Richtlijn representatieve vorderingen

Richtlijn representatieve vorderingen

Richtlijn (EU) 2020/1828 betreffende representatieve vorderingen heeft tot doel ervoor te zorgen dat consumenten hun collectieve belangen in de EU kunnen beschermen door middel van representatieve vorderingen, de rechtsvorderingen die worden ingesteld door vertegenwoordigende instanties (de zogenaamde bevoegde instanties). De richtlijn vereist dat alle EU-landen beschikken over een mechanisme voor representatieve vorderingen. De richtlijn verbetert de toegang van consumenten tot de rechter en voorziet ook in passende waarborgen om misbruik van procesrecht te voorkomen.

Representatieve vorderingen zijn vorderingen die door bevoegde instanties namens groepen consumenten bij nationale rechtbanken of administratieve autoriteiten worden ingesteld om stakingsmaatregelen (met name om een einde te maken aan onrechtmatige praktijken van een handelaar, zoals voorzien bij Richtlijn 2009/22/EG betreffende het doen staken van inbreuken), herstelmaatregelen (zoals terugbetaling, vervanging, reparatie), of zowel stakings- als herstelmaatregelen te vorderen.

De richtlijn heeft tot doel de collectieve belangen van de consumenten te beschermen op tal van gebieden van het recht en de economie, zoals gegevensbescherming, financiële diensten, reizen en toerisme, energie en telecommunicatie. De richtlijn is van toepassing op representatieve vorderingen die worden ingesteld tegen onrechtmatige praktijken (inbreuken) door handelaren, zoals bepaald in de in bijlage I ervan vermelde EU-regelgeving. Alle wijzigingen van bijlage I zijn te vinden in Eur-Lex.  De lidstaten kunnen ook besluiten het mechanisme van representatieve vorderingen waarin de richtlijn representatieve vorderingen voorziet, toe te passen op andere of op alle rechtsgebieden.

Het voorstel van de Europese Commissie voor de richtlijn representatieve vorderingen maakte deel uit van de herziening van het EU-consumentenrecht. 

Waar gaat de richtlijn betreffende representatieve vorderingen over?

Door de globalisering en de digitalisering is het risico groter geworden dat een groot aantal consumenten schade ondervindt van dezelfde of een vergelijkbare onrechtmatige praktijk. Grootschalige misbruikpraktijken, zoals het wijdverbreide gebruik door banken van oneerlijke contractvoorwaarden in hypotheekcontracten of massale annuleringen van reizen en vluchten zonder terugbetaling tijdens de pandemie, zijn slechts enkele voorbeelden van gevallen waarin de collectieve belangen van EU-consumenten mogelijk zijn geschaad.

De getroffen consumenten kunnen zich echter machteloos voelen en aarzelen om juridische stappen te ondernemen. Zij kunnen worden geconfronteerd met obstakels in verband met de onzekerheid over hun rechten of in verband met de beschikbare procedurele mechanismen, psychologische barrières om actie te ondernemen of de negatieve balans tussen de verwachte kosten van de individuele vordering en de baten van die vordering. Daarom zijn mechanismen voor collectief herstel, zoals die waarin Richtlijn (EU) 2020/1828 voorziet, nodig om de belemmeringen weg te nemen waarmee consumenten bij individuele vorderingen worden geconfronteerd. Deze mechanismen dragen ook bij tot eerlijkere concurrentie, aangezien zij een gelijk speelveld creëren voor handelaren die actief zijn op de interne markt van de EU. Zij kunnen een sterk afschrikkend effect hebben op malafide handelaren.

Wie brengt representatieve vorderingen in en waarvoor?

Consumenten die getroffen zijn door een onrechtmatige praktijk van dezelfde of soortgelijke handelaar, worden vertegenwoordigd door een bevoegde instantie, een consumentenorganisatie of een overheidsinstantie die optreedt als eisende partij in het belang van en namens deze consumenten.

Individuele consumenten die betrokken zijn bij een representatieve vordering, zijn geen eisers, maar moeten in aanmerking komen om van die vordering gebruik te maken.

In het kader van een representatieve vordering met het oog op herstelmaatregelen moeten de voordelen de vorm aannemen van remedies, zoals compensatie, reparatie, vervanging, prijsvermindering, beëindiging van de overeenkomst of terugbetaling van de betaalde prijs, naargelang het geval en voor zover beschikbaar op grond van het Unierecht of het nationale recht, afhankelijk van de specifieke omstandigheden van elk geval. Bij representatieve vorderingen met het oog op stakingsmaatregelen moet het voordeel voor de betrokken consumenten bestaan in het beëindigen of verbieden van de praktijk die een inbreuk vormt.

De consumenten kunnen ook profiteren van collectieve schikkingen tussen de bevoegde instantie die de rechtsvordering instelt, en de verwerende handelaar. 

