Statistics Explained

Archive:Statystyki dotyczące ludności na poziomie regionalnym

Revision as of 15:11, 8 January 2015 by Peterle (talk | contribs)
Dane z marca 2014 roku. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, Główne tabele i Baza danych. Planowana aktualizacja artykułu: czerwiec 2015 r.
Mapy można przeglądać w sposób interaktywny, korzystając z Eurostat Statistical Atlas (w jęz. angielskim) (zob.User's manual (w jęz. angielskim)).

Poniższy artykuł jest częścią zbioru artykułów prezentujących dane statystyczne, których podstawę stanowi Regionalny rocznik statystyczny Eurostatu. W artykule tym opisano regionalne wzorce demograficzne w Unii Europejskiej (UE). Statystyki dotyczące demografii regionalnej są jednym z niewielu obszarów, w których szczegółowe informacje na poziomie regionów NUTS 3 są gromadzone i publikowane na temat każdego z państw członkowskich UE. W momencie pisania niniejszego artykułu dostępne były najnowsze informacje o istotnych zdarzeniach demograficznych (urodzeniach i zgonach) oraz o szeregu wskaźników demograficznych w zasadzie do końca 2012 r., chociaż w przypadku niektórych państw wykorzystano wcześniejsze okresy odniesienia (głównie w przypadku Irlandii, Rumunii i Zjednoczonego Królestwa – zob. więcej informacji w przypisach pod każdą mapą lub każdym wykresem).

Zmiany demograficzne w UE prawdopodobnie będą miały istotne znaczenie w nadchodzących dziesięcioleciach, ponieważ z modeli dotyczących przyszłych trendów demograficznych wynika, że utrzymujący się niski współczynnik dzietności wraz z wydłużaniem się ludzkiego życia skutkować będzie dalszym starzeniem się ludności UE. Chociaż migracja odgrywa ważną rolę w dynamice demograficznej państw europejskich, sama migracja prawie na pewno nie odwróci utrzymującej się tendencji, której doświadcza wiele regionów UE, a mianowicie starzenia się społeczeństwa. Skutki społeczne i gospodarcze związane ze starzeniem się społeczeństwa prawdopodobnie wywołają poważne konsekwencje w całej Europie, zarówno na poziomie poszczególnych państw, jak i regionów. Na przykład niskie współczynniki płodności doprowadzą do zmniejszenia liczby uczniów w sektorze edukacji, będzie mniej ludności w wieku produkcyjnym, która będzie utrzymywać resztę populacji, zaś wyższy będzie odsetek osób w starszym wieku (niektóre z nich będą wymagały dodatkowej infrastruktury, usług opieki zdrowotnej i odpowiednio dostosowanych mieszkań). Te strukturalne zmiany demograficzne mogą mieć wpływ na zdolność rządów do zwiększania dochodów podatkowych, bilansowania swoich finansów czy zapewniania wystarczających emerytur i usług opieki zdrowotnej.

Główne ustalenia statystyczne

Na początku 2013 r. liczba ludności UE-28 wynosiła 505,7 mln; było to o prawie 100 mln mieszkańców więcej w porównaniu ze zagregowaną liczbą ludności w państwach członkowskich UE-28 w 1960 r. Między początkiem 2012 r. a początkiem 2013 r. liczba ludności w UE-28 wzrosła o 1,1 mln (czyli o 0,2 %).

Gęstość zaludnienia

Mapa 1: Gęstość zaludnienia według regionów NUTS 3, 2012 r. (1)
(liczba mieszkańców na km²) – źródło: Eurostat (demo_r_d3dens), (demo_pjan) oraz (cpc_agmain)

W 2012 r. gęstość zaludnienia w UE-28 szacowano na 116,3 mieszkańca na kilometr kwadratowy (km²). Na mapie 1 pokazano różnorodność regionów NUTS 3 w całej UE: od najgęściej zaludnionych obszarów, takich jak miasta stołeczne Paryż (21 516 mieszkańców na km² w 2012 r.) i Londyn (10 374 i 9 311 w 2010 r. w odniesieniu do Inner London – West i Inner London – East), po odległe obszary o małej gęstości zaludnienia, takie jak tereny północnej Skandynawii, na przykład szwedzki region Norrbottens län miał największą powierzchnię całkowitą spośród wszystkich regionów NUTS 3 (105 205 km²), a pod względem gęstości zaludnienia plasował się na przedostatnim miejscu (2,6 mieszkańca na km²). Dla porównania – całkowita powierzchnia regionu Norrbottens län była prawie 1 000 razy większa od powierzchni Paryża (105,4 km²).

W UE było 10 regionów, w których gęstość zaludnienia wynosiła powyżej 5 000 mieszkańców na kilometr kwadratowy

Oprócz Paryża i dwóch regionów Inner London do najgęściej zaludnionych regionów w UE-28 – powyżej 5 000 mieszkańców na km² – zaliczały się: podmiejskie regiony otaczające Paryż (Hauts-de Seine, Seine-Saint-Denis i Val-de-Marne); Bucuresti, stolica Rumunii (dane za 2011 r.); Arrondissement de Bruxelles-Capitale/Arrondissement van Brussel-Hoofdstad, stolica Belgii; hiszpańskie miasto autonomiczne Melilla oraz Portsmouth na południowym wybrzeżu Zjednoczonego Królestwa (dane za 2010 r.).

W każdym państwie członkowskim UE najwyższą gęstość zaludnienia odnotowywano na ogół w regionie stołecznym

W 2012 r. najwyższą gęstość zaludnienia w każdym z poszczególnych państw członkowskich UE odnotowywano na ogół w regionie stołecznym. Wśród państw członkowskich liczących wiele regionów było pięć wyjątków od tej reguły: München, Kreisfreie Stadt miał większą gęstość zaludnienia niż Berlin; Melilla i Ceuta miały większą gęstość zaludnienia niż Madrid; Napoli, Monza e della Brianza, Milano i Trieste miały większą gęstość zaludnienia niż Roma; Agglomeratie 's-Gravenhage miał większą gęstość zaludnienia niż Groot-Amsterdam, a Grande Porto miał większą gęstość zaludnienia niż Grande Lisboa.

Wśród państw EFTA najwyższą gęstość zaludnienia w Szwajcarii odnotowano w Basel-Stadt (5 049,7 mieszkańca na km²), znacznie powyżej odsetka odnotowanego w odniesieniu dla stolicy Berno (169,3). W krajach kandydujących gęstość zaludnienia w regionie İstanbul (2 644,2 mieszkańca na km²) również była znacznie wyższa niż w stolicy Turcji, Ankarze (201,0).

Na każdy kilometr kwadratowy gruntu w Paryżu przypadało prawie 11 000 razy więcej mieszkańców niż w Lappi (w północnej Finlandii)

Najsłabiej zaludnione regiony UE przeważnie są położone na peryferiach, na terenach najbardziej oddalonych. Najniższą regionalną gęstość zaludnienia wśród regionów NUTS 3 w UE, wynoszącą 2,0 mieszkańca na km² w 2012 r., odnotowano w Lappi (najbardziej na północ wysuniętym regionie Finlandii). Na każdy kilometr kwadratowy gruntu w Paryżu przypadało prawie 11 000 razy więcej mieszkańców niż w Lappi. W 13 innych regionach NUTS 3 odnotowano gęstość zaludnienia niższą niż 10,0 mieszkańca na km²: cztery z nich znajdują się w środkowej i północnej Szwecji (Norrbottens län, Jämtlands län, Västerbottens län i Dalarnas län), trzy na północnym zachodzie Szkocji (Lochaber, Skye and Lochalsh, Arran and Cumbrae, and Argyll and Bute; Caithness and Sutherland, and Ross and Cromarty; Eilean Siar (Western Isles) — dane za 2010 r.), kolejne dwa w Finlandii (Kainuu i Pohjois-Karjala), dwa w środkowej Hiszpanii (Soria i Teruel), oraz po jednym we Francji (zamorski region Guyane) i w Chorwacji (wiejski, dość górzysty region Ličko-senjska županija, położony na północ od Zadaru).

RYB glass.png
Spojrzenie na regiony:


Lappi (FI1D7), Finlandia

Jezioro Inari, północna Finlandia
Lappi, najbardziej wysunięty na północ region Finlandii, był w 2012 r. najsłabiej zaludnionym regionem w UE-28 – zaledwie 2,0 mieszkańca na kilometr kwadratowy (km²).
Wskaźnik ten można porównać ze średnią dla całej Finlandii, która wynosiła 17,8 mieszkańca na km² – co stanowi najniższą gęstość zaludnienia wśród wszystkich państw członkowskich UE – lub ze średnią dla UE-28, która wynosiła 116,3 mieszkańca na km².
© Zdjęcie: Karlis Strazdins

Siedem norweskich regionów na poziomie NUTS 3 odnotowało gęstość zaludnienia niższą niż 10,0 mieszkańca na km² w 2012 r. Najsłabiej zaludnionym regionem w państwach EFTA był jednak region Landsbyggð (islandzki region obejmujący obszary wiejskie, położony poza obszarem metropolitalnym Reykjavíku w Islandii), gdzie w 2011 r. na jeden km² przypadało średnio 1,2 mieszkańca. Była to najniższa gęstość zaludnienia przedstawiona na mapie 1. W żadnym z krajów kandydujących nie było regionu na poziomie NUTS 3 o gęstości zaludnienia niższej niż 10,0 mieszkańca na km².

Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa

W skali całej UE-28 osoby młodsze (od 0 do 14 lat) stanowiły 15,6 % ludności ogółem na dzień 1 stycznia 2013 r., podczas gdy osoby w wieku produkcyjnym (od 15 do 64 lat) stanowiły prawie dwie trzecie (66,2  %) ogółu ludności, zaś pozostałe 18,2 % ludności to osoby starsze (65 lat i więcej).

Struktura demograficzna w poszczególnych państwach członkowskich często wykazuje się nieregularnościami, które mogą wpływać na konkurencyjność i spójność regionalną. Czasami te podziały są bardzo widoczne, na przykład w Niemczech (gdzie często zauważalny jest kontrast pomiędzy regionami wschodnimi a zachodnimi), we Francji (północny wschód i południowy zachód), we Włoszech (północ i południe) i w Turcji (wschód i zachód). Różnice te mogą wynikać z wielu różnych czynników, w tym: klimatycznych, krajobrazowych, historycznych, politycznych, społecznych i związanych z rozwojem gospodarczym.

W regionach miejskich ludność była na ogół młodsza…

Na wykresie 1 przedstawiono informacje dotyczące 10 regionów NUTS 3 w UE o najwyższym odsetku osób młodszych (w wieku poniżej 15 lat) oraz 10 regionów NUTS 3 w UE o najwyższym odsetku osób w starszym wieku (65 lat i więcej) na początku 2013 r. Regiony NUTS 3 UE o najwyższym odsetku osób młodszych na ogół znajdowały się w tych państwach członkowskich, które odnotowały najwyższe współczynniki urodzeń i płodności (zob. mapa 5 i wykres 4), co zwiększyło względne znaczenie młodszych osób w ludności ogółem. Dotyczyło to w szczególności kilku regionów irlandzkich i francuskich, na przykład zamorskich regionów Guyane i Réunion czy podmiejskich regionów wokół Paryża. Struktura wiekowa obszarów głównie miejskich może cechować się wyższym odsetkiem młodzieży i osób w wieku produkcyjnym w wyniku efektu przyciągania, który wiąże się z większymi możliwościami zatrudnienia przyciągającymi zarówno migrantów wewnętrznych (z różnych regionów tego samego państwa), jak i migrantów międzynarodowych (z innych państw członkowskich i państw nienależących do Unii).

Wykres 1: Struktura ludności według grup wiekowych, w podziale na regiony NUTS 3, na dzień 1 stycznia 2013 r. (1)
(% ludności ogółem) – źródło: Eurostat (demo_r_pjanaggr3) oraz (demo_pjangroup)

…natomiast względne znaczenie osób starszych wzrosło w większości regionów UE

Z drugiej strony w większości regionów w UE zaobserwowano stopniowy wzrost względnego odsetka osób w starszym wieku – zmiana ta jest wynikiem znaczącego i utrzymującego się wydłużenia oczekiwanej długości życia oraz wchodzenia w wiek emerytalny pokolenia powojennego wyżu demograficznego. Regiony o najwyższym odsetku starszych ludzi to najczęściej obszary wiejskie, stosunkowo oddalone i słabo zaludnione, w których niższy odsetek ludności w wieku produkcyjnym może przynajmniej częściowo być związany z brakiem możliwości nauki i zatrudnienia, co sprawia, że młodsze pokolenia wyjeżdżają w poszukiwaniu pracy lub w celu kontynuowania nauki.

Osoby starsze stanowiły szczególnie wysoki odsetek ogółu ludności w wiejskich i oddalonych regionach Grecji, Hiszpanii, Francji i Portugalii, a także w regionach na wschodzie Niemiec. W śródlądowym regionie Pinhal Interior Sul, położonym w środkowej Portugalii, osoby starsze stanowiły na dzień 1 stycznia 2013 r. prawie jedną trzecią (32,4 %) ludności ogółem – był to najwyższy odsetek odnotowany w UE. Poza tym wśród regionów NUTS 3 w UE jeszcze tylko w regionie Evrytania w środkowej Grecji osoby starsze stanowiły ponad 30 % ludności ogółem. Był to jeden z czterech regionów Grecji należących do 10 regionów UE o najwyższym odsetku (ponad 28 %) osób starszych.

Odsetek osób w wieku emerytalnym: rosnące obciążenie ludności w wieku produkcyjnym

Zmiany strukturalne w ludności UE-28 można w dalszym stopniu przeanalizować w oparciu o wskaźniki obciążenia demograficznego (współczynniki obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym), które oblicza się przez porównanie liczby osób ekonomicznie zależnych (młodych lub starszych wiekiem) z ludnością w wieku produkcyjnym, niezależnie od tego, czy ludność ta jest rzeczywiście zatrudniona. Wskaźniki te dostarczają informacji na temat obciążenia, jakie spoczywa na osobach w wieku produkcyjnym – na przykład konieczności finansowania edukacji dzieci, opieki zdrowotnej czy świadczeń emerytalnych. Rosnące wskaźniki obciążenia demograficznego mogą być powodem do obaw dla rządów w związku z ich planami wydatków publicznych i finansami publicznymi.

Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym pokazuje związek między liczbą osób w starszym wieku a ludnością w wieku produkcyjnym; na dzień 1 stycznia 2013 r. współczynnik ten wynosił 27,5 % dla całej UE-28. Najwyższe współczynniki obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym w poszczególnych regionach NUTS 3 odnotowano w dwóch regionach o najwyższym odsetku osób starszych w ludności ogółem – w greckim regionie Evrytania (57,2 %) i w portugalskim regionie Pinhal Interior Sul (56,4 %); były to jedyne regiony, w których współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym przekraczał 50 % (innymi słowy, w obu tych regionach mniej niż dwie osoby w wieku produkcyjnym „utrzymywały” jednego seniora w wieku co najmniej 65 lat).

Szczególnie wysokie współczynniki obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym w regionach wiejskich i oddalonych

Z mapy 2, na której przeanalizowano dane bardziej szczegółowo, wynika, że w 274 regionach NUTS 3 współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym wynosił 35,0 % lub więcej (regiony o najciemniejszym odcieniu); wiele z nich charakteryzuje się najniższymi współczynnikami urodzeń w UE. Regiony te na ogół znajdują się na obszarach wiejskich, odległych i górskich (zwłaszcza w północno-zachodniej Hiszpanii, śródlądowej Portugalii i środkowo-południowej Francji). Często charakteryzują się one malejącą liczbą ludności, która częściowo spowodowana jest tym, że młodsze osoby zmuszone są opuścić region w poszukiwaniu pracy, czego skutkiem jest wzrost względnego znaczenia osób starszych. Z drugiej strony, niektóre regiony o stosunkowo wysokich współczynnikach obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym odnotowały wzrost liczby osób w starszym wieku, gdyż osoby te przenoszą się do miejsc atrakcyjnych dla emerytów ze względu na klimat lub usługi oferowane osobom starszym. Na przykład w Zjednoczonym Królestwie trzy regiony o najwyższych współczynnikach obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym były popularnymi wśród emerytów miejscami położonymi na południowym wybrzeżu Anglii (Dorset CC, Isle of Wight i Torbay), podczas gdy w Niemczech jeden z najwyższych współczynników obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym odnotowano w miejscowości uzdrowiskowej Baden-Baden, Stadtkreis.

Mapa 2: Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym, w podziale na regiony NUTS 3, na dzień 1 stycznia 2013 r. (1)
(%) – źródło: Eurostat (demo_r_pjanaggr3) oraz (demo_pjanind)

Przyrost ludności

Z porównania dotyczącego państw członkowskich UE-28 wynika, że między dniem 1 stycznia 1960 r. a dniem 1 stycznia 2013 r. liczba ludności co roku zwiększała się, przy czym ogólny wzrost wyniósł 98,9 mln mieszkańców, co daje roczną stopę wzrostu równą 0,4 %. Pod względem historycznym wzrost liczby ludności w UE w dużej mierze odzwierciedlał zmiany przyrostu naturalnego (całkowita liczba urodzeń minus całkowita liczba zgonów), w przeciwieństwie do trendów migracji. Dokładniejsza analiza pokazuje, że przyrost naturalny ludności w państwach członkowskich UE-28 rozpatrywanych łącznie osiągnął szczytową wartość w 1964 r., kiedy to odnotowano o 3,6 mln więcej urodzeń niż zgonów. Współczynniki urodzeń stopniowo malały, a oczekiwana długość życia stopniowo wydłużała się, co spowolniło tempo przyrostu naturalnego ludności. Do 2003 r. przyrost naturalny ludności w państwach członkowskich UE-28 był niemal zrównoważony, gdyż liczba urodzeń przewyższała liczbę zgonów o mniej niż 100 000. Później współczynnik urodzeń i przyrost naturalny ludności ponownie nieco wzrosły w kilku państwach członkowskich, chociaż tendencja ta na ogół uległa odwróceniu wraz z nadejściem kryzysu finansowego i gospodarczego.

