eoraip aeráidneodrach faoi 2050
Gealltanas ceangailteach faoi Dhlí Aeráide an Aontais is ea an chéad mhór-roinn aeráidneodrach ar domhan a dhéanamh den Eoraip.
Leagamar amach tograí i mí Iúil 2021 chun gach earnáil de gheilleagar an Aontais a chur in oiriúint don dúshlán sin, ag tosú trí astaíochtaí a laghdú 55% ar a laghad faoi dheireadh na deacáide seo. Leis an reachtaíocht ‘Oiriúnach do 55’, atá glactha ina hiomláine anois, réitítear an bealach chun cinn don Aontas le go mbainfidh sé a chuid spriocanna aeráide do 2030 amach ar bhealach cothrom costéifeachtach iomaíoch.
Léiríonn sin go bhfuil an Eoraip ag comhlíonadh na ngealltanas a thug sí do na saoránaigh agus do na comhpháirtithe idirnáisiúnta dul ar thús cadhnaíochta maidir le gníomhú ar son na haeráide agus an t-aistriú glas a mhúnlú ar mhaithe le saoránaigh agus le tionscail.
Ár ngeilleagar agus ár sochaithe a athrú ó bhonn
Is é an t-athrú aeráide dúshlán mór na linne seo. Agus is deis atá ann geilleagar de chineál nua a chur ar bun.
An Comhaontú Glas don Eoraip, sin é an treoirphlean le haghaidh an athraithe mhóir saoil atá ag tarlú. Athrú a mbeidh go leor buntáistí ag baint leis, cuir i gcás deiseanna nua a chruthú don nuálaíocht, don infheistíocht agus do phoist ghlasa, agus feabhas a chur ar ár sláinte agus ar ár bhfolláine.
Gheall na 27 mBallstát go mbeidh an tAontas ar an gcéad mhór-roinn aeráidneodrach ar domhan faoi 2050. Chuige sin, gheall siad go mbeidh laghdú astaíochtaí 55% ar a laghad ann faoi 2030, le hais leibhéil 1990.
Tá spriocanna aeráide atá ceangailteach ó thaobh dlí ag an Aontas Eorpach anois, spriocanna a chumhdaíonn príomhearnálacha uile an gheilleagair. Áirítear ar an bpacáiste foriomlán
- spriocanna maidir le hastaíochtaí a laghdú thar raon leathan earnálacha
- sprioc maidir le linnte carbóin nádúrtha a threisiú
- córas trádála astaíochtaí nuashonraithe chun astaíochtaí a theorannú, praghas a chur ar thruailliú agus infheistíochtaí a ghiniúint san aistriú glas
- agus tacaíocht shóisialta do shaoránaigh agus do ghnólachtaí beaga
Anois caithfidh na Ballstáit 100% dá n-ioncam ó thrádáil astaíochtaí ar thionscadail a bhaineann leis an aeráid agus le fuinneamh agus ar an ngné shóisialta den aistriú.
Leis an gCiste Aeráide Sóisialta nua, tiomnófar €65 bhilliún ó bhuiséad an Aontais, agus tiomnófar breis agus €86 bhilliún san iomlán chun tacú leis na saoránaigh agus na gnólachtaí beaga is leochailí ó thaobh an aistrithe ghlais de. Cinnteoidh sé sin go mbeidh deiseanna ann do chách, trí dhul i ngleic leis an neamhionannas agus leis an mbochtaineacht fuinnimh, agus trí iomaíochas chuideachtaí na hEorpa a neartú, gan aon duine a fhágáil ar lár.
Lena chinntiú go mbíonn cothrom iomaíochta ag cuideachtaí Eorpacha, cinnteofar leis an Sásra Coigeartaithe Carbóin ar Theorainneacha go n-íocfar praghas carbóin ar tháirgí iompórtáilte ag an teorainn sna hearnálacha a chumhdaítear. Is uirlis luachmhar é sin chun laghduithe astaíochtaí domhanda a chur chun cinn agus chun margadh an Aontais a ghiaráil chun ár spriocanna aeráide domhanda a shaothrú.