De representatieve vorderingen kunnen binnenlands zijn, ingesteld door een bevoegde instantie in dezelfde lidstaat waar zij is aangewezen, of grensoverschrijdend, ingesteld in een andere lidstaat dan die waar de bevoegde instantie is aangewezen.

Wanneer een bevoegde instantie een representatieve vordering instelt in de lidstaat waar zij is aangewezen, moet die representatieve vordering als binnenlands worden beschouwd, zelfs indien zij wordt ingesteld tegen een handelaar met woonplaats in een andere lidstaat en zelfs indien consumenten uit verschillende lidstaten in het kader van die representatieve vordering vertegenwoordigd zijn.

De richtlijn maakt het ook mogelijk dat instanties die consumenten uit verschillende lidstaten vertegenwoordigen, hun krachten bundelen in één enkele representatieve vordering.

Op 25 juni 2023 is de richtlijn op nationaal niveau van toepassing geworden. Tot op heden hebben echter niet alle EU-lidstaten de richtlijn omgezet. De stand van zaken met betrekking tot de kennisgeving van de omzettingsmaatregelen door de lidstaten aan de Europese Commissie kan worden geraadpleegd op Eur-Lex.

Zie de lijst van bevoegde instanties die grensoverschrijdende vorderingen kunnen instellen, zoals door de EU-lidstaten aan de Europese Commissie gemeld.

De lidstaten publiceren de lijsten van bevoegde instanties die nationale representatieve vorderingen op nationaal niveau kunnen instellen, op hun nationale websites. 

Hoe uiten consumenten hun wil om in de vordering vertegenwoordigd te worden?

De bij de vordering betrokken consumenten zullen worden geïnformeerd over toekomstige, lopende en afgesloten representatieve vorderingen.

De consumenten zullen, zoals bepaald in de nationale regelgeving, automatisch profiteren van de resultaten van stakingsmaatregelen. Zij zouden echter bewust moeten kiezen of zij vertegenwoordigd willen worden en vervolgens baat hebben bij het resultaat van de representatieve vorderingen met het oog op herstelmaatregelen.

De lidstaten hebben in beginsel de keuze om te voorzien in een opt-inmechanisme, een opt-outmechanisme of een combinatie van beide.

In een opt-inmechanisme zullen alleen consumenten die uitdrukkelijk te kennen hebben gegeven dat zij vertegenwoordigd willen worden, van de vordering profiteren. In een opt-outmechanisme worden alle consumenten namens wie de bevoegde instantie heeft besloten de vordering in te stellen, vertegenwoordigd en gebonden door de resultaten ervan, tenzij zij uitdrukkelijk te kennen geven dat zij van de vordering willen worden uitgesloten. De lidstaten moeten bepalen in welke fase van de vordering individuele consumenten hun recht kunnen uitoefenen om zich al dan niet bij de representatieve vordering aan te sluiten.

Hoe worden de representatieve vorderingen gefinancierd?

De representatieve vorderingen kunnen uit publieke of particuliere middelen worden gefinancierd.

Volgens de richtlijn moeten de lidstaten de bevoegde instanties de nodige bijstand verlenen om ervoor te zorgen dat zij hun recht om representatieve vorderingen in te stellen, daadwerkelijk kunnen uitoefenen. Zij kunnen bijvoorbeeld voorzien in overheidsfinanciering, met inbegrip van structurele steun voor bevoegde instanties, de toepasselijke gerechts- of administratiekosten beperken of de toegang tot rechtsbijstand waarborgen. De lidstaten kunnen de bevoegde instanties ook toestaan om consumenten die te kennen hebben gegeven zich door een bevoegde instantie te laten vertegenwoordigen in een specifieke representatieve vordering met het oog op herstelmaatregelen, te verplichten een bescheiden toetredingsvergoeding of een soortgelijke heffing te betalen.

Wanneer de lidstaten toestaan dat representatieve vorderingen worden gefinancierd door financiers die geen partij zijn bij deze vorderingen (de zogenaamde derdenfinanciering), moeten zij ervoor zorgen dat belangenconflicten worden voorkomen. Zij moeten er ook voor zorgen dat financiering door derden die een economisch belang hebben bij het instellen of het resultaat van de representatieve vordering met het oog op herstelmaatregelen, de representatieve vordering niet afleidt van de bescherming van de collectieve belangen van consumenten.

Wie beslist over de procedurele modaliteiten van de nationale representatieve vorderingen?

De richtlijn is op beginselen gebaseerd en laat de lidstaten een redelijke beoordelingsmarge bij de uitvoering ervan. De lidstaten kunnen bijvoorbeeld kiezen of de representatieve vorderingen bij rechtbanken of administratieve instanties kunnen worden ingesteld, dan wel beide naar gelang van de economische sector of een specifiek rechtsgebied.  Daarom zijn de keuzen die de lidstaten in het kader van het omzettingsproces maken, van cruciaal belang voor de doeltreffende toepassing van de richtlijn.