Od 1985 r. stale notuje się dodatnie saldo migracji do państw członkowskich UE-28

Ogólny przyrost ludności jest wynikiem interakcji dwóch czynników: przyrostu naturalnego i salda migracji obejmującego korektę statystyczną (dalej nazywanego po prostu saldem migracji). Elementy te mogą się łączyć, zwiększając przyrost ludności (dodatnie współczynniki salda migracji i przyrostu naturalnego) lub spadek liczby ludności (ujemne współczynniki salda migracji i przyrostu naturalnego), bądź w pewnym stopniu znosić się wzajemnie, gdy mają przeciwne wartości. Z historycznego punktu widzenia trendy migracji były stosunkowo zrównoważone w latach 60. XX wieku, a do 1970 r. nastąpił odpływ netto 707 028 osób migrujących z państw członkowskich UE-28 do innych miejsc na całym świecie; była to największa liczba emigrantów netto w całym okresie obejmującym lata 1961–2012. Następny odpływ netto migrantów opuszczających UE miał miejsce w latach 1982–1984 (w okresie recesji); potem stale więcej imigrantów przybywało do państw członkowskich UE-28, niż wyjeżdżało z nich emigrantów. Niektóre przypadki największego wzrostu liczby ludności w wyniku migracji miały miejsce w latach 90. XX wieku i na początku pierwszej dekady XXI wieku – w państwach członkowskich UE-28 saldo migracji osiągnęło najwyższy poziom, tj. 1,8 mln osób, w 2003 r., po czym tempo wzrostu uległo pewnemu spowolnieniu. W wyniku salda migracji liczba ludności w UE-28 wzrosła o prawie 900 000 osób w 2012 r.

Największy wzrost liczby ludności w latach 2008–2011 odnotowano w Ilfov, w Rumunii

Na mapie 3 przedstawiono surowy współczynnik przyrostu ludności ogółem w latach 2008–2012 (innymi słowy, zmiany wynikającej z połączonych skutków przyrostu naturalnego i salda migracji między dniem 1 stycznia 2008 a dniem 1 stycznia 2013 r.). W tym okresie liczba ludności UE-28 każdego roku rosła średnio o 2,6 osoby na tysiąc mieszkańców. Wśród 1 277 regionów NUTS 3, w odniesieniu do których na mapie 3 przedstawiono dane, podział przebiegał prawie równo między regionami, które zgłosiły wzrost liczby ludności (699 regionów), a regionami, w których ludności ubywało (572 regiony). W sześciu regionach liczba ludności pozostała niezmienna, a dla 38 regionów nie było dostępnych danych.

Mapa 3: Średni surowy współczynnik przyrostu ludności, w podziale na regiony NUTS 3, lata 2008–12 (1)
(na 1 000 mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Najciemniejszy odcień na mapie pokazuje 157 regionów NUTS 3, w których liczba ludności wzrosła rocznie średnio o co najmniej 8,0 osoby na tysiąc mieszkańców w latach 2008–2012. Spośród nich w 18 regionach liczba ludności wzrosła o więcej niż 15,0 osoby na tysiąc mieszkańców, przy czym największy wzrost odnotowano w przypadku regionu Ilfov (33,4 osoby na tysiąc mieszkańców w latach 2008–2011), który otacza rumuńską stolicę – Bukareszt. Cztery z tych 18 regionów o najwyższym wzroście liczby ludności to miasta stołeczne, a mianowicie: Arrondissement de Bruxelles-Capitale/Arrondissement van Brussel-Hoofdstad (Belgia), Byen København (Dania), Stockholms län (Szwecja) i Luksemburg (który na tym poziomie analizy jest jednym regionem). Na pozostałe 13 regionów składało się sześć regionów miejskich położonych w Anglii (dane obejmują lata 2008–2010); trzy regiony w Hiszpanii; dwa w dużej mierze miejskie regiony polskie oraz po jednym regionie z Niemiec i Francji.

Malejąca liczba ludności na poziomie regionalnym w regionach rozciągających się łukiem od Chorwacji przez Węgry, Rumunię i Bułgarię, aż po Grecję

W UE w 117 regionach NUTS 3 liczba ludności zmniejszyła się średnio o więcej niż 8,0 osoby na tysiąc mieszkańców w latach 2008–2012 (najjaśniejszy odcień na mapie 3); należy zauważyć, że w przypadku gdy dostępne były krótsze szeregi czasowe, informacje przedstawiono wyłącznie w odniesieniu do tych regionów, dla których istnieją co najmniej trzy okresy odniesienia. Te 117 regionów w dużej mierze znajduje się w bałtyckich państwach członkowskich – Litwie i Łotwie – dalej rozciąga się łukiem w południowo-wschodniej Europie, począwszy od Chorwacji, przez Węgry, Rumunię (lata 2008–2011), Bułgarię i w dół do Grecji, obejmuje kilka śródlądowych regionów Portugalii i Hiszpanii oraz wiele wschodnich regionów Niemiec. Najbardziej znaczący ubytek populacji (20,8 osoby na tysiąc mieszkańców rocznie) odnotowano w litewskim regionie Šiauliu apskritis. Poza nim jeszcze tylko w Utenos apskritis (także na Litwie) odnotowano spadek liczby ludności o co najmniej 20,0 osoby na tysiąc mieszkańców rocznie.

W wartościach bezwzględnych najwyższy całkowity wzrost liczby ludności w latach 2008–2012 odnotowano w regionach Madrid, Stockholms län, Barcelona, Berlin, Arrondissement de Bruxelles-Capitale/Arrondissement van Brussel-Hoofdstad i Sevilla. Były to jedyne regiony, w których liczba ludności wzrosła o ponad 100 000 osób (w zależności od dostępności danych; informacje na potrzeby tej analizy nie są dostępne w odniesieniu do Rumunii i Zjednoczonego Królestwa oraz ograniczonej liczby regionów niemieckich). Największy spadek liczby ludności w wartościach bezwzględnych odnotowano w greckim regionie stołecznym Attiki (gdzie liczba ludności zmalała o ponad 100 000 mieszkańców w okresie od 2008 r. do początku 2013 r.); w UE-28 odnotowano dwa regiony NUTS 3, w których liczba ludności zmalała o około 50 000 osób – litewski region Kauno apskritis oraz łotewski region stołeczny Rīga.

Wśród regionów państw EFTA i krajów kandydujących największe zróżnicowanie wzrostu liczby ludności odnotowano w regionach tureckich

Wzrost liczby ludności w latach 2008–2012 na ogół częściej odnotowywano wśród regionów państw EFTA i krajów kandydujących, jak pokazano na mapie 3. W tych państwach wzrost liczby ludności zaobserwowano w 117 regionach, natomiast tylko w 22 regionach odnotowano spadek liczby mieszkańców. W państwach EFTA liczba ludności wzrosła w każdym regionie Norwegii i Szwajcarii, jak również w Liechtensteinie (jeden region na tym poziomie analizy) oraz w islandzkim stołecznym regionie Höfuðborgarsvæði (lata 2008–2011). Najszybsze tempo wzrostu (w wartościach względnych) zaobserwowano w Oslo (stolicy Norwegii) oraz we Freiburgu (zachodnia Szwajcaria). Tylko w jednym regionie EFTA liczba ludności zmniejszyła się, a mianowicie w Landsbyggð (który obejmuje większość Islandii poza obszarem metropolitalnym Reykjavíku, dane za lata 2008–2011).

W krajach kandydujących obraz był bardziej zróżnicowany – spadek liczby ludności miał miejsce w Serbii (dostępne są tylko dane krajowe), w połowie z ośmiu regionów byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii (dane za lata 2008–2011) oraz w 16 regionach środkowej i północno-wschodniej Turcji. Spadek liczby ludności w środkowej i północno-wschodniej Turcji można zestawić z dużym wzrostem liczby ludności w innych regionach tego państwa. W Turcji występowały największe różnice pod względem przyrostu ludności między regionami na poziomie NUTS 3: surowy współczynnik przyrostu ludności sięgał od ujemnej wartości -16,5 na tysiąc mieszkańców w Yozgat (w środkowej Turcji) do maksymalnie 31,4 na tysiąc mieszkańców w Tekirdag (w północno-zachodniej Turcji). Znaczne różnice w zmianach demograficznych w regionach tureckich można często przypisać trendom migracji wewnętrznej – przepływ migrantów odbywa się na ogół z regionów wschodnich do zachodnich.