Mar chéim bhreise ar an mbealach i dtreo na haeráidneodrachta, chuir an Coimisiún i láthair a mheasúnú ar sprioc aeráide 2040 don Aontas i mí Feabhra 2024. Moladh ann laghdú 90% a dhéanamh ar ghlanastaíochtaí gás ceaptha teasa san Aontas faoi 2040 i gcomparáid le leibhéil 1990, rud atá i gcomhréir le comhairle eolaíoch a tugadh le déanaí agus le gealltanais an Aontais faoi Chomhaontú Pháras. Pléifidh Parlaimint na hEorpa agus na Ballstáit an sprioc sin, agus cuirfidh an chéad Choimisiún eile tograí reachtacha ar aghaidh ar an mbonn sin.
Lenár n-aistriú chuig soghluaisteacht níos glaise, tá réitigh iompair agus lóistíochta atá glan, inrochtana agus inacmhainne á gcur ar fáil do gach Eorpach, rud a dhéanann nasc le ceantair thuaithe agus iargúlta.
Leis na caighdeáin nua CO2, beidh gach carr agus veain nua a chlárófar san Eoraip saor ó astaíochtaí faoi 2035. Mar chéim idirmheánach i dtreo astaíochtaí nialasacha, beidh ar mheánastaíochtaí carranna nua laghdú 55% faoi 2030, agus beidh ar mheánastaíochtaí veaineanna nua laghdú 50% faoi 2030. Leis sin, cuirfear an t-iompar de bhóthar ar an mbealach ceart i dtreo soghluaisteacht aeráidneodrach in 2050.
Tá an tAontas ag obair chun an bonneagar a chruthú a bheidh ag teastáil ó shaoránaigh chun feithiclí atá saor ó astaíochtaí a luchtú, le haghaidh turais ghearra agus fhada. Beidh spriocanna éigeantach chun bonneagar athluchtaithe leictrigh agus athbhreoslaithe hidrigine a chur ar fáil feadh bhóithre na hEorpa. Beidh acmhainneacht luchtaithe phoiblí leordhóthanach i bhfeidhm chun freastal ar éilimh an fhlít níos mó de charranna aeráidneodracha a thiocfaidh ar an margadh, chomh maith le soláthar níos mó de luchtairí príobháideacha sa bhaile nó ag an obair.
Ina theannta sin, ó 2027 amach beidh trádáil astaíochtaí i bhfeidhm maidir leis an iompar de bhóthar, rud a fhágfaidh go mbeidh praghas le híoc as an truailliú, agus leis sin spreagfar úsáid na mbreoslaí níos glaine, agus déanfar athinfheistiú sna teicneolaíochtaí glana.
Tá feidhm ag praghsáil carbóin freisin maidir le hearnáil na heitlíochta. Go dtí seo, tá feidhm aige maidir le heitiltí laistigh de LEE agus eitiltí a imíonn go dtí an Eilvéis agus an Ríocht Aontaithe. Ó 2024 ar aghaidh, clúdófar eitiltí nach eitiltí laistigh den Aontas iad chuig na réigiúin is forimeallaí agus ó na réigiúin sin freisin.
Chun breoslaí eitlíochta inbhuanaithe a chur chun cinn, méadaíodh an sciar íosta de na breoslaí sin is gá do sholáthróirí breosla eitlíochta a chumasc le ceirisín agus a sholáthar d’aerfoirt an Aontais.
Leathnaíodh an phraghsáil carbóin chuig an earnáil mhuirí chomh maith. Bunaíodh sprioc maidir le laghdú de réir a chéile a dhéanamh ar mheándéine bhliantúil astaíochtaí gás ceaptha teasa an fhuinnimh a úsáidtear ar bord long, chun glacadh breoslaí in-athnuaite agus ísealcharbóin a chur chun cinn.
Is iontach an deis d’earnáil na tionsclaíochta san Eoraip atá san aistriú glas, mar is aistriú é a chruthaíonn margaí le haghaidh teicneolaíochtaí agus táirgí glana.
Le Plean Tionsclaíoch an Chomhaontaithe Ghlais, a cuireadh i láthair i mí Feabhra 2023, is mian linn feabhas a chur ar iomaíochas thionscal glan-nialasach na hEorpa, agus dlús a chur leis an aistriú chuig an aeráidneodracht.