De Europese Commissie heeft een IT-instrument ontwikkeld, “EC-REACT”, het samenwerkingsinstrument representatieve vorderingen van de Europese Commissie, ter ondersteuning van de doeltreffende werking van de representatieve vorderingen, zoals vastgesteld bij de richtlijn betreffende representatieve vorderingen. Dit project voldoet aan de wettelijke verplichting van artikel 14, lid 3, van de richtlijn. 
 
“EC-REACT” maakt het volgende mogelijk:

• De lidstaten stellen de Europese Commissie in kennis van de bevoegde instanties die zijn aangewezen om grensoverschrijdende en binnenlandse representatieve vorderingen in te stellen.
• De Europese Commissie consolideert en publiceert de EU-lijst van aangemelde bevoegde instanties die in staat zijn grensoverschrijdende representatieve vorderingen in te stellen.
• De lidstaten en de diensten van de Europese Commissie werken samen om ervoor te zorgen dat de bevoegde instanties voldoen aan hun aanwijzingscriteria als bedoeld in artikel 4, lid 3, van de richtlijn, en wat betreft andere aspecten van de werking van de representatieve vorderingen.
• De bevoegde instanties werken onderling samen aan hun activiteiten, zoals bepaald in de richtlijn.
• Rechters en administratieve autoriteiten werken samen om de goede werking van representatieve vorderingen in de hele EU te bevorderen.
• De lidstaten dienen bij de Europese Commissie en de diensten van de Europese Commissie verslagen in over de werking van de representatieve vorderingen om deze informatie in EU-verslagen te consolideren.

Het platform maakt samenwerking mogelijk binnen afzonderlijke gebruikersgroepen, namelijk de vertegenwoordigers van de lidstaten, de bevoegde instanties en leden van de rechterlijke macht, met het oog op de coherente toepassing van de richtlijn in de hele EU. Het maakt uitwisseling mogelijk binnen de discussiefora, verzoeken om informatie of onderzoeken en versleutelde berichten. Het maakt het archiveren van documenten mogelijk en beschikt over performante zoek- en vertaalopties.  
 
“EC-REACT” is een beveiligd en vertrouwelijk elektronisch platform dat alleen beschikbaar is voor vooraf bepaalde categorieën gebruikers, met toestemming van de diensten van de Europese Commissie.

Op 26 november 2021 heeft de Europese Commissie een onlineworkshop georganiseerd om de uitvoering van Richtlijn (EU) 2020/1828 betreffende representatieve vorderingen te bespreken.

Aan de workshop werd deelgenomen door een gevarieerde groep deskundigen uit de EU en uit de hele wereld, waaronder leden van consumenten- en bedrijfsorganisaties, vertegenwoordigers van EU-landen, academici en beroepsbeoefenaren die ervaring hebben met collectieve vorderingen met het oog op herstelmaatregelen. De deskundigen deelden waardevolle inzichten over de wijze waarop de richtlijn representatieve vorderingen het best door de EU-landen kan worden uitgevoerd.

De volgende onderwerpen, die essentieel zijn voor de doeltreffendheid van representatieve vorderingen, werden besproken tijdens drie kleine werkgroepsessies:

• criteria voor de aanwijzing van bevoegde instanties en ontvankelijkheid van vorderingen;
• financiering van vorderingen en overheidssteun aan bevoegde instanties;
• consumentenvoorlichting, deelname van consumenten aan vorderingen met het oog op herstelmaatregelen en verdeling van herstel onder consumenten (met inbegrip van het gebruik van IT-instrumenten).

Discussienota’s, verslagen en opnamen van de workshop zijn beschikbaar op: Workshop over de tenuitvoerlegging van Richtlijn (EU) 2020/1828 betreffende representatieve vorderingen

Met ingang van 25 juni 2023 wordt Richtlijn 2009/22/EG betreffende het doen staken van inbreuken ingetrokken en vervangen door de richtlijn representatieve vorderingen.
 
De richtlijn betreffende het doen staken van inbreuken blijft van toepassing op representatieve vorderingen die vóór 25 juni 2023 door de bevoegde instanties zijn ingesteld, zoals bepaald in artikel 22, lid 2, van de richtlijn betreffende representatieve vorderingen.
 
Zie de concordantietabel waaruit blijkt hoe de specifieke bepalingen van de richtlijn betreffende het doen staken van inbreuken zich verhouden tot de bepalingen van de richtlijn representatieve vorderingen. Verwijzingen naar de ingetrokken richtlijn betreffende het doen staken van inbreuken gelden als verwijzingen naar de richtlijn representatieve vorderingen en worden gelezen volgens de bovengenoemde concordantietabel.
 
Zie hieronder de lijst van bevoegde instanties die door de EU-lidstaten in het kader van de richtlijn betreffende het doen staken van inbreuken zijn aangewezen om vorderingen met het oog op stakingsmaatregelen in te stellen in andere EU-landen waar de inbreuk zijn oorsprong vindt.

Lijst van bevoegde instanties