Regiony stołeczne odnotowały jedne z najwyższych wskaźników wzrostu liczby ludności

We wszystkich państwach UE między regionami istniały stosunkowo duże różnice pod względem surowych współczynników przyrostu ludności, jak pokazano na wykresie 2; należy zwrócić uwagę, że wykres ten jest oparty na regionach NUTS 2. Szczególnie duże różnice między regionami Hiszpanii i Francji są częściowo spowodowane przez oddalone terytoria Ciudad Autónoma de Melilla (Hiszpania) i Guyane (Francja) w górnej części rozkładu. Najwyższy współczynnik przyrostu ludności w każdym państwie członkowskim UE często obserwowano w regionie stołecznym, natomiast w pozostałych przypadkach region stołeczny na ogół zaliczał się do regionów o najwyższym współczynniku przyrostu ludności. W latach 2008–2012 odnotowano ujemny przyrost ludności w większości regionów niemieckich, węgierskich, polskich, portugalskich i rumuńskich (dane dotyczące Rumunii obejmują lata 2008–2011), podczas gdy spadek liczby ludności w każdym regionie odnotowano w Bułgarii i Chorwacji (to ostatnie państwo obejmuje tylko dwa regiony na poziomie NUTS 2).

Wykres 2: Średni surowy współczynnik przyrostu ludności, w podziale na regiony NUTS 2, lata 2008–2012 (1)
(na 1 000 mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Saldo migracji odnotowano w szczególności w całej południowej Francji, północnych Włoszech, państwach Beneluksu i wielu regionach Zjednoczonego Królestwa

Na mapie 4 przedstawiono surowy współczynnik salda migracji na tysiąc mieszkańców w latach 2008–2012, który wynosił średnio 1,8 na tysiąc mieszkańców w UE-28 w badanym okresie; należy zauważyć, że w przypadku gdy dostępne były krótsze szeregi czasowe, informacje przedstawiono wyłącznie w odniesieniu do tych regionów, dla których istnieją co najmniej trzy okresy odniesienia. Istnieje uderzające podobieństwo między mapami 3 i 4, co świadczy o bliskim powiązaniu trendów migracji z przyrostem ludności ogółem, uwydatnionym przez fakt, że w wielu regionach współczynnik przyrostu naturalnego zbliżony był do zera. Napływ migrantów netto (z innych regionów tego samego państwa członkowskiego, z innych regionów UE lub z państw nienależących do Unii) był w szczególności skoncentrowany w całej południowej Francji, północnych Włoszech, państwach Beneluksu i wielu regionach Zjednoczonego Królestwa, przy czym ogniska stosunkowo wysokiego salda migracji znajdowały się również w szeregu regionów miejskich.

Mapa 4: Średni surowy współczynnik salda migracji
(z korektą statystyczną), w podziale na regiony NUTS 3, lata 2008–2012 (1)
(na 1 000 mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

W regionach miejskich w całej UE (z wyjątkiem Francji) rejestrowano największy wzrost liczby ludności wynikający z salda migracji

W latach 2008–2012 784 regionów NUTS 3 w UE-28 miało dodatnie saldo migracji (więcej imigrantów niż emigrantów). Wśród tych regionów największy napływ migrantów odnotowano w dwóch regionach, w których nastąpił największy przyrost ludności ogółem, a mianowicie w regionie Ilfov, który otacza stolicę Rumunii, oraz na wyspach Eivissa i Formentera hiszpańskich Balearów, gdzie średni surowy współczynnik salda migracji w tych regionach wyniósł odpowiednio 32,7 i 22,6 na tysiąc mieszkańców. Następne najwyższe saldo migracji odnotowano w regionie Luxembourg (jeden region na tym poziomie analizy), gdzie liczba ludności wzrosła o 16,9 na tysiąc mieszkańców. Surowy współczynnik salda migracji przekraczający 15,0 na tysiąc mieszkańców odnotowano jeszcze tylko w kontynentalnym regionie Fokida w środkowej Grecji oraz w regionie York w północnej Anglii. W dalszych 100 regionach NUTS 3 w całej UE w wyniku migracji liczba ludności zwiększyła się średnio o co najmniej 8,0 na tysiąc w latach 2008–2012, co zaznaczono na mapie 4 najciemniejszym odcieniem. Regiony te są przede wszystkim regionami miejskimi, a zaliczają się do nich między innymi stołeczne regiony Belgii (Arrondissement de Bruxelles-Capitale/Arrondissement van Brussel-Hoofdstad), Danii (Byen København), Włoch (Roma), Węgier (Budapest) i Szwecji (Stockholms län), a także szereg miast w Niemczech (na przykład Leipzig, Frankfurt am Main, München, Dresden i Wolfsburg), Włoszech (na przykład Parma, Bologna, Firenze, Pisa i Perugia) oraz w Zjednoczonym Królestwie (na przykład Portsmouth, Edinburgh, Luton, Nottingham, Sheffield, Tyneside, Bristol i Greater Manchester South; wszystkie dane obejmują lata 2008–2010). Odwrotną tendencję zaobserwowano jednak we Francji, gdzie regiony o najwyższym surowym współczynniku salda migracji to przeważnie regiony wiejskie, często położone na południu kraju (na przykład Tarn-et-Garonne, Dordogne, Landes, Hérault, Gers, Gard oraz Hautes-Alpes).

Litewskie regiony charakteryzują się emigracją netto

W latach 2008–2012 481 regionów NUTS 3 w UE-28 miało ujemne saldo migracji (innymi słowy, więcej osób opuściło region, niż do niego przybyło). Były one rozproszone na znacznej części wschodniej Europy (zwłaszcza w Bułgarii, na Węgrzech, w Polsce i Rumunii), a także na Łotwie, Litwie, we wschodnich Niemczech, w północno-wschodniej Francji, jak również w Hiszpanii oraz w południowych i zachodnich regionach Irlandii. Najbardziej znaczące ujemne wartości surowego współczynnika salda migracji (przekraczające -10,0 na tysiąc mieszkańców) odnotowano w 14 regionach NUTS 3, do których należało 9 z 10 regionów litewskich (wyjątkiem był stołeczny region Vilniaus apskritis). Pozostałymi regionami zgłaszającymi dwucyfrowy odpływ migrantów (w stosunku do liczby mieszkańców) były trzy niemieckie regiony: Suhl, Kreisfreie Stadt, Mecklenburg-Strelitz i Demmin (dane dotyczące dwóch ostatnich z tych regionów obejmują lata 2008–2010), oraz Dublin – stołeczny region Irlandii (dane za lata 2008–2011). Należy zauważyć, że na te wartości liczbowe mogą do pewnego stopnia wpływać krótsze szeregi czasowe dostępne dla niektórych regionów, na przykład liczba migrantów opuszczających Dublin prawdopodobnie była wysoka w szczytowym momencie kryzysu finansowego i gospodarczego, który szczególnie mocno uderzył w gospodarkę.

Na wykresie 3 przedstawiono regiony NUTS 3 w UE o najwyższych i najniższych surowych współczynnikach przyrostu ludności; przerywane liliowe i ciemnozielone linie pokazują na każdym wykresie regiony o najwyższym/najniższym średnim wzroście w latach 2008–2012, a ciągłe liliowe i ciemnozielone linie oznaczają regiony o najwyższym/najniższym wzroście w ostatnim okresie (na ogół w 2012 r.). Wykresy wskazują na znaczne różnice występujące między regionami w porównaniu ze średnią dla UE-28, która pozostała na stosunkowo stałym poziomie. Być może najbardziej uderzającym aspektem wykresu 3 jest względnie stały charakter przyrostu naturalnego w odniesieniu do zmienności surowego współczynnika salda migracji, co potwierdza, że trendy migracji są głównym czynnikiem warunkującym/napędzającym przyrost ludności w okresach, w których przyrost naturalny ma wartość bliską zeru. Potwierdza się to w szczególności w Ilfov and Siauliu apskritis – dwóch regionach NUTS 3 o najwyższym i najniższym przyroście ludności.

Wykres 3: Przyrost ludności, wybrane regiony NUTS 3, lata 2008–2012 (1)
(na 1 000 mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Podsumowując, chociaż całkowita liczba mieszkańców w UE-28 nadal rośnie w stosunkowo wolnym tempie, to istnieją znaczące wahania liczby ludności na poziomie regionalnym (zarówno pomiędzy regionami w obrębie tego samego państwa członkowskiego, jak i w całej UE). W niektórych regionach nadal obserwuje się wzrost liczby ludności w wyniku połączenia przyrostu naturalnego ludności i salda migracji; ma to miejsce głównie w wielu (miejskich) regionach północnej i zachodniej Europy. Z drugiej strony liczbę mieszkańców w większości regionów Niemiec, Włoch i Austrii podtrzymuje wyłącznie migracja, w przypadku gdy przyrost naturalny jest na ogół ujemny. Liczba ludności maleje również w wielu regionach Bułgarii, Grecji, Hiszpanii, Chorwacji, Węgier, Polski, Portugalii, Rumunii i bałtyckich państw członkowski wskutek naturalnego spadku liczby ludności – zmianę tę często uwydatnia jednak emigracja netto, która była szczególnie widoczna w niektórych regionach wskutek kryzysu finansowego i gospodarczego.

