W UE znajduje się około 2200 zamieszkałych wysp: od wulkanicznych Wysp Kanaryjskich na Oceanie Atlantyckim, przez malownicze wyspy greckie na Morzu Śródziemnym, aż po Wyspy Alandzkie na Morzu Bałtyckim. Wyspy Europy są niezwykle zróżnicowane pod względem wielkości, populacji, położenia geograficznego i terytorium. Mieszka na nich 16 mln Europejczyków, co stanowi około 4 proc. całkowitej liczby ludności Unii. Należą one jednak do ulubionych miejsc wakacyjnych w Europie, więc z piękna ich przyrody i ich bogactwa kulturowego korzysta znacznie więcej ludzi.
Wyspy mierzą się ze szczególnymi wyzwaniami związanymi z warunkami geograficznymi i klimatycznymi. Są one mniej dostępne niż regiony kontynentalne – często można się na nie dostać tylko statkiem lub samolotem. Są regularnie narażone na zjawiska pogodowe, takie jak huragany i związane z nimi powodzie. Podnoszenie się poziomu mórz, które jest jednym z najbardziej widocznych skutków zmiany klimatu, stanowi poważne zagrożenie dla wielu wysp. Takie warunki oznaczają wyższe koszty utrzymania, mniejsze możliwości zatrudnienia oraz ogólnie gorsze wyniki gospodarcze. Sytuacja ludności UE na wyspach i na kontynencie nie jest zatem porównywalna.
Dostawy energii – wyzwanie i szansa
Ze względu na niewielkie rozmiary i odizolowane systemy energetyczne dostawy energii są dla wysp poważnym wyzwaniem. Zależą one przeważnie od importu paliw kopalnych, które wykorzystuje się do produkcji energii elektrycznej, transportu i ogrzewania. Paliwa kopalne są nie tylko głównym źródłem emisji dwutlenku węgla. Są też kosztowne: produkcja energii elektrycznej na wyspach może kosztować nawet 10 razy więcej niż na kontynencie! Dla mieszkańców wysp jest to oczywiste obciążenie finansowe.
Obfitość dostępnych na miejscu odnawialnych źródeł energii, takich jak energia słoneczna, energia wiatrowa, energia morska i geotermalna, oznacza, że ich wykorzystanie może przynieść znaczne korzyści społeczne i gospodarcze wyspom UE. Przejście na bardziej zrównoważone dostawy energii dzięki zastosowaniu innowacyjnych technologii jest główną siłą pobudzającą zrównoważony i odporny wzrost gospodarczy, przyczyniającą się do rozwoju lokalnych umiejętności i tworzenia miejsc pracy dla wyspiarskich społeczności.
Nie trzeba chyba dodawać, że przejście na odnawialne źródła energii znacząco zmniejsza ślad węglowy każdej gospodarki, nawet małej. Wyspy już teraz starają się sprostać wyzwaniu, jakim jest obniżenie emisyjności, i wykorzystują swoje specyficzne cechy, aby stać się żywymi laboratoriami dla nowych systemów energetycznych w Europie. Dzięki temu mogą przewodzić innowacjom w dziedzinie przechodzenia na czystą energię w Europie i poza nią – w myśl zasady „Gotowi na 55” („Fit for 55”), która zakłada osiągnięcie celu redukcji emisji o 55 proc. netto do 2030 r. W perspektywie długoterminowej będzie to również ważny filar neutralności UE pod względem emisji dwutlenku węgla.
Innowacje energetyczne na Maderze – droga, którą warto podążać
Madera jest doskonałym przykładem wyspy będącej pionierem transformacji energetycznej. Ta skalista wyspa na Oceanie Atlantyckim jest autonomicznym regionem Portugalii. Zamieszkuje ją prawie 300 tys. ludzi i jest popularnym celem podróży turystycznych. Maderę może odwiedzać około 1,4 mln turystów rocznie.
Podobnie jak wiele innych wysp, nadal jest w dużej mierze uzależniona od paliw kopalnych. Turyści przybywający samolotem zauważą jednak szybki postęp w przechodzeniu na czystsze źródła energii: panele słoneczne i turbiny wiatrowe widoczne podczas podchodzenia do lądowania to pierwsza zapowiedź innowacyjnych projektów energetycznych realizowanych na wyspie.
W 2012 r. Madera opracowała plan działania na rzecz zrównoważonej energii, w którym określono priorytety przejścia na czystą energię. Zobowiązano się w nim do ograniczenia energochłonności, poprawy bezpieczeństwa dostaw energii i zmniejszenia zależności energetycznej od zagranicy. Plan miał na celu osiągnięcie korzyści na wielu frontach: przejście na odnawialne źródła energii zmniejsza zależność od importu paliw kopalnych z kontynentu, a zarazem przynosi korzyści gospodarcze, ponieważ odnawialne źródła energii są tańsze niż paliwa naftowe. Dzięki tym źródłom możliwe jest też zmniejszenie całkowitego śladu węglowego wyspy.