Is é is aidhm do Phlean Tionsclaíoch an Chomhaontaithe Ghlais ról na hEorpa a chinntiú mar chroílár na nuálaíochta tionsclaíche agus na teicneolaíochta glaine. Chun sin a bhaint amach, cumhdaítear ceithre phríomhcholún sa phlean:
- Timpeallacht rialála intuartha agus shimplithe
- Rochtain níos tapúla ar mhaoiniú
- Feabhas a chur ar scileanna
- Trádáil oscailte chóir a éascú le haghaidh slabhraí soláthair athléimneacha
Tá an Gníomh an Tionscal Glan-nialasachta, a cuireadh i láthair i mí an Mhárta 2023, mar chuid de Phlean Tionsclaíochta an Chomhaontaithe Ghlais chun dlús a chur le monaraíocht na dteicneolaíochtaí glana san Aontas, chun poist ghlasa a chruthú agus chun a chinntiú go mbeidh an tAontas ullmhaithe go maith don aistriú chuig fuinneamh glan. Cruthóidh sé dálaí níos fearr chun tionscadail ghlan-nialasacha a chur ar bun san Eoraip agus infheistíochtaí a mhealladh.
Cuspóir: gur le teicneolaíochtaí straitéiseacha glan-nialasacha a fhreastalófar ar 40% ar a laghad de riachtanais imlonnaithe bhliantúla an Aontais faoi 2030.
Chun na hastaíochtaí gás ceaptha teasa a laghdú 55% ar a laghad faoi 2030, is gá sciar an fhuinnimh in-athnuaite a mhéadú, sin agus breis éifeachtúlachta fuinnimh a chleachtadh.
Leis an bhfogha atá á thabhairt ag an Rúis faoin Úcráin agus leis an gcur isteach a rinneadh ina dhiaidh sin ar an margadh fuinnimh agus ar phraghsanna fuinnimh, treisíodh an smaoineamh nach mór don Aontas deireadh a chur lena spleáchas ar bhreoslaí iontaise na Rúise agus dlús a chur leis an aistriú glas.
Leis an bplean REPowerEU, a cuireadh i láthair i mí na Bealtaine 2022, nocht an Coimisiún a chuid pleananna chun cabhrú leis an Aontas
- níos mó fuinnimh in-athnuaite a úsáid
- fuinneamh a choigilt
- a sholáthairtí fuinnimh a éagsúlú
I mí an Mhárta 2023, tháinig an tAontas ar chomhaontú maidir le reachtaíocht níos láidre chun an acmhainneacht fuinnimh in-athnuaite a mhéadú, trína sprioc cheangailteach do 2030 a ardú go 42.5% ar a laghad, suas ó 32%, an sprioc a bhí ann roimhe, agus an uaillmhian aige 45% a bhaint amach. D’fhágfadh sé sin go ndéanfaí dúbailt nach mór ar an sciar atá ag an bhfuinneamh in-athnuaite san Aontas faoi láthair.
Chomh maith leis sin, laghdú ar an tomhaltas fuinnimh, sin rud riachtanach le costais astaíochtaí agus fuinnimh araon a ísliú ar mhaithe leis na tomhaltóirí agus leis na tionscail.
Bunaítear sprioc cheangailteach nua ar leibhéal an Aontais chun éifeachtúlacht fuinnimh a fheabhsú 11.7% faoi 2030. Beidh ar na Ballstáit coigilteas bliantúil 1.49% ar an meán a dhéanamh ó 2024 go 2030. Beidh ar na Ballstáit feabhsuithe éifeachtúlachta fuinnimh a chur chun feidhme anois mar thosaíocht freisin i measc an phobail a ndéanann an bhochtaineacht fuinnimh difear dó.
An córas cánach atá ann i leith táirgí fuinnimh, ní mór don chóras sin na dreasachtaí cuí a thairiscint freisin i dtaca leis an aistriú glas. Rud atá fós faoi chaibidil is ea moladh an Choimisiúin na híosrátaí cánach i leith téimh agus iompair a ailíniú lenár gcuid spriocanna aeráide, ach an tionchar sóisialta a mhaolú san am céanna, agus tacú le saoránaigh leochaileacha.
Is coigilt fuinnimh, is cosaint ar an teas mór agus ar an bhfuacht mór, agus is dul i ngleic leis an mbochtaineacht fuinnimh a bheidh in athchóiriú ár dtithe agus ar bhfoirgneamh.