Współczynniki urodzeń i płodności

Kobiety w UE mają mniej dzieci, co przyczynia się do spowolnienia, a nawet odwrócenia przyrostu naturalnego ludności. W niniejszej sekcji przedstawiono informacje na temat regionalnych surowych współczynników urodzeń (stosunku liczby urodzeń do średniej liczby ludności, wyrażonego w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców) oraz współczynników płodności (średniej liczby urodzonych dzieci na jedną kobietę). W 2012 r. surowy współczynnik urodzeń w UE-28 wynosił 10,4 urodzenia na tysiąc mieszkańców. We wszystkich państwach członkowskich UE surowy współczynnik urodzeń wynosił maksymalnie 15,7 urodzenia na tysiąc mieszkańców w Irlandii, ale był też względnie wysoki w Zjednoczonym Królestwie (12,8) i we Francji (12,6). Na drugim końcu skali surowy współczynnik urodzeń wyniósł maksymalnie 10,0 urodzenia na tysiąc mieszkańców w wielu państwach wschodniej Europy (Bułgaria, Chorwacja, Węgry, Polska i Rumunia), południowej Europy (Grecja, Hiszpania, Włochy, Malta i Portugalia), a także w Niemczech, na Łotwie i w Austrii.

Z porównania danych dotyczących lat 2009–2012 wynika, że surowy współczynnik urodzeń zmalał w większości państw członkowskich UE – co wskazuje na to, że kryzys finansowy i gospodarczy miał wpływ na decyzje dotyczące posiadania dzieci. Tylko Niemcy, Austria i Zjednoczone Królestwo były państwami członkowskimi, które odnotowały wzrost surowego współczynnika urodzeń między 2009 r. a 2012 r. (w przypadku Niemiec i Austrii przy bardzo niskim współczynniku wyjściowym), podczas gdy współczynniki urodzeń pozostały bez zmian w Luksemburgu, na Malcie i w Słowenii. Eksperci w zakresie polityki demograficznej i rodzinnej mają podzielone zdania co do przyczyn tej widocznej niechęci do decydowania się na dzieci; według najnowszych prognoz ludności Eurostatu prawdopodobnie w nadchodzących dziesięcioleciach liczba ludności będzie jednak maleć, przy czym zjawisko to dotknie Niemcy, Hiszpanię i bałtyckie państwa członkowskie.

Niektóre najwyższe surowe współczynniki urodzeń w UE odnotowano w stołecznych regionach Belgii, Irlandii, Francji i Zjednoczonego Królestwa

Na mapie 5 przedstawiono surowe współczynniki urodzeń na poziomie NUTS 2 za 2012 r. Poza oddalonymi zamorskimi regionami Guyane, Réunion (Francja) oraz Ciudad Autónoma de Melilla (Hiszpania) najwyższe surowe współczynniki urodzeń w UE odnotowano w stołecznych regionach Inner i Outer London (Zjednoczone Królestwo), regionie Southern and Eastern (Irlandia), Région de Bruxelles-Capitale / Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Belgia) oraz Île de France (Francja). W każdym z tych regionów, a także w innym regionie irlandzkim (Border, Midland and Western), w Northern Ireland (Zjednoczone Królestwo), oraz w trzech głównie miejskich regionach w Zjednoczonym Królestwie (West Midlands, Greater Manchester i West Yorkshire) odnotowano surowe współczynniki urodzeń na poziomie co najmniej 14,0 urodzenia na tysiąc mieszkańców w 2012 r. (co zaznaczono najciemniejszym odcieniem na mapie 5); należy zauważyć, że dane dotyczące Zjednoczonego Królestwa odnoszą się do 2010 r., a dane dotyczące Irlandii – do 2011 r.

Mapa 5: Surowy współczynnik urodzeń, w podziale na regiony NUTS 2, 2012 r. (1)
(liczba żywych urodzeń na 1 000 mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Najniższe surowe współczynniki urodzeń (mniej niż 8,0 urodzenia na tysiąc mieszkańców w 2012 r.) oznaczono na tej samej mapie najjaśniejszym odcieniem; są one skupione w Niemczech (19 regionów), natomiast pozostałe najniższe współczynniki dotyczą Włoch i Portugalii (po cztery regiony), Hiszpanii (trzy regiony), Grecji (dwa regiony) oraz położonego we wschodniej Austrii regionu Burgenland. Najniższy surowy współczynnik urodzeń odnotowano w zachodnioniemieckim regionie Saarland (6,8 urodzenia na tysiąc mieszkańców).

Współczynniki płodności obniżyły się po kryzysie finansowym i gospodarczym

Współczynnik dzietności ogólny w UE-28 osiągnął w 2002 r. najniższą wartość w historii – 1,45 żywego urodzenia na jedną kobietę; później odnotowano niewielką poprawę sytuacji, gdy współczynnik ten wzrósł do 1,61 w 2008 r., po czym po nadejściu kryzysu finansowego i gospodarczego ponownie nastąpił spadek – do poziomu 1,58 w 2012 r. W rozwiniętych regionach świata ogółem około 2,1 urodzeń żywych na jedną kobietę uważa się za poziom zapewniający zastępowalność pokoleń, co oznacza, że przy takim współczynniku stan ludności na dłuższą metę pozostaje stabilny, przy założeniu braku migracji do wewnątrz lub na zewnątrz.

Najwyższy współczynnik płodności w państwach członkowskich UE w 2012 r. odnotowano w Irlandii i we Francji (w obu państwach 2,01 żywego urodzenia na jedną kobietę), a w dalszej kolejności w Zjednoczonym Królestwie (1,92) i Szwecji (1,91). Współczynniki płodności często były wyższe w tych państwach członkowskich, w których rodzina jako jednostka była stosunkowo słaba (niski odsetek osób pozostających w związku małżeńskim i wysoki odsetek urodzeń pozamałżeńskich), niestabilność związków była stosunkowo częsta (względnie wysoki współczynnik rozwodów), a współczynnik aktywności zawodowej kobiet był względnie wysoki. W 13 państwach członkowskich współczynnik płodności był niższy niż 1,50 żywego urodzenia na jedną kobietę; najniższy współczynnik odnotowano w Portugalii – jednym z państw najmocniej dotkniętych kryzysem finansowym i gospodarczym – gdzie wynosił 1,28 żywego urodzenia na jedną kobietę.

Różnice w regionalnych współczynnikach płodności mogą być związane z szeregiem czynników, m.in.: ze społeczno-gospodarczą strukturą ludności (na przykład poziomem wykształcenia, statusem zawodowym, dochodem lub wiekiem), z miejscem zamieszkania (na przykład dostępnością infrastruktury, placówek opieki nad dziećmi lub rynkiem mieszkaniowym) lub z czynnikami kulturowymi (na przykład przekonaniami religijnymi i zwyczajami, stosunkiem do potomstwa pozamałżeńskiego lub stosunkiem do antykoncepcji). Rozkład współczynników płodności przedstawiono na wykresie 4: wydaje się bardzo jednorodny, gdyż w 2012 r. większość regionów w obrębie tego samego państwa członkowskiego rzadko rejestrowała współczynniki odległe od średniej krajowej. Do wyjątków od tej reguły należały oddalone regiony Ciudad Autónoma de Melilla (Hiszpania) oraz Guyane, Réunion i Guadeloupe (zamorskie regiony Francji); tylko w tych regionach NUTS 2 odnotowano w 2012 r. współczynniki płodności przekraczające poziom zastępowalności pokoleń. Najnowsze dane dostępne dla Zjednoczonego Królestwa odnoszą się do 2010 r., kiedy to w pięciu regionach odnotowano współczynniki płodności równe poziomowi zastępowalności pokoleń lub wyższe, a mianowicie w Outer London, Dorset and Somerset, West Midlands, Lincolnshire i Kent.

Mapa 4: Współczynnik dzietności ogólny, w podziale na regiony NUTS 2, 2012 r. (1)
(liczba żywych urodzeń na jedną kobietę) – źródło: Eurostat (demo_r_frate2)

Wśród 37 regionów NUTS 2 w UE o współczynniku dzietności ogólnym równym 2,00 lub wyższym (w 2012 r., chyba że podano inaczej) najliczniejszą grupę stanowiły regiony Zjednoczonego Królestwa (19 regionów, dane za 2010 r.) lub Francji (13 regionów), pozostałe zaś to dwa regiony Irlandii (dane za 2011 r.) oraz po jednym regionie Hiszpanii (Ciudad Autónoma de Melilla), Finlandii (Pohjois-ja Itä-Suomi) i Szwecji (Småland med öarna). Spośród państw EFTA współczynnik płodności wyższy od tego progu odnotowano również w Islandii (2,04) oraz norweskim regionie Agder og Rogaland (2,02).

Wśród regionów krajów kandydujących najwyższy współczynnik płodności w 2012 r. odnotowano we wschodnich regionach Turcji: Şanliurfa, Diyarbakır (3,80); Mardin, Batman, Sirnak, Şiirt (3,61); Van, Muş, Bitlis, Hakkari (3,44); Ağri, Kars, Iğdir, Ardahan (3,36) oraz Gaziantep, Adiyaman, Kilis (3,01); cztery kolejne tureckie regiony zgłosiły współczynniki płodności przekraczające poziom zastępowalności pokoleń. Istniał wyraźny kontrast pomiędzy tymi względnie wysokimi współczynnikami płodności we wschodniej Turcji a współczynnikami odnotowanymi w regionach zachodniej Turcji, gdzie współczynniki płodności na ogół mieściły się w przedziale 1,6-1,9 żywego urodzenia na jedną kobietę.