Plan nie pozostał tylko na papierze. W ubiegłym roku wyspa zróżnicowała swój koszyk energetyczny, wprowadzając gaz ziemny, zwiększając liczbę farm wiatrowych na swoich wietrznych płaskowyżach i wykorzystanie energii słonecznej oraz instalując elektrownie wodne. Zmiany te znacznie zmniejszyły popyt na paliwa naftowe, ograniczając tym samym emisje dwutlenku węgla. Również transport, odpowiadający na Maderze za około połowę zużycia energii, uległ istotnym przekształceniom. Dzięki programowi zachęt na rzecz pojazdów elektrycznych mieszkańcy Madery mogą obecnie ładować swoje samochody w niemal 50 lokalizacjach na wyspie – punkty ładowania są zawsze w pobliżu. Madera pracuje też nad technologiami inteligentnych sieci energetycznych, w tym nad magazynowaniem energii, aby w jeszcze większym stopniu wykorzystywać odnawialne źródła energii w swoim odizolowanym systemie energetycznym w przyszłości.
Wiele z tych inwestycji prowadzi lokalne przedsiębiorstwo energetyczne, Empresa de Electricidade da Madeira (EEM), którego dyrekcja ds. planowania dostarcza głównych bodźców do transformacji. Łącząc solidną wiedzę techniczną z silnym poparciem politycznym, funduszami europejskimi i bogatymi lokalnymi źródłami energii, może ono przekształcić wyspę w jedno z wiodących na świecie żywych laboratoriów innowacji w dziedzinie zrównoważonej energii. Oczekuje się, że w latach 2022–2023 Madera będzie mogła produkować 50 proc. swojej energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, a udział ten wzrośnie do 70 proc. w miarę oddawania do użytku w przyszłości kolejnych stacji magazynowania.
Umożliwienie wyspom działania
Aby zachęcić inne wyspy do rozpoczęcia własnej transformacji energetycznej, należy upowszechniać rozwiązania, projekty i cele takich wysp jak Madera. Przychodzi w tym z pomocą inicjatywa „Czysta energia dla europejskich wysp” rozpoczęta w 2017 r. w ramach pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”. Zapewnia ona długoterminowe ramy, które mają pomóc wyspom w wytwarzaniu własnej, zrównoważonej i taniej energii. W 2018 r. Parlament Europejski i Komisja Europejska powołały sekretariat inicjatywy „Czysta energia dla europejskich wysp”, aby pomóc obywatelom, lokalnym władzom, przedsiębiorstwom i instytucjom naukowym we wspólnej pracy na rzecz przejścia na czystą energię na ich wyspach. Od tego czasu sekretariat działa w charakterze platformy wymiany najlepszych praktyk dla zainteresowanych stron. Sekretariat zapewnia wyspom specjalne usługi w zakresie budowania zdolności i doradztwa oraz współpracuje z instytucjami europejskimi w kwestiach politycznych i regulacyjnych dotyczących przejścia na czystą energię na wyspach.
Podpisując zobowiązanie w ramach inicjatywy „Czysta energia dla europejskich wysp”, wyspy mogą oficjalnie wnieść w nią swój wkład i przedstawić swoją sytuację ludziom i politykom w całej Europie. Madera podpisała to zobowiązanie w 2020 r., potwierdzając swoje zaangażowanie w dalsze starania na rzecz transformacji energetycznej w przyszłości.
Po pomyślnym zakończeniu fazy pilotażowej (lata 2018–2020) sekretariat kontynuuje ważne działania na rzecz promowania unijnych celów klimatycznych. Realizuje je na podstawie centralnej metodyki: „Badaj”, „Kształtuj” i „Działaj” oraz zapewnia wszystkim europejskim wyspom rozwiązania dostosowane do etapu transformacji energetycznej, na którym się znajdują.
- Wiele wysp musi dopiero zacząć ten proces i zaangażować zainteresowane strony. Sekretariat może pomóc im w badaniu możliwych wariantów i udzielić wskazówek pomocnych w formułowaniu strategii transformacji energetycznej.
- Inne wyspy są gotowe wyjść poza istniejące programy transformacji i realizować projekty. Tym sekretariat może udzielić wsparcia w kształtowaniu projektów.
- Jeszcze inne są gotowe, by działać. Sekretariat może im pomóc w finansowaniu projektów, organizując sesje służące nawiązywaniu kontaktów.
Aby dowiedzieć się więcej o sekretariacie inicjatywy „Czysta energia dla europejskich wysp” i jego planowanych działaniach, zachęcamy do subskrypcji biuletynu sekretariatu lub do kontaktu z nim pocztą elektroniczną.