Tá an Coimisiún ag féachaint leis an ráta athchóirithe a dhúbailt sna deich mbliana amach romhainn agus deimhin a dhéanamh de go mbeidh éifeachtúlacht fuinnimh agus acmhainní níos airde ann dá bharr. Leis sin feabhsófar cáilíocht saoil na ndaoine a chónaíonn sna foirgnimh agus a bhaineann úsáid astu, laghdófar astaíochtaí gás ceaptha teasa na hEorpa, cothófar an digitiú, agus cuirfear leis an athúsáid agus an athchúrsáil a dhéantar ar ábhair tógála.
Chun na hathchóirithe is gá a spreagadh, mholamar in 2021 go ndéanfaí athbhreithniú ar Threoir an Aontais maidir le Feidhmíocht Fuinnimh Foirgneamh chun feabhas a chur de réir a chéile ar fheidhmíocht fuinnimh foirgneamh ar fud na hEorpa, agus imthosca náisiúnta á gcur san áireamh go cúramach.
Is féidir na feabhsuithe is gá a bhaint amach trí roinnt bearta aonair, amhail insliú a shuiteáil, fuinneoga nó doirse nua a chur in ionad seancheann, córais téimh a uasghrádú, nó grianphainéil a shuiteáil.
Tacóidh an Ciste Aeráide Sóisialta nua leis na saoránaigh den Aontas is mó atá i mbaol na bochtaineachta fuinnimh nó na bochtaineachta soghluaisteachta, nó is measa atá thíos leo. Cuirfidh sé breis agus €86 bhilliún san iomlán ar fáil chun tacú leis na saoránaigh agus leis na gnólachtaí beaga is leochailí san aistriú glas.
Tacóidh an Ciste leis na grúpaí leochaileacha sin trí bhearta struchtúracha agus infheistíochtaí in éifeachtúlacht fuinnimh, athchóiriú foirgneamh (e.g. insliú), téamh agus fuarú glan (e.g. teaschaidéil), agus comhtháthú fuinnimh in-athnuaite (e.g. grianphainéil) agus i soghluaisteacht agus iompar astaíochtaí nialasacha agus ísle, lena n-áirítear iompar poiblí.
Chun comhlánú a dhéanamh ar rialacha nua an Aontais maidir le foirgnimh agus chun iarrachtaí na mBallstát a threorú, tá tagarmharc náisiúnta táscach nua 49% ann d’fhuinneamh in-athnuaite in earnáil na bhfoirgneamh.
Beidh an earnáil phoiblí faoi réir sprioc nua freisin chun an t-ídiú bliantúil fuinnimh a laghdú 1.9%. An oibleagáid atá ar na Ballstáit athchóiriú a dhéanamh gach bliain ar 3% ar a laghad d’achar urláir iomlán na bhfoirgneamh atá faoi úinéireacht an riaracháin phoiblí, déantar an oibleagáid sin a leathnú ón rialtas láir go dtí gach leibhéal den riarachán poiblí.
Ina theannta sin, ó 2027 amach beidh trádáil astaíochtaí i bhfeidhm maidir le foirgnimh agus le breoslaí iompair, rud a fhágfaidh go mbeidh praghas le híoc as an truailliú, agus leis sin spreagfar úsáid na mbreoslaí níos glaine, agus déanfar athinfheistiú sna teicneolaíochtaí glana.
Athbhiseach a chur ar an dúlra, agus an bhithéagsúlacht a chur faoi bhláth arís, sin réiteach líofa ar bheagán costais leis an gcarbón a shú agus a stóráil. Is plean cuimsitheach fadtéarmach í straitéis bhithéagsúlachta an Aontais do 2030 arb é is aidhm di an dúlra a chosaint agus bithéagsúlacht na hEorpa a chur ar bhealach an téarnaimh, ar mhaithe leis na daoine, leis an aeráid agus leis an bpláinéad.
Tá gealltanais agus gníomhaíochtaí sonracha sa straitéis:
- na limistéir Natura 2000 atá ann cheana a mhéadú, is é sin an líonra uile-Aontais de limistéir thalún agus farraige faoi chosaint
- plean athchóirithe dúlra de chuid an Aontais a sheoladh, lena n-áirítear an chéad Dlí um Athbhunú an Dúlra atá faoi chaibidil faoi láthair
- maoiniú a scaoileadh don bhithéagsúlacht, ionas gur féidir an t-athrú claochlaitheach is gá a chur i gcrích
- bearta a thabhairt isteach chun dul i ngleic le dúshlán domhanda na bithéagsúlachta
Go sonrach, tá ról tábhachtach ag athbhunú an dúlra maidir le teorainn a chur le dul chun cinn an téimh dhomhanda trí charbón a ghabháil agus a stóráil, agus maidir le hoiriúnú don athrú aeráide, agus maidir le maolú a dhéanamh ar an tionchar atá ag tubaistí nádúrtha atá ag éirí níos foircní amhail tuilte, triomach agus tonnta teasa.