Najniższy współczynnik płodności w UE zarejestrowano w północno-zachodnim hiszpańskim regionie Principado de Asturias

Najniższe wartości współczynnika płodności odnotowywano przeważnie w południowej i wschodniej Europie. W 2012 r. w czterech regionach NUTS 2 w UE odnotowano współczynnik płodności wynoszący mniej niż 1,10: trzema z nich były regiony hiszpańskie, w tym dwa z północno-zachodniej części kraju – Principado de Asturias (średnio 1,06 żywego urodzenia na jedną kobietę, najniższy współczynnik w UE) i Galicia (1,09) – oraz wyspiarski region Canarias (1,07); czwartym był portugalski region Região Autónoma da Madeira ze współczynnikiem płodności równym 1,08.

Współczynnik umieralności i umieralność niemowląt

W 2012 r. na całym obszarze UE-28 miało miejsce 5,01 mln zgonów, co stanowiło o 2,9 % niż w 2011 r. Surowy współczynnik umieralności w UE-28 był równy w 2012 r. 9,9 zgonu na tysiąc mieszkańców i wynosił od 15,0 zgonu w Bułgarii, 14,3 na Łotwie i 13,7 na Litwie do mniej niż 8,0 zgonu na tysiąc mieszkańców w Luksemburgu, na Cyprze i w Irlandii.

Na mapie 6 przedstawiono regionalny rozkład surowego współczynnika umieralności: liczba zgonów zasadniczo odzwierciedla strukturę ludności (większe prawdopodobieństwo zgonu w przypadku osób starszych), a także prawdopodobieństwo zarażenia się określonym schorzeniem/chorobą; więcej informacji na temat przyczyn zgonów znajduje się w artykule na temat regionalnych statystyk zdrowia. W pięciu z sześciu regionów bułgarskich (wyjątkiem był Yugozapaden), na Łotwie (jeden region na tym poziomie analizy) oraz w dwóch regionach węgierskich (Észak-Magyarország i Dél-Alföld) odnotowano najwyższy w UE współczynnik umieralności w 2012 r. (co oznaczono na mapie najciemniejszym odcieniem). Najwyższy surowy współczynnik umieralności zarejestrowano w Severozapaden (Bułgaria), drugim najuboższym regionie UE (w oparciu o PKB na mieszkańca), gdzie wynosi on 19,9 zgonu na tysiąc mieszkańców.

Mapa 6: Surowy współczynnik umieralności, w podziale na regiony NUTS 2, 2012 r. (1)
(liczba zgonów na 1 000 mieszkańców) – źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Na drugim końcu skali wiele regionów o najniższym surowym współczynniku umieralności charakteryzowało się względnie młodą ludnością. Dwa najniższe surowe współczynniki umieralności odnotowano we francuskich zamorskich regionach Guyane (3,2 zgonu na tysiąc mieszkańców) i Réunion (5,0), podczas gdy dwa inne zamorskie regiony Francji (Martinique i Guadeloupe) oraz cztery oddalone regiony hiszpańskie (Balears, Canarias, Ciudad Autónoma de Ceuta i Ciudad Autónoma de Melilla) również znalazły się wśród 27 regionów NUTS 2, w których surowy współczynnik umieralności był niższy niż 8,0 zgonu na tysiąc mieszkańców. Z drugiej strony wiele pozostałych regionów to regiony stołeczne, takie jak: Helsinki-Uusimaa, Stockholm, Inner i Outer London, Comunidad de Madrid, Southern and Eastern (Irlandia) oraz Île de France; w tej grupie obecne były również Luksemburg i Cypr (na tym poziomie analizy oba te państwa członkowskie są pojedynczymi regionami).

Wiele regionów o stosunkowo niskim standardzie życia charakteryzowało się wysoką umieralnością niemowląt

Umieralność niemowląt (liczba zgonów dzieci poniżej jednego roku życia w stosunku do liczby żywych urodzeń) w UE zmalała w ciągu ostatnich dziesięcioleci, między innymi dzięki: poprawie (dostępności do) opieki zdrowotnej; zwiększeniu liczby szczepień przeciw chorobom zakaźnym; zmniejszeniu niedożywienia wśród dzieci oraz ogólnej poprawie poziomu życia (lepsza higiena, dostęp do czystej wody, ogrzewanie domu). Mimo że w Europie umieralność niemowląt należy do najniższych na świecie, powszechną praktyką jest gromadzenie tych informacji przez systemy statystyczne, gdyż współczynnik ten jest często stosowany do oceny ogólnego stanu zdrowia narodu. W 2012 r. w UE-28 umieralność niemowląt wynosiła 3,8 zgonów (wśród dzieci poniżej jednego roku życia) na tysiąc żywych urodzeń.

Wśród państw członkowskich UE najwyższą umieralność niemowląt odnotowano w Rumunii (9,0 zgonu na tysiąc żywych urodzeń) i Bułgarii (7,8), podczas gdy pozostałe państwa członkowskie, w których w 2012 r. zarejestrowano umieralność niemowląt przekraczającą 5,0 zgonu na tysiąc żywych urodzeń, stanowiły tylko Łotwa (6,3), Słowacja (5,8) i Malta (5,3). Na drugim końcu skali najniższą umieralność niemowląt odnotowano w Słowenii (1,6 zgonu na tysiąc żywych urodzin), Finlandii (2,4) i Luksemburgu (2,5).

W 2012 r. w czterech regionach NUTS 2 w UE umieralność niemowląt miała poziom dwucyfrowy (zob. wykres 5). Wśród nich znalazły się zamorski francuski region Guadeloupe, dwa bułgarskie regiony Severozapaden i Yugoiztochen, a także region Rumunii Sud-Est (gdzie odnotowano najwyższą umieralność niemowląt – 11,6 zgonu na tysiąc żywych urodzeń); oba bułgarskie regiony oraz rumuński region Sud-Est zaliczały się do 10 regionów NUTS 2 o najniższym PKB na mieszkańca w 2011 r.

Wykres 5: Umieralność niemowląt, w podziale na regiony NUTS 2, 2012 r. (1)
(na 1 000 żywych urodzeń) – źródło: Eurostat (demo_r_minfind) oraz (demo_minfind)

Na Wyspach Alandzkich nie odnotowano żadnego zgonu niemowlęcia w ciągu trzech z ostatnich czterech lat

Na drugim końcu skali z zerową umieralnością niemowląt w 2012 r. uplasowały się Wyspy Alandzkie (Åland, na południowy zachód od wybrzeża Finlandii) – po raz trzeci w ciągu czterech lat w tym regionie odnotowano współczynnik zerowy. W 2012 r. w UE w 13 regionach NUTS 2 umieralność niemowląt utrzymywała się na poziomie poniżej 2,0 zgonów na tysiąc żywych urodzeń. Były położone w ośmiu różnych państwach i zaliczały się do nich cztery regiony greckie, dwa regiony włoskie, oba regiony słoweńskie oraz po jednym regionie z Republiki Czeskiej, Niemiec, Hiszpanii, Francji i Finlandii.

Największe zróżnicowanie umieralności niemowląt odnotowano między regionami Francji, gdzie czterema elementami odstającymi w górnej części rozkładu były zamorskie regiony Guadeloupe, Martinique, Guyane i Réunion. Z drugiej strony, wykres 5 wskazuje na to, że poziom zróżnicowania (pomiędzy regionami tego samego państwa) był względnie duży również w tych państwach członkowskich, w których odnotowano najwyższą umieralność niemowląt – w Rumunii, Bułgarii, Słowacji i na Węgrzech – przy czym każde z tych państw charakteryzowało się najniższą umieralnością niemowląt w regionie stołecznym, znacznie niższą od średniej krajowej w tych państwach.

W państwach członkowskich o względnie niskiej umieralności niemowląt na ogół odnotowywano natomiast w regionach stołecznych współczynnik zbliżony do średniej krajowej. Główne wyjątki od tej reguły stanowiły regiony Wien (który był jedynym austriackim regionem, w którym odnotowano umieralność niemowląt wyższą od średniej krajowej) i Praha (gdzie zarejestrowano najniższą umieralność niemowląt spośród czeskich regionów); w stołecznych regionach Berlin i Stockholm również odnotowano stosunkowo niską umieralność niemowląt w porównaniu ze średnią krajową.

Oczekiwana długość życia

Mapa 7: Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia, w podziale na regiony NUTS 2, 2012 r. (1)
(lata) – źródło: Eurostat (demo_r_mlifexp) oraz (demo_mlexpec)

W ciągu ostatnich 50 lat oczekiwana długość życia w chwili urodzenia zwiększyła się średnio o około 10 lat w całej UE, przede wszystkim dzięki poprawie warunków społeczno-gospodarczych i stanu środowiska naturalnego oraz podniesieniu jakości opieki zdrowotnej i leczenia. Na mapie 7 przedstawiono oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia w podziale na regiony NUTS 2 w 2012 r.: należy zauważyć, że chociaż mapa zawiera informacje dotyczące ogółu ludności, pomiędzy mężczyznami a kobietami istnieją znaczne różnice pod względem oczekiwanej długości życia – mimo dowodów wskazujących na to, że ta różnica między płciami stopniowo malała w większości państw członkowskich UE.

Europejczyk urodzony w 2012 r. może żyć średnio 80,3 roku

Na mapie 7 pokazano, że oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wynosiła w państwach UE-28 w 2012 r. średnio 80,3 roku; w przypadku kobiet liczba ta wynosiła 83,1 roku, podczas gdy dla mężczyzn była o 5,6 roku niższa. Warto zauważyć, że chociaż w odniesieniu do oczekiwanej długości życia istniała stosunkowo duża różnica pomiędzy płciami, to różnica pod względem oczekiwanej liczby lat zdrowego życia była znacznie mniejsza, jako że kobieta urodzona w UE-28 w 2012 r. mogłaby spodziewać się 61,9 roku życia w zdrowiu (innymi słowy, bez ograniczeń w funkcjonowaniu/bez niepełnosprawności), podczas gdy odpowiednia wartość dla mężczyzn była niższa zaledwie o 0,6 roku i wynosiła 61,3 roku.

W 2012 r. w 16 regionach NUTS 2 oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wynosiła 83,0 roku lub więcej. Regiony te były położone w zaledwie trzech państwach członkowskich UE: siedem w Hiszpanii, pięć we Francji i cztery we Włoszech. Większość tych regionów położona jest na obszarze pomiędzy hiszpańskim regionem stołecznym do północnego wybrzeża Hiszpanii, poprzez południową Francję (w tym Korsykę) i północno-wschodnie Włochy; do wyjątków należał francuski region stołeczny oraz francuski zamorski region Martinique. Najdłuższą oczekiwaną długość życia w 2012 r. (spośród regionów NUTS 2) odnotowano w hiszpańskim stołecznym regionie Comunidad de Madrid, gdzie współczynnik ten wynosi 84,2 roku.

Na drugim końcu skali plasowało się 47 regionów NUTS 2, przede wszystkim z państw wschodnioeuropejskich – Bułgarii, Republiki Czeskiej, Chorwacji, Węgier, Polski, Rumunii i Słowacji. Trzy bałtyckie państwa członkowskie (każde będące jednym regionem na tym poziomie szczegółowości), dwa portugalskie regiões autónomas da Madeira i dos Açores, a także South Western Scotland (Zjednoczone Królestwo) były jedynymi pozostałymi regionami UE-28, w których odnotowano oczekiwaną długość życia poniżej 78,0 roku (jak pokazano najjaśniejszym odcieniem na mapie 7). Najniższą oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia (spośród regionów NUTS 2) w 2012 r. odnotowano w bułgarskim regionie Severozapaden, gdzie współczynnik ten wynosi 72,9 roku. Tym samym różnica pod względem oczekiwanej długości życia pomiędzy Severozapaden a Comunidad de Madrid wyniosła 11,3 roku.

RYB glass.png
Spojrzenie na regiony:


Comunidad de Madrid (ES30), Hiszpania

Puerta de Europa, Madrid
Najdłuższą oczekiwaną długość życia (w chwili urodzenia) spośród regionów NUTS 2 w UE odnotowano w 2012 r. w hiszpańskim stołecznym regionie Comunidad de Madrid, gdzie współczynnik ten wynosi 84,2 roku.
Średnia oczekiwana długość życia (w chwili urodzenia) dla UE-28 wyniosła w 2012 r. 80,3 roku. We wszystkich regionach NUTS 2 w Hiszpanii odnotowano oczekiwaną długość życia przekraczającą tę wartość, podczas gdy średnia dla całej Hiszpanii wynosiła 82,5 roku – najwięcej spośród wszystkich państw członkowskich UE.
© Zdjęcie: Luis Garcia

Źródła i dostępność danych

Eurostat gromadzi szeroki zakres danych demograficznych: należą do nich krajowe i regionalne statystyki ludności, jak również dane dotyczące różnych zdarzeń demograficznych, które wpływają na stan, strukturę i określone cechy danej ludności. Te statystyki można wykorzystywać do wielu różnych działań związanych z planowaniem, monitorowaniem i oceną w szeregu ważnych obszarów polityki społecznej i gospodarczej, na przykład do:

  • analizowania starzenia się społeczeństwa i wpływu tego zjawiska na stabilność i dobrobyt;
  • oceny gospodarczych skutków zmian demograficznych;
  • obliczania współczynników i wskaźników „na mieszkańca” – takich jak PKB na mieszkańca, który to wskaźnik można wykorzystać na potrzeby przydzielania funduszy strukturalnych regionom znajdującym się w mniej korzystnej sytuacji gospodarczej;
  • opracowywania i monitorowania systemów imigracji i systemów azylowych.

Wyniki spisu ludności i prawdopodobne korekty danych dotyczących ludności

Dane dotyczące ludności przedstawione w niniejszym artykule są danymi dostępnymi w marcu 2014 r. W przypadku większości państw w danych dotyczących ludności za 2011 r. i późniejsze lata uwzględniono wyniki ostatniego spisu ludności (przeprowadzonego w 2011 r.). Do końca 2014 r. niektóre państwa skorygują szeregi czasowe dotyczące liczby ludności w odniesieniu do okresu pomiędzy poprzednim spisem, który miał miejsce w tych państwach, a 2011 r., biorąc pod uwagę zalecenia Eurostatu. Porównanie liczby ludności w roku przed spisem i w roku po spisie (zob. przerwy w szeregach czasowych w internetowej bazie danych) może skutkować różnicami, które częściowo można wytłumaczyć zmianami w strukturze ludności, a częściowo tym, że w chwili opracowywania niniejszego artykułu dane dotyczące populacji sprzed spisu nie były skorygowane.

Definicje wskaźników

Współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym wyraża stosunek liczby osób w starszym wieku, w którym są one przeważnie nieaktywne zawodowo (w niniejszym artykule: 65 lat i więcej), do liczby osób w wieku produkcyjnym (zwyczajowo od 15 do 64 lat). Podczas analizy wskaźników obciążenia demograficznego warto odnotować, że do ludności w wieku produkcyjnym często należy też liczna grupa osób, które z własnego wyboru nie pracują (na przykład studenci lub osoby wychowujące dzieci bądź opiekujące się innymi członkami rodziny), zaś szczególnie w czasach recesji lub załamania gospodarczego wiele osób nie może znaleźć pracy i przestaje być aktywnych zawodowo. Ponadto rosnący odsetek starszych osób pracuje dłużej, niż zwyczajowo przewiduje to wiek emerytalny, niektórzy zaś zadbali o odpowiednie zabezpieczenia finansowe na czas emerytury i dlatego mogą być uważani raczej za osoby „niezależne” niż za zależne od ludności w wieku produkcyjnym.

Zmiana liczby ludności (przyrost ludności) to różnica w stanie ludności między końcem a początkiem danego okresu (na przykład jednego roku kalendarzowego). Dodatni przyrost ludności oznacza wzrost liczby ludności, natomiast ujemny przyrost ludności oznacza spadek liczby ludności. Na przyrost ludności składają się dwa czynniki.

  • Przyrost naturalny obliczany jako różnica między liczbą urodzeń żywych i liczbą zgonów. Dodatni przyrost naturalny, czyli naturalny wzrost liczby ludności, ma miejsce w przypadku, gdy liczba urodzeń żywych przewyższa liczbę zgonów. Ujemny przyrost naturalny, czyli naturalny spadek liczby ludności, występuje w sytuacji, gdy urodzeń żywych jest mniej niż zgonów.
  • Saldo migracji obejmujące korektę statystyczną oblicza się jako różnicę między przyrostem ludności ogółem a przyrostem naturalnym; z tego względu statystyka salda migracji jest podatna na wszelkie nieścisłości statystyczne w odniesieniu do obu elementów tego równania, zwłaszcza przyrostu ludności. Saldo migracji obejmujące korektę statystyczną, oprócz różnicy między migracją do wewnątrz i migracją na zewnątrz, może obejmować także inne zmiany w liczbie ludności, zachodzące między 1 stycznia dwóch następujących po sobie lat, niedające się wytłumaczyć liczbą urodzeń czy zgonów bądź imigracją lub emigracją.

Surowe współczynniki zmiany oblicza się dla przyrostu ludności ogółem, naturalnego przyrostu ludności oraz salda migracji (obejmującego korektę statystyczną). We wszystkich tych przypadkach poziom zmiany w skali roku odnosi się do średniej liczby ludności na danym obszarze w tym samym roku i otrzymany stosunek wyraża się w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców.

Surowe wskaźniki istotnych zdarzeń demograficznych (urodzeń i zgonów) oznaczają stosunek liczby zdarzeń demograficznych do średniej liczby ludności w danym regionie w tym samym roku, również wyrażony w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców.

Współczynnik dzietności ogólny oznacza liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie jedna kobieta w ciągu swojego życia, przy założeniu, że w okresie rozrodczym cechowałyby ją cząstkowe współczynniki dzietności mierzone dla danego roku.

Umieralność niemowląt oznacza stosunek zgonów dzieci poniżej jednego roku życia do liczby żywych urodzeń w roku referencyjnym, a otrzymany stosunek wyraża się w przeliczeniu na 1 000 urodzeń żywych.

Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wyraża średnią liczbę lat, jaką zgodnie z oczekiwaniami ma do przeżycia noworodek, przy założeniu aktualnych warunków w zakresie umieralności dla całego jego życia.

Kontekst

W ciągu najbliższego dziesięciolecia młodsze kohorty wchodzące na rynek pracy będą znacznie mniejsze w wyniku długo utrzymujących się niskich współczynników płodności. Mimo wysiłków na rzecz zwiększenia wskaźników zatrudnienia całkowita liczba osób w wieku produkcyjnym w UE może zacząć maleć; ten potencjalny brak siły roboczej może mieć skutki dla wzrostu gospodarczego. Z drugiej strony kohorty z pokolenia wyżu demograficznego zaczną przechodzić na emeryturę, a osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki regionalnej prawdopodobnie będą musiały zająć się zmianami społecznymi takimi jak skład rodzin, które są szczególnie widoczne, jeśli chodzi o rosnącą liczbę starszych osób mieszkających samotnie.

Do obszarów, które staną przed największymi wyzwaniami demograficznymi, należą regiony peryferyjne, wiejskie i poprzemysłowe, gdzie liczba ludności prawdopodobnie zmaleje. Poza polaryzacją wschód–zachód i północ–południe na terytorialny wymiar zmian demograficznych wpływają inne czynniki, w szczególności:

  • rozziew między obszarami miejskimi a wiejskimi – w większości regionów miejskich wciąż odnotowuje się wzrost liczby ludności, podczas gdy liczba mieszkańców na wielu obszarach wiejskich maleje;
  • efekt regionu stołecznego, ponieważ stolice i niektóre otaczające je regiony (na przykład regiony wokół większych stolic, jak Paryż i Londyn) odzwierciedlają „efekt przyciągania”, który wiąże się z większymi możliwościami zatrudnienia.


RYB info.png
Starzejąca się Europa: prognozy demograficzne do 2050 r.


Ludność Europy prawdopodobnie znacznie zestarzeje się w ciągu najbliższych 35 lat. Główny scenariusz Eurostatu dla prognoz ludności (EUROPOP2013) zapewnia pewien kontekst, jeśli chodzi o prawdopodobne zmiany. Prognozy te wskazują na to, że zmiana demograficzna polegająca na starzeniu się ludności spowoduje w UE-28 wzrost odsetka ludności w wieku co najmniej 65 lat z 18,2 % na początku 2013 r. do 28,1 % do 2050 r., podczas gdy odsetek ludności w wieku produkcyjnym zmaleje z 66,2 % do 56,9 %. Tym samym w grupie ludności w wieku produkcyjnym będzie niemal 40 mln osób mniej. Liczba i względne znaczenie ludności w wieku co najmniej 65 lat będą rosnąć w szybkim tempie przez cały okres objęty prognozą, a do 2050 r. ta grupa wiekowa będzie obejmowała niemal 150 mln osób. Przewiduje się, że liczba osób w bardzo podeszłym wieku (tj. osób w wieku co najmniej 80 lat) będzie rosła jeszcze szybciej, zwiększając się do 2050 r. ponad dwukrotnie – do 57,3 mln. Prognozuje się, że w wyniku tych różnych tendencji pomiędzy grupami wiekowymi demograficzny współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym (tj. stosunek liczby osoby w wieku co najmniej 65 lat do liczby ludności w wieku od 15 do 64 lat) wzrośnie z 27,5 % na początku 2013 r. do niemal 50 % do 2050 r. Oznacza to, że w okresie mniej niż 40 lat w UE na jedną osobę w wieku co najmniej 65 lat przypadać będą dwie osoby w wieku produkcyjnym zamiast prawie czterech osób.

Źródło: Eurostat (internetowy kod danych: proj_13npms)


Przy tak poważnych zmianach strukturalnych w demografii UE nie jest rzeczą zaskakującą, że osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki obawiają się przyszłych zmian. W strategii „Europa 2020” skupiono się na pięciu celach w obszarach zatrudnienia, innowacji, edukacji, ograniczania ubóstwa i klimatu/energii. Cele te uwzględniono w ramach siedmiu inicjatyw przewodnich, z których większość w pewien sposób dotyczy wyzwań demograficznych. Wdrożenie strategii „Europa 2020” i jej inicjatyw przewodnich uzależnione jest od wsparcia finansowego za pośrednictwem instrumentów polityki spójności, w tym przepisów dotyczących zmian demograficznych i starzenia się społeczeństwa. Więcej informacji na temat sposobu, w jaki strategia „Europa 2020” wpływa na regiony UE, znajduje się w artykule wprowadzającym.

Poza Unią innowacji (zob. poniżej) inicjatywa przewodnia strategii „Europa 2020” dotycząca agendy cyfrowej digital agenda (w jęz. angielskim) służy promowaniu umiejętności cyfrowych i ich dostępności dla starszych członków społeczeństwa, podczas gdy inicjatywa przewodnia dotycząca Programu na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia wspiera wydłużanie życia zawodowego poprzez uczenie się przez całe życie oraz promowanie zdrowego i aktywnego starzenia się. Inicjatywa przewodnia Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, dotyczy adekwatności i stabilności systemów ochrony socjalnej i systemów emerytalnych oraz potrzeby zapewnienia osobom w starszym wieku odpowiedniego wsparcia dochodu oraz dostępu do systemów opieki zdrowotnej.

RYB info.png
Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu


Partnerstwa innowacyjne stanowią część inicjatywy przewodniej dotyczącej Unii innowacji innovation union (w jęz. angielskim), która jest częścią strategii „Europa 2020”. Takie partnerstwa zapewniają możliwość zebrania podmiotów publicznych i prywatnych na szczeblu unijnym, krajowym i regionalnym, aby zająć się takimi wyzwaniami, jak: zmiana klimatu, bezpieczeństwo energetyczne i żywnościowe, zdrowie i starzenie się społeczeństwa; wyzwania te stanowią również szanse na nowe przedsięwzięcia gospodarcze, a partnerstwa dążą do zapewnienia UE przewagi wynikającej z wejścia na te rynki wcześniej niż konkurenci.

Partnerstwo na rzecz aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu zostało zainicjowane w 2011 r. Ma ono na celu wydłużenie do 2020 r. średniej długości życia w zdrowiu każdego Europejczyka o dwa lata. W ten sposób partnerstwo innowacyjne dąży do:

  • umożliwienia osobom starszym prowadzenia zdrowego, aktywnego i niezależnego życia;
  • poprawienia stabilności i efektywności systemów zabezpieczenia społecznego i opieki zdrowotnej;
  • wzmocnienia i poprawienia konkurencyjności rynków innowacyjnych produktów i usług, które stanowią odpowiedź na wyzwanie związane ze starzeniem się społeczeństwa zarówno na szczeblu unijnym, jak i światowym, a tym samym stwarzają nowe możliwości dla przedsiębiorstw.

Więcej informacji: European innovation partnership on active and healthy ageing (w jęz. angielskim)


Statystyka dotycząca przyrostu ludności i struktury ludności jest coraz częściej wykorzystywana do celów kształtowania polityki i możliwości monitorowania zjawisk demograficznych w kontekście politycznym, gospodarczym, społecznym lub kulturalnym. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie zmian demograficznych oraz ich konsekwencji dla przyszłej polityki spójności UE (2013/C 153  E/02), w której podkreślił, że zmiany demograficzne w regionach należy przedstawić w ujęciu statystycznym oraz że zmiany demograficzne powinny być traktowane jako cel przekrojowy w przyszłej polityce spójności. Chociaż zmiany demograficzne niewątpliwie wywołają istotne wyzwania, w rezolucji stwierdzono również, że zmiany te mogą stanowić szanse dla nowych rynków, rozwoju infrastruktury oraz produktów dostosowanych do potrzeb starszych pokoleń.

Zobacz także

Więcej informacji z Eurostatu

Wizualizacja danych

Publikacje

Główne tabele

Regional demographic statistics (t_reg_dem)
Demography (t_pop)
Demography – Regional data (t_demoreg)

Baza danych

Regional demographic statistics (reg_dem)
Population and area (reg_dempoar)
Fertility (reg_demfer)
Mortality (reg_demmor)
Demography (pop)
Demography – Regional data (demoreg)

Sekcja specjalna

Metodyka / Metadane

  • Population (ESMS metadata file — demo_pop_esms) (w jęz. angielskim)

Dane źródłowe wykresów i map (MS Excel)

Linki zewnętrzne