Ina theannta sin, tá úsáid neamh-inbhuanaithe acmhainní nádúrtha, go háirithe díghrádú agus truailliú na n-ithreacha, ar cheann de na cúiseanna is mó le géarchéimeanna aeráide agus bithéagsúlachta. Chun dul i ngleic leis sin, mhol an Coimisiún Dlí maidir le Faireachán Ithreach a chuirfidh an tAontas ar an mbealach i dtreo ithreacha sláintiúla faoi 2050, trí shonraí maidir le sláinte na n-ithreacha a bhailiú agus a chur ar fáil d’fheirmeoirí agus do bhainisteoirí ithreach eile.
Tá sé ríthábhachtach glanaistrithe carbóin a mhéadú agus borradh a chur faoi na linnte carbóin san Aontas. Sprioc an Aontais maidir le glanaistrithe carbóin trí na linnte nádúrtha, méadóidh sin go 310 milliún tona de choibhéis CO2 faoi 2030. Tá na Ballstáit freagrach as carbón a bhaint as an atmaisféar, agus tá siad freagrach as aire a thabhairt dá linnte carbóin agus iad a leathnú chun sprioc nua an Aontais a bhaint amach.
Is rud é an bithfhuinneamh a chuideoidh le tréigean na mbreoslaí iontaise agus le dícharbónú gheilleagar an Aontais. Ach ní mór é a úsáid ar bhealach inbhuanaithe. Cuirfear i bhfeidhm critéir dhiana nua chun saothrú foraoise neamh-inbhuanaithe a sheachaint agus chun limistéir a bhfuil ardluach bithéagsúlachta ag baint leo a chosaint i gcomhréir leis an uaillmhian mhéadaithe atá ann i leith na haeráide agus na bithéagsúlachta.
Ní féidir linn bagairt dhomhanda an athraithe aeráide a réiteach gan obair lámh ar láimh lenár gcuid páirtithe idirnáisiúnta.
Tá sampla dearfach leagtha síos cheana ag an gComhaontú Glas don Eoraip, agus thug sé ar pháirtithe móra idirnáisiúnta a gcuid spriocanna ama féin a shocrú i gcomhair na neodrachta aeráide.
Leis an infheistíocht i dteicneolaíochtaí an fhuinnimh in-athnuaite, tá saineolas agus táirgí á dtabhairt chun cinn againn a rachaidh chun tairbhe don chuid eile den domhan freisin.
Leis an aistriú chuig an iompar glas, táimid ag cruthú cuideachtaí a bheidh chun tosaigh go domhanda, cuideachtaí a fhéadfaidh freastal ar mhargadh domhanda atá ag fás leis. Leis an obair atáimid a dhéanamh lenár gcuid páirtithe idirnáisiúnta, laghdóimid na hastaíochtaí le chéile in earnáil an iompair mhuirí agus in earnáil na heitleoireachta ar fud an domhain.
Ag Cruinniú Mullaigh COP28 na Náisiún Aontaithe in Dubai in 2023, rinne an tAontas iarracht dlús suntasach a chur leis an uaillmhian dhomhanda aeráide chun go mbeifear go fóill in ann an cuspóir 1.5°C a bhaint amach, i gcomhréir le Comhaontú Pháras Tá comhaontú bainte amach ag an Aontas freisin chun dlús a chur leis an aistriú domhanda ó bhreoslaí iontaise, fuinneamh in-athnuaite a mhéadú faoi thrí agus éifeachtúlacht fuinnimh a dhúbailt sna deich mbliana amach romhainn.
Is iad an tAontas, na Ballstáit agus an Banc Eorpach Infheistíochta, i dteannta a chéile, an ranníocóir is mó ó thaobh maoiniú poiblí don aeráid sna geilleagair atá i mbéal forbartha, agus chuir siad €28.5 billiún ar fáil dó sin in 